Gostomia i Ścinawa. O pochodzeniu rodziny Bes
Abstrakt
Artykuł dotyczy kwestii pochodzenia rodu Bes, jednego z najważniejszych w późnośredniowiecznym księstwie opolskim. Autor powraca do zauważonego w XIX wieku problemu podobieństwa herbu Besów (ulistniona ostrzew) i kilku innych rodzin. Badając dzieje dwóch osad – Gostomi i Ścinawy – należących pod koniec XIII wieku do dwóch rycerzy, na pieczęciach których znajduje się identyczne godło przedstawiające ulistnioną ostrzew, autor zauważa, że z tymi miejscowościami był wcześniej związany łowczy Otton. Był on bratem stryjecznym Jana Sybocica, właściciela Gostomi, oraz zięciem kasztelana opolskiego Zbrosława ze Śmicza, właściciela Ścinawy. Zarówno Gostomia, jak i Ścinawa zostały przekazane instytucjom kościelnym, ale najprawdopodobniej na podstawie prawa bliższości trafiły do krewnych darczyńców. Kolejnymi znanymi ich właścicielami byli odpowiednio Aleksy z Leckinsteinu oraz kasztelan opolski Szymon ze Ścinawy. Szymon
pojawił się na dwóch prywatnych dokumentach panów ze Strzelina, krewnych Zbrosława, co także pozwala łączyć obu kasztelanów opolskich. Natomiast Aleksy przekazał Gostomię klasztorowi jemielnickiemu, ale ta najprawdopodobniej wróciła do krewnego donatora, gdyż około 50 lat później była własnością Aleksego z Gostomi, na pieczęci którego znajdowała się również ulistniona ostrzew. Przy jego akcie darowizny świadkami byli dwaj Besowie, co należy interpretować jako wyrażenie zgody na tę czynność. Na łączenie obu Aleksów, Szymona oraz Besów w jedną rodzinę pozwalają także inne, poza heraldycznym i majątkowym, kryteria genealogiczne, mianowicie: imionowe, pozycji społecznej oraz bliskości terytorialnej.
Słowa kluczowe
genealogia; Jan Sybocic; Zbrosław ze Śmicza; Aleksy z Leckinsteinu; Szymon ze Ścinawy; Gostomia; Ścinawa; Besowie
Bibliografia
Źródła rękopiśmienne
Archiwum Archidiecezjalne we Wrocławiu, sygn. AC167, MM10.
Archiwum Państwowe w Opolu: Akta miasta Nysy, nr 192.
Národní archiv v Praze: Archiv České Koruny, sign. 1670.
Źródła drukowane
Die Inventare der nichtstaatlichen Archive Schlesiens. Kreis Neustadt. Hrsg. E. Graber. Breslau 1928 (Codex diplomaticus Silesiae, Bd. 33).
Lehns- und Besitzurkunden Schlesiens und seiner einzelnen Fürstenthümer im Mittelalter. Hrsg. C. Grünhagen, H. Markgraf. Bd. 2. Leipzig 1883.
Regesten zur Schlesischen Geschichte. 1301—1315. Hrsg. C. Grünhagen, C. Wutke. Breslau 1892 (Codex diplomaticus Silesiae, Bd. 16).
Registrum St. Wenceslai. Urkunden vorzüglich zur Geschichte Oberschlesiens, nach einem Copialbuch Herzog Johanns von Oppeln und Ratibor in Anzügen mitgetheilt. Hrsg. W. Wattenbuch, C. Grünhagen. Breslau 1865 (Codex diplomaticus Silesiae, Bd. 6).
Schlesisches Urkundenbuch. Bd. 1. Bearb. H. Appelt; Bd. 2—6. Bearb. W. Irgang. Graz—Köln 1963—1998.
Semkowicz W.: Nieznany testament Tomasza II biskupa wrocławskiego (1270—1292). „Collectanea Theologica” 1936, T. 17.
Urkunden des Klosters Czarnowanz. Hrsg. von W. Wattenbuch. Breslau 1857 (Codex diplomaticus Silesiae, Bd. 1).
Urkunden des Klöster Rauden, Himmelwitz, der Dominicaner und der Dominicanerinnen in der Stadt Ratibor. Hrsg. W. Wattenbuch. Breslau 1859 (Codex diplomaticus Silesiae,Bd. 2).
Opracowania
Bieniak J.: Rozmaitości kryteriów badawczych w polskiej genealogii średniowiecznej. W: Genealogia. Problemy metodyczne w badaniach nad polskim społeczeństwem średniowiecznym na tle porównawczym. Red. J. Hertel. Toruń 1982.
Bieniak J.: Wielkopolska, Kujawy, ziemie łęczycka i sieradzka wobec problemów zjednoczenia państwowego w latach 1300—1306. Toruń 1969.
Cetwiński M.: Elity księstwa opolskiego za panowania Bolesława I. „Opolski Rocznik Muzealny” 2014, T. 20.
Cetwiński M.: Rycerstwo śląskie do końca XIII w. Biogramy i rodowody. Cz. 2. Wrocław 1982.
Cetwiński M.: Rycerstwo śląskie do końca XIII w. Pochodzenie — gospodarka — polityka. Cz. 1. Wrocław 1980.
Cetwiński M.: Żywoty świętych jako źródło do genealogii rycerstwa śląskiego w XIII wieku. W: M. Cetwiński: Śląski tygiel. Studia z dziejów śląskiego średniowiecza. Częstochowa 2001.
