Zdrowie i choroba w "Księdze instruktażu w zakresie elementów sztuki astrologicznej" Al-Biruniego
Abstrakt
Al-Biruni to jedna z kluczowych postaci świata nauki w wiekach średnich. Erudyta, parający się wieloma dyscyplinami – dość wymienić: matematykę, astronomię, prawo, historię, geodezję etc. Był jednocześnie znakomitym astrologiem, który pozostawił po sobie bogatą spuściznę naukową. Niestety, większość jego dzieł nie została przetłumaczona na język łaciński, co sprawiło, że w kręgu kultury chrześcijańskiej wieków średnich nie był on postacią znaną. Podobnie jego twórczość naukowa. Jednym z takich dzieł jest Księga instruktażu w zakresie elementów sztuki astrologicznej, w której uczony przedstawił rudymenta wiedzy astrologicznej wraz z zagadnieniami z dyscyplin wchodzących w skład quadrivium, ukazując tym samym warsztat naukowy średniowiecznego astrologa. W tekście tym zaprezentował kluczowe dla astrologii tematy, nie pomijając kwestii szczególnie istotnych dla każdego człowieka – zdrowia i choroby, który to wątek stanowi myśl przewodnią niniejszego artykułu.
Słowa kluczowe
astrologia; Al-Biruni; jatromatematyka; melotezja
Bibliografia
Źródła drukowane
Abū Al-Bīrūnī, The Determination of the Coordinates of Positions for the Correction of Distances between Cities: a Translation from the Arabic of al-Biruni’s Kitab tahdīd mihāyāt alamākin litashīh masāfāt al-masākin, transl. J. Ali, Beirut 1967.
Abu Raykhan, Biruni. Selected Works, vol. 6, Tashkent 1975.
Alberinu’s India: An Account of the Religion, Philosophy, Literature, Geography, Chronology, Astronomy, Customs, Laws and Astrology of India about ad 1030, transl. and ed. by E.C. Sachau, Dehli 1910.
Al-Biruni, The Chronology of Ancient Nations; an English Version of the Arabic Text of the Athâr-ul-Bâkiya of Albîrûnî, or “Vestiges of the Past”, transl. and ed. by E. Sachau, London 1879.
Carmody F.J., Arabic Astronomical and Astrological Sciences in Latin Translation. A Critical Bibliography, Berkeley–Los Angeles 1956.
Ibn Ezra (Avraham Ben Meir Ibn Ezra), The Beginning of Wisdom, transl. and ed. by M.B. Epstein, Arhat, [Orleans, Mass.] 2009.
Klaudiusz Ptolemeusz, Czworoksiąg (Tetrábiblos), tłum., przypisy G. Muszyński, wstęp J. Włodarczyk, G. Muszyński, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2012 (Biblioteka Antyczna, 44).
Marcus Manilius, Astronomica, transl. G.P. Goold, Cambridge–London 1977 (The Loeb Classical Library).
Pingree D., The Thousands of Abū Ma‘shar, London 1968 (Studies of the Warburg Institute, 30).
Ptolemy’s Almagest, transl. and ed. by G.J. Toomer, preface O. Gingerich, Princeton University Press, Princeton 1998.
Wright R.R., The Book of Instruction in the Elements of the Art of Astrology, London 1934.
Opracowania
Alatas S.F., Al-Biruni (973–1048), in: The Blackwell Encyclopedia of Sociology, ed. G. Ritzer, Blackwell Publishing, Hoboken–New Jersey 2016, s. 111–114.
Anawati G.C., Bīrūnī, Abū Rayḥān v. Pharmacology and Mineralogy, https://iranicaonline.org/articles/biruni-abu-rayhan-v [dostęp: 10.01.2022].
Bajhaki A.F., Historia Sułtana Masuda, tłum. B. Składanek, Wydawnictwo Dialog, Warszawa 1996.
Barani S.H., Muslim Researches in Geodesy, in: Al‐Bīrūnī Commemorative Volume, A.H. 362–A.H. 1362, Calcutta 1951, s. 1–52.
Bieganowski L., Anatomia oka i mechanizm widzenia w ujęciu średniowiecznych uczonych Ibn al – Haythama (Alhazena) i Witelona. (Studium zagadnienia od starożytności do czasów nowożytnych), „Studia Societatis Scientiarum Torunensis” 2001, 1, 5, Sekcja H (Medicina), s. 27–35.
Bieganowski L., Zarys historii okulistyki w kręgu kultury śródziemnomorskiej. Starożytność – Średniowiecze – Renesans, cz. 1: Okulistyka w starożytności, Uniwersytet Mikołaja Kopernika – Collegium Medicum im. L. Rydygiera, Toruń–Bydgoszcz 2014.
Blois F. de, Bīrūnī, Abū Rayḥān vii. History of Religions, https://iranicaonline.org/articles/biruni-abu-rayhan-vii [dostęp: 10.01.2022].
