W kręgu rywalizacji. Z dziejów Siedmiogrodu po bitwie pod Mohaczem
Abstrakt
Celem artykułu jest ukazanie losów Siedmiogrodu po bitwie pod Mohaczem w roku 1526. Klęska Węgier i śmierć dotychczasowego króla Ludwika Jagiellończyka w tejże bitwie spowodowały zmiany w układzie sił w Europie Środkowej. W myśl postanowień układu zawartego między Jagiellonami a Habsburgami w roku 1515, umocnionego decyzjami o małżeństwach Ludwika Jagiellończyka z Marią Habsburżanką i Anny Jagiellonki z Ferdynandem Habsburgiem, po bezpotomnej śmierci Jagiellończyka władza w Czechach i na Węgrzech miała przejść w ręce Habsburgów. Jednak wśród szlachty węgierskiej nie było zgodności co do tej kandydatury, toteż po śmierci Ludwika Jagiellończyka doszło do podwójnej elekcji. Podczas gdy zgromadzenie szlachty w Székesfehérvárze w listopadzie wybrało na króla Jana Zápolyę, zwolennicy Habsburgów na konkurencyjnym sejmie opowiedzieli się za Ferdynandem. To z kolei nieuchronnie musiało wieść do wojny. Jako że Zapolya szukał pomocy w Turcji, Węgry stały się obszarem rywalizacji dwóch sił: Habsburgów i Turcji. W centrum całego konfliktu znalazł się Siedmiogród (stanowiący wówczas część państwa węgierskiego), leżący w strefie zainteresowań nie tylko Jana Zápolyi i Ferdynanda Habsburga, ale także Piotra Rareșa – hospodara mołdawskiego, oraz samego sułtana. Celem artykułu jest zarysowanie owej skomplikowanej sytuacji, ze szczególnym uwzględnieniem relacji na linii Jan Zápolya – Piotr Rareș – Turcja.
Słowa kluczowe
Mołdawia; Polska; Jagiellonowie; Siedmiogród; bitwa pod Mohaczem
Bibliografia
Źródła rękopiśmienne
Archiv Brasov, Colecţia de documente Fronius (1379—1721), dok. BV-F-00001-2-1-210: list Nicolae Apafi z 24 marca 1529 roku do Braszowa.
„Commisio a Ludovico Gritti per Stanislaum Kostkam Regni Poloniae referenda”, Biblioteka Czartoryskich, Teki Naruszewicza 45, nr 85.
Haus- Hof- Und Staatsarchiv Wien, Turcica I 1, Konv 3, nr 38—59.
Haus- Hof- Und Staatsarchiv Wien, Turcica I 3, Konv 2: fol. 131—133, 163—163v, 164—164v, 195—196, 199—202v, 216v in; Konv 3: Gesandtschaft von Hieronimus von Zara, fol. 1—66; Konv. 4: Cornelius Duplicius Schepper, fol. 1—34.
Źródła drukowane
A Szekely króniká (1529—1596). Ed. S. Barábas. „Történelmi Tár” 1880, ser. 3, T. 3.
Acta et epistole relationum Transylvaniae et Hungariaeque cum Moldavia et Valachia. Ed. A. Veress. Vol. 1. Kolozsvar 1914.
Acta Tomiciana: epistolarum, legationum, responsorum, actionum et rerum gestarum, serenissimi principis Sigismundi primi, Regis Poloniae, magni ducis Lithuaniae per Stanislaum Górski canonicum Cracoviensem et Plocensem collectarum A.D. 1532. Wyd. Z. Celichowski. T. 10, 12. Poznań 1899, 1906; T. 15, 16/1, 16/2. Wrocław 1957, 1960, 1961.
Albèri E.: Relazioni degli ambasciatori veneti al senato durante il secolo decimosesto. Serie III. Vol. 1. Firenze 1840.
Documente turcesti privind istoria Romanei. Vol. 1: (1455—1774). Ed. M.A. Mehmed. Bucuresti 1976.