Gumowski G.: Pieczęcie śląskie do końca XIV w. W: Historia Śląska od najdawniejszych czasów do roku 1400. T. 3. Red. W. Semkowicz. Kraków 1936.
Jurek T.: Obce rycerstwo na Śląsku do połowy XIV wieku. Poznań 1996.
Jurek T.: Slesie strips nobilissima. Jeleńczycy — ród biskupa wrocławskiego Tomasza I. „Roczniki Historyczne” 1992, T. 58.
Karácsonyi J.: A magyar nemzetségek a XIV. század közepéig. Budapest 1900.
Kloch B.: Najstarsze parafie Górnego Śląska. Średniowieczna organizacja parafialna Górnego Śląska w diecezji wrocławskiej. Racibórz 2008.
Korta W.: Rozwój wielkiej własności feudalnej na Śląsku do połowy XIII wieku. Wrocław—Warszawa—Kraków 1964.
Kouřil P., Prix D., Wihoda M.: Hrady českého Slezska. Brno—Opava 2000.
Mrozowski P.: Polskie nagrobki gotyckie. Warszawa 1994.
Pauk M.R.: „Der eine hiez her Lechschît, her Wüeschof der ander hiez“. Kim byli stronnicy Henryka IV Probusa w Małopolsce? „Roczniki Historyczne” 2003, T. 69.
Pfotenhauer P.: Die schlesische Siegel von 1250 bis 1300 (beziehentlich 1327). Breslau 1879.
Piekosiński F.: Heraldyka polska wieków średnich. Kraków 1899.
Piekosiński F.: Pieczęcie polskie wieków średnich doby piastowskiej. Uzupełnienie II. „Wiadomości Numizmatyczno-Archeologiczne” 1934, T. 16.
Pilnáček J.: Rody starého Slezska. Díl. 1—5. Brno 1991.
Rajman J.: Jemielnica. Wieś i klasztor cysterski na Górnym Śląsku. Katowice 1995.
Rajman J.: Trudne początki opactwa cystersów w Jemielnicy (ok. 1286—1307). Rola możnych śląskich i księcia opolskiego w powstaniu i uposażeniu klasztoru. „Śląski Kwartalnik Historyczny Sobótka” 2014, R. 69, nr 4.
Rutkowska-Płachcińska A.: Strzelin, Ścinawa i Grodków: nieudane możnowładcze założenia targowe w XIII wieku. „Studia z Dziejów Osadnictwa” 1965, T. 3.
Schmilewski U.: Der schlesische Adel bis zum Ende des 13. Jahrhunderts. Herkunft, Zusammensetzung und politisch-gesellschaftliche Rolle. Würzburg 2001.
Sękowski R.: Herbarz szlachty śląskiej. Informator genealogiczno-heraldyczny. T. 1. Katowice 2002.
Sinapius J.: Schlesischer Curiositäten erste Vorstellung, darinnen die ansehnlichen Geschlechter des schlesischen Adels mit Erzehlung des Ursprungs der Wappen Genealogien, der qualificirtesten Cavaliere der Stamm-Häuser und Güter beschrieben... Bd. 1—2. Leipzig 1720—1728.
Sperka J.: Nekropolie możnowładcze w krakowskich klasztorach mendykanckich w średniowieczu. W: Mendykanci w średniowiecznym Krakowie. Red. K. Ożóg, T. Gałuszka, A. Zajchowska. Kraków 2008.
Sperka J.: Otoczenie Władysława Opolczyka w latach 1370—1401. Studium o elicie władzy w relacji z monarchą. Katowice 2006.
Szybkowski S.: Cielepała — herb Mikołaja Cebulki z Czechowa. Przyczynek do historii mało znanego średniowiecznego herbu rycerskiego. „Rocznik Polskiego Towarzystwa Heraldycznego. Nowa Seria” 1995, T. 2 (13).
Szybkowski S.: Polskie otoczenie starszego i młodszego Ścibora ze Ściborza i Beckova. Uwagi prozopograficzne. W: In tempore belli et pacis. Ludzie, miejsca, przedmioty. Księga pamiątkowa dedykowana prof. dr. hab. Janowi Szymczakowi w 65-lecie urodzin i 40-lecie pracy naukowo-dydaktycznej. Red. T. Grabarczyk, A. Kowalska-Pietrzak, T. Nowak. Warszawa 2011.
Szybkowski S.: Ród Cielepałów. Studium genealogiczne. Gdańsk 1999.
Szymański J.: Herbarz średniowiecznego rycerstwa polskiego. Warszawa 1993.
Veldtrup D.: Prosopographische Studien zur Geschichte Oppelns als herzoglicher Residenzstadt im Mittlalter. Berlin 1995.
Woźny M.: Rycerstwo opolskie do połowy XV wieku. Katowice 2020.
Wójcik M.L.: Dokumenty i kancelarie książąt opolsko-raciborskich do początków XIV wieku. Wrocław 1999 (Acta Universitatis Wratislaviensis, No 2170. Historia, 139).
Wójcik M.L.: Pieczęcie rycerstwa śląskiego w dobie przedhusyckiej. T. 1—2. Kraków—Wrocław 2018.
Wółkiewicz E.: Urzędnicy miejscy Nysy do 1618 roku. Toruń 2013.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
