Swój czy obcy? Obraz etniczny społeczności Rusi Kijowskiej w przekazach Pateryku kijowsko-pieczerskiego
Abstrakt
Artykuł został poświęcony jednemu z aspektów kształtowania się tożsamości wspólnotowej mieszkańców średniowiecznej Rusi, a mianowicie roli, jaką w tym względzie odgrywały utwory hagiograficzne. Na przykładzie analizy tekstów wchodzących w skład Pateryku Kijowsko-Pieczerskiego podjęto próbę określenia stosunku autorów cerkiewnych do grup etnicznych zamieszkujących władztwo Rurykowiczów. Autor artykułu porusza również kwestię roli tego rodzaju tekstów w kształtowaniu się poczucia jedności wśród mieszkańców ziem ruskich.
Przyjrzenie się społeczności kijowskiej XII–XIII w. przez pryzmat wątków etnicznych obecnych w Pateryku pokazuje, że jeszcze w połowie XII w. społeczność kijowska była wielobarwną mozaiką etnosów. Liczne odwołania w tekstach opowiadań do wątków etnicznych pozwalają sądzić, że pamięć o pochodzeniu przodków była ważnym elementem określenia tożsamości na poziomie osobistym oraz społecznym. Głównym filarem, na którym budowano poczucie tożsamości w wymiarze wspólnotowym, była dynastia panująca oraz wspólna wiara, która regulowała sferę obyczajowości i relacji społecznych.
Słowa kluczowe
Pateryk Kijowsko-Pieczerski; Rurykowicze; etnos; naród; Ruś Kijowska; stereotyp etniczny
Bibliografia
Źródła drukowane
Киево-Печерський Патерик. Eд. Д. Абрамович. В: Памятки мови та письменства давноï Украïни. Т. 4. Ред. В. Перетц. Киев 1930.
Лаврентьевская летопись. В: Полное собрание русских летописей. Т. 1. Ленинград 1926—1928.
Opracowania
Bartnicki M.: Kievan and Galician-Volidimir Chronicles in the 12th and 13th Centuries: The Ruthenian Ethnos and Foreign People. In: Imagined Communities: Constructing Collective Identities in Medieval Europe. Eds. A. Pleszczynski, J. Sobiesiak, M. Tomaszek, P. Tyszka. Leiden—Boston 2018.
Bartnicki M.: Władca i poddani w historiografii ruskiej XI—XIII wieku. Lublin 2015.
Bouchard M.: The Medieval Nation of Rus’: The Religious Underpinnings of the Russian Nation. “Ab Imperio” 2001, 3.
Guriewicz A.: Jednostka w dziejach Europy (średniowiecze). Warszawa 2002.
Hastings A.: The Construction of Nationhood: Ethnicity, Religion and Nationalism. Cambridge 1997.
Musin A.: Polska i Ruś Rurykowiczów nieuniknioność niemożliwych porównań (niektóre uwagi do badań komparatystycznych nad średniowieczną Europą Środkowo-Wschodnią). „Colloquia Russica” 2019, T. 9.
Paszkiewicz H.: Początki Rusi. Z rękopisu przygotował K. Stopka. Kraków 1996.
Pritsak O.: The Origin of Rus’. Cambridge 1981.
Weeda C.: Images of Ethnicity in Later Medieval Europe. Amsterdam 2012.
Баран В.: Державотворчi та етнокультурнi процеси в перiод Киïвськоï Русi. В: Iстину встановлюе суд iсторiï. Збiрник на пошану Федора Павловича Шевченка. Т. 2. Ред. В.А. Смолiй. Киïв 2004.
Беляев П.И.: Первичные формы завещательного распоряжения и назначения душеприказчиков в древнем русском праве. «Журнал Министерства юстиции» 1901, № 6.
Брайчевський М.: Русь-Украïна и Русь-Росiя. В: Исторiя украïнського середньновiччя: Козацька доба. Збiрник наукових праць (на пошану iсторика лауреата Державноï премiĭ им. Т. Шевченка Олени Михаилiвни Апанович). Т. 1. Киïв 1995.