Francesco Della Valle: Una breve narracione della grandezza, virtu, valore, et della infelice morte dell’ Illmo Sigr Conte Alouise Gritti… Ed. I. Nagy. „Törtenelmi Tar” 1857, ser. 1, T. 3.
Girolamo Alessandro Capellari Vivaro: Campidoglio Veneto. Vol. 2. Venice 1774, f. 188r. Dostępne w Internecie: https://marciana.venezia.sbn.it/manoscritti/Dl/Cap2188.htm [data dostępu: 15.12.2019].
Historia arcana legationis nomine Johannis regis Hungariae ad Solimanum Turcorum imperatorem susceptae, id est Mathias Bel [przez H. Łaskiego]. In: Adparatus ad historiam Hungariae, sive Collectio miscella monumentorum, ineditorum partim, partim editorum sed fugientium. Conquisivit, in decades partitus est et praefationibus atque notis illustravit Matthias Bel. Posonii 1735.
Hurmuzaki E.: Documente privitoare la istoria românilor (1358—1600). Vol. 15/1. Bucuresti 1911.
Hurmuzaki E.: Documente privitoare la istoria românilor. Vol. 1, p. 2 (1346—1450). Bucuresti 1890.
Kroniki Bernarda Wapowskiego część ostatnia, czasy podługoszowe obejmująca (1480—1535). Ed. J. Szujski. W: Scriptores Rerum Polonicarum. T. 2. Kraków 1874.
Monumenta Hungariae Historica II. Scriptores 1: Szeremi György Lajos és János királyok házi káplánja Emlékirata Magyarország romlásáról, 1484—1543. Pest 1857.
Sanuto M.: I diari de Martino Sanuto 1496—1533. Vol. 4. Venezia 1880.
Storia documentata di Venezia di S. Romanin. T. 5. Venezia 1856.
Suleiman der Gesetzgebers Kanund Tagebuch auf seinem Feldzuge nach Wien im Jahre 1529. Hrsg. W.F.A. Bernhauer. Wien 1858.
Urkunden und Aktenstücke zur Geschichte der Verhältnisse zwischen Österreich, Ungarn und der Pforte im XVI. und XVII. Jahrhundert: Aus Archiven und Bibliotheken: Gesandtschaft König Ferdinands I. an Sultan Suleiman I. 1534. Wien 1839.
Viaggi fatti da Vinetia, alla Tana, in Persia, in India, et in Costantinopoli: con la descrittione particolare di Città, Luoghi, siti, costumi et della Porta del gran Turco: et di tutte le Intrate, spese, et modo di governo suo, et della ultima imrepsa contra portoghesi. Vinegia 1543.
Opracowania
Baczkowski K.: Kongres Wiedeński 1515 roku. Oświęcim 2015.
Baczkowski K.: Wiener Fürstentag-1515-Erfolg oder Niederlage für die polnische Diplomatie? In: Das Wiener Fürstentreffen von 1515. Beitrag zur Geschichte der HabsburgischJagiellonischen Doppelvermählung. Hrsg. B. Dybaś, I. Tringli. Budapest 2019.
Capesius B.: Der Hermannstädter Humanist Georg Reicherstorffer. „Forschungen zur Volksund Landeskunde“ 1967, Bd. 10.
Clot A.: Sulejman Wspaniały i jego wspaniałe stulecie. Przeł. G. Majcher. Warszawa 2017.
Constantinescu R.: Moldova şi Transilvania în vremea lui Petru Rareş. Relaţii politice şi militare (1527—1546). Bucuresti 1978.
Decei A.: Aloisio Gritti in slujba sultanului Soliman Kanuni, dupa unele documente turcesti indite (1533—1534). „Studii si Materiale de Istorie Medie“ 1974, 7.
Dziubiński A.: Stosunki dyplomatyczne polsko-tureckie w latach 1500—1572 w kontekście międzynarodowym. Wrocław 2005.