Boilot D.J., L’oeuvre d’al‐Beruni, Essai bibliographique, «Mélange de l’Institut dominicain d’étude orientales» 1955, 2, s. 161–256.
Boilot J., The Long Odyssey. In the Footsteps of a Muslim Scholar through a World in Ferment, “The Unesco Courier. A universal genius in Central Asia a thousand years ago astronomer, historian, botanist, pharmacologist, geologist, poet, philosopher, mathematician, geographer, humanist” 1974, 27, s. 10–16.
Bosworth C.E., Bīrūnī, Abū Rayhān, i. Life, https://iranicaonline.org/articles/biruni-abu-rayhan-i-life [dostęp: 10.01.2022].
Bosworth C.E., Mas’ūd b. Maḥmūd, in: The Encyclopaedia of Islam, New Edition, eds. C.E. Bosworth, E. Van Donzel, B. Lewis, Ch. Pellat, vol. 6, Brill, Leiden 1991, s. 780.
Clark Ch., The Zodiac Man in Medieval Medical Astrology, “Journal of the Rocky Mountain Medieval and Renaissance Association” 1982, 3, s. 13–38.
Danzomo B.A., Shuriye A.O., The Contribution of Al-Khazini in the Development of Hydrostatic Balance and its Functionality, in: Contributions of Early Muslim Scientists to Engineering Sciences and Related Studies, eds. A.O. Shuriye, A.F. Faris, International Islamic University Malaysia Press, Kuala Lumpur 2011, s. 147–154.
Davidian M.-L., Al-Bīrūnī on the Time of Day from Shadow Lengths, “Journal of the American Oriental Society” 1960, 80, 4, s. 330–335.
Flynn S., Zein I.M., Al-Biruni, Sultan Mahmud Al-Ghaznawi And Islamic Universalism: The Historical Context, “Al-Shajarah” 2014, 19, 1, s. 85–130.
Gafurov B., Al-Biruni, a Universal Genius Who Lived in the Central Asia a Thousand of Years Ago, “The Unesco Courier. A universal genius in Central Asia a thousand years ago astronomer, historian, botanist, pharmacologist, geologist, poet, philosopher, mathematician, geographer, humanist” 1974, 27, s. 4–9.
Geller M.J., Melothesia in Babylonia. Medicine, Magic and Astrology in the Ancient Near East, De Gruyter, Berlin 2014.
Grasshoff G., The History of Ptolemy’s Star Catalogue, Springer, New York–Berlin–Heidelberg 1990 (Studies in the History of Mathematics and Physical Sciences, 14).
Greenbaum D.G., Astronomy, Astrology, and Medicine, in: Handbook of Archaeoastronomy and Ethnoastronomy, ed. C.L.N. Ruggles, Springer, New York 2015, s. 121.
Haddad F.I., Kennedy E.S., Geographical Tables of Mediaeval Islam, “Al-Abhath” 1971, 24, s. 87–102.
Hauziński J., Irańskie intermezzo, Adam Marszałek, Warszawa 2008.
Jeffery A., Al-Bīrūnī’s Contribution to Comparative Religion, in: Al-Bīrūnī Commemorative Volume, A.H. 362–A.H. 1362, Calcutta 1951, s. 125–160.
Kennedy E.S., Al-Biruni, in: Dictionary of Scientific Biography, ed. C.C. Gillispie, vol. 2, New York 1970, s. 147–158.
Kennedy E.S., Al‐Bīrūnī’s Masudic Canon, “Al‐Abhath” 1971, 24, s. 59–81.
Kennedy E.S., Colleagues, and Former Students, in: Studies in the Islamic Exact Sciences, eds. D.A. King, M.H. Kennedy, Beirut 1983, s. 573–595.
Klein-Franke F., Iatromathematics in Islam. A Study on Yahanna Ibn as-Salt’s Book on Astrological Medicine, edited for the first time, Hildesheim–Zürich–New York 1984.
Konarska-Zimnicka S., „Wenus panią roku, Mars towarzyszem…”. Astrologia w Krakowie XV i początku XVI wieku, Wydawnictwo Uniwersytetu Jana Kochanowskiego, Kielce 2018.
Kramers J.H., Al-Bīrūnī’s Determination of Geographical Longitude by Measuring the Distances, in: Al-Bīrūnī Commemorative Volume, A.H. 362–A.H. 1362, Calcutta 1951, s. 177–183.
Krenkow F., The Drug-Book of Beruni, “Islamic Culture” 1946, 20, s. 109–110.
Kunitzsch P., Arabische Sternnomen in Europa, Wiesbaden 1959.
Kunitzsch P., The Arab and the Stars. Texts and Traditions of the Fixed Stars, and Their Influence in Medieval Europa, Northampton 1989.