Браун Ф.А.: Фрианд и Шимон, сыновья варяжского князя Африкана. «Известия отделения русского языка и словесности Императорской Академии Наук» 1902, Т. 7, кн. 1.
Ведюшкина И.В.: «Русь» и «Русская земля» в Повести временных лет и летописных статьях второй трети XII—первой трети XIII вв. В: Древнейшие государства Восточной Европы 1992—1993. Москва 1995.
Ведюшкина И.В.: Формы проявления коллективной идентичности в Повести временных лет. В: Образы прошлого и коллективная идентичность в Европе до начала Нового времени. Ред. Л.У. Релина, И.В. Ведюшкина. Москва 2003.
Гедеонов С.А.: Варяги и Русь. Санкт-Петербург 1876.
Горский A.A.: Проблема происхождения названия Русь в современной советской историографии. «История СССР» 1989, № 3.
Греков Б.Д.: Киевская Русь. Москва—Ленинград 1939.
Дашкевич Я.: Нацiя i утворення Киïвськоï Русi. В: Формування украïнськоï нацiï: iсторiя та iнтерпретацiï. Матерiали круглого столу iсторикiв Украïни. Лвьiв 1995.
Залiзняк Л.: Походження украïнцiв. У лещатах iмперських мiфiв. «Магiстерiум. Археологiчнi студiï» 2005, № 20.
Залiзняк Л.: Проблеми украïногенези: чи застарiло «застарiле». «Вiсник нацiональноï Академiï Наук» 1999, № 7.
Истрин В.М.: Замечания о начале русского летописания: По поводу исследований А.А. Шахматова в области древнерусской летописи. «Известия отделения русского языка и словесности Академии наук» 1921, № 26; 1922, № 27.
Ключевский В.О.: Сочинения. Т. 1. Москва 1956.
Кучкин В.А.: Русская земля по летописным данным XI—первой трети XIII вв. В: Древнейшие государства Восточной Европы 1992—1993. Москва 1995.
Мавродин В.В.: Образование Древнерусского государства. Ленинград 1945.
Мавродин В.В.: Происхождение русского народа. Ленинград 1978.
Михеев С.М.: Варяжские князья Якун, Африкан и Шимон: Литературные сюжеты, трансформация имен и исторический контекст. «Древняя Русь: Вопросы медиевистики» 2008, № 2 (32).
Насонов А.Н.: Русская земля и образование территории древнерусского государства. Москва 1951.
Ольшевская Л.А.: Патерик Киево-Печерский. В: Словарь книжников и книжности Древней Руси ХI первая половина ХIV в. Ред. Д.С. Лихачев. Ленинград 1987.
Подскальски Г.: Христианство и богословская литература в киевской Руси (988—1237). Санкт-Петербург 1996.
Пресняков A.E.: Лекции по русской истории. Т. 1. Москва 1938.
Приселков М.Д.: История русского летописания XI—XV вв. Ленинград 1940.
Рогов А.И., Флоря Б.Н.: Формирование самосознания древнерусской народности (по памятникам древнерусской письменности X—XII вв.). В: Развитие этнического самосознания славянских народов в эпоху раннего средневековья. Москва 1982.
Рыбаков Б.А.: Древняя Русь. Сказания. Былины. Летописи. Москва 1963.
Рыбаков Б.A.: Киевская Русь и русские княжества XII—XIII вв. Москва 1982.
Тихомиров М.Н.: Происхождение названия «Русь» и «Русская земля». В: М.Н. Тихомиров: Русское летописание. Москва 1979.
Толочко A.: Воображенная народность. „Ruthenica” 2002, T. 1.
Толочко П.П.: Древнерусская народность. Воображаемая или реальная. Санкт-Петербург 2005.
Федотов A.: О значении слова Русь в наших летописях. «Русский исторический сборник» 1837, Т. 1, кн. 2.
Юсова Н.М.: «Проблема давньоруської народності» в праці В.В. Мавродіна (1945 р.). „Ruthenica” 2002, T. 1.
Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie Polska
https://orcid.org/0000-0002-9021-359X
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