Fessler I.A., Klein E.: Geschichte von Ungarn. Leipzig 1874.
Gemil T.: În faţa impactului otoman. În: Petru Rareș. Ed. L. Simanschi. Bucharest 1978.
Geschichte der Regierung Ferdinand des Ersten: aus gedrückten und ungedrückten Quellen. Hrsg. F.B. Bucholtz. Bd. 3. Wien 1838.
Hirschberg A.: Hieronim Łaski. Lwów 1888.
Kádár J.: Szolnok-Doboka vármegye Monographiája. T. 2: A vármegye községeinek részletes története. Dej 1900.
Kamieniecki W.: Pobyt króla Jana Zapolyi w Polsce. „Przegląd Historyczny” 1907, T. 5.
Kretschmayr H.: Ludovico Gritty. Eine Monographie. „Archiv für österreichische Geschichte“ 1896, Bd. 83/1.
Leniek J.: Król Jan Zapolya w Tarnowie. „Kwartalnik Historyczny” 1893, T. 7.
Merriman R.B.: Sulejman Wspaniały 1520—1566. Oświęcim 2016.
Metes S.: Mosiile domnilor si boierilor din Tarile Romane in Ardeal si Ungaria. Arad 1925.
Niemczyk K.: Kamienieccy herbu Pilawa. Katowice 2016.
Niemczyk K.: Petru Rareș i Ludovicus Gritti. Historia trudnych relacji między hospodarem mołdawskim a tureckim szpiegiem na Węgrzech. W: O relacjach polsko-rumuńskich na przestrzeni wieków w Stulecie Odzyskania Niepodległości Polski i Wielkiego Zjednoczenia Rumunii. Red. E. Wieruszewska-Calistru, K. Stempel-Gancarczyk. Suczawa 2019.
Pach Z.P.: Von der Schlacht bei Mohacs bis zur Rückeroberung Budas. „Acta Historica. Revue de l’Académie des Sciences de Hongrie” 1987, 33.
Pálffy G.: The Kingdom of Hungary and the Habsburg Monarchy in the Sixteen Century. New York 2009.
Perjés G.: Upadek średniowiecznego Królestwa Wegier: Mohacz 1526—Buda 1541. Oświęcim 2014.
Pociecha W.: Królowa Bona (1494—1557), czasy i ludzie odrodzenia. T. 2. Poznań 1949.
Pulido-Rull A.: A Pronouncement of Alliance: an Anonymous Illuminated Venetian Manuscript for Sultan Süleyman. “Muqarnas Online” 2012, Vol. 29/1.
Rétheley O.: Jagiellonian-Habsburg Marriage Policy and Cultural Transfer. The Question of Households and Court Ordinances. In: Das Wiener Fürstentreffen von 1515. Beitrag zur Geschichte der Habsburgisch-Jagiellonischen Doppelvermählung. Hrsg. B. Dybaś, I. Tringli. Budapest 2019.
Schuller F.: Urkundliche Beiträge zur Geschichte Siebenbürgens von der Schlacht bei Mohacs bis zum Frieden von Grosswardein 1526—1538 aus dem Kaiserlichen und Königlichen Haus- Hof- und Staatsarchiv in Wien. „Archiv des Vereins für Siebenbürgische Landeskunde“ 1894, Bd. 26.
Schuller J.K.: Georg Reicherstorffer und seine Zeit. Ein Beitrag zur Geschichte von Siebenbürgen in den Jahren 1527—1536. „Archiv für Kunde Österreichischer Geschichtsquellen“ 1859, Bd. 21.
Tringli I.: Der Weg des ungarischen Hofs zur Doppelheirat 1515. In: Das Wiener Fürstentreffen von 1515. Beitrag zur Geschichte der Habsburgisch-Jagiellonischen Doppelvermählung. Hrsg. B. Dybaś, I. Tringli. Budapest 2019.
Wyczański A.: Francja wobec państw jagiellońskich w latach 1515—1529. Wrocław 1954.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