Kunitzsch P., Typen von Sternverzeichnissen in astronomischen Handschriften des zehnten bis vierzehnten Jahrhunderts, Wiesbaden 1966.
Lawrence B.B., Al-Biruni’s Approach to the Comparative Study of Indian Culture, in: Biruni Symposium, eds. D. Bishop, E. Yarshater, New York 1976 (Persian Studies Series, 7), s. 27–47.
Lawrence B.B., Al-Biruni’s Approach to the Comparative Study of Indian Culture, “Studies in Islam” 1978, 11, 1, s. 1–13.
Lawrence B.B., Bīrūnī, Abū Rayḥān viii. Indology, https://iranicaonline.org/articles/biruni-abu-rayhan-viii [dostęp: 10.01.2022].
Len Berggren J., Ibn ʿIrāq: Abū Naṣr Manṣūr ibn ʿAlī ibn ʿIrāq, in: The Biographical Encyclopedia of Astronomers, ed. T. Hockey, Springer, New York 2007, s. 557–558.
Lev E., Jewish Medical Practitioners in the Medieval Muslim World, Edinburgh University Press, Edinburgh 2021.
Malagaris G., Biruni, Oxford University Press, Oxford 2020.
Mansour A.M., Salti H.I., Sbeity Z., Gold D., The Eye in the Old Testament and Talmud, “Survey of Ophthalmology” 2004, 49, 4, s. 446–453.
Mercier Ch.A., Astrology in Medicine, London 1914.
Meyerhof M., Mediaeval Jewish Physicians in the Near East, from Arabic Sources, “Isis” 1938, 28, 2, s. 432–460.
Nasr S.H., Al-Biruni vs. Avicenna in the Bout of the Century. Two Geniuses Aged 24 and 17 Debate the Nature of the Universe, “The Unesco Courier. A universal genius in Central Asia a thousand years ago astronomer, historian, botanist, pharmacologist, geologist, poet, philosopher, mathematician, geographer, humanist” 1974, 27, s. 27–29.
Noviani Ardi M., Abdullah F. binti, al-Tamimi S., Al-Biruni: A Muslim Critical Thinker, “International Journal of Nusantara Islam” 2016, 4, 1, s. 1–12.
Oliver J.E., Al-Biruni’s Chronology: a Source for Historical Climatology, “Climatic Change” 1991, 18, s. 437–452.
Pachniak K., Nauka i kultura muzułmańska i jej wpływ na średniowieczną Europę, Collegium Civitas, Wydawnictwo Trio, Warszawa 2010.
Peters Ch.H.F., Knobel E.B., Ptolemy’s Catalogue of Stars – A Revision of the Almagest, Washington 1915.
Pines S., The Semantic Distinction between the Terms Astronomy and Astrology according to al-Biruni, “Isis” 1964, 55, 3, s. 343–349.
Pingree D., Abū Naṣr Manṣūr, http://www.iranicaonline.org/articles/abu-nasr-mansur-b-1 [dostęp: 31.01.2014].
Pingree D., Bīrūnī, Abū Rayhān ii. Bibliography, https://iranicaonline.org/articles/biruni-abu-rayhan-ii [dostęp: 10.01.2022].
Pingree D., Bīrūnī, Abū Rayḥān iv. Geography, https://iranicaonline.org/articles/biruni-abu-rayhan-iv [dostęp: 10.10.2022].
Pingree D., Bīrūnī, Abū Rayḥān vi. History and Chronology, https://iranicaonline.org/articles/biruni-abu-rayhan-vi [dostęp: 10.01.2022].
Razaullah Ansari S.M., On the Physical Researches of Al-Biruni, “Indian Journal of History of Science” 1976, 10, 2, s. 198–217.
Robinson V.E., The Fixed Stars and Constellations in Astrology, The Astrology Center of America, Whitefish 2005.
Roskal Z.E., Gwiazdy mgliste w świetle obserwacji teleskopowych, www.kul.pl/files/57/working_papers/roskal_2008a.pdf [dostęp: 09.12.2016].
Ruska J., Al-Biruni als Quelle fur das Leben und die Schriften al-Razi’s, “Isis” 1923, 5, 1, s. 26–50.
Said H.M., “Father” of Arabic Pharmacy and Medieval Islam, “The Unesco Courier. A universal genius in Central Asia a thousand years ago astronomer, historian, botanist, pharmacologist, geologist, poet, philosopher, mathematician, geographer, humanist” 1974, 27, s. 32–37.
Saliba G., Bīrūnī, Abū Rayḥān iii. Mathematics and Astronomy, https://iranicaonline.org/articles/biruni-abu-rayhan-iii [dostęp: 10.10.2022].
Salim-Atchekzai M., A Pioneer of Scientific Observations, “The Unesco Courier. A universal genius in Central Asia a thousand years ago astronomer, historian, botanist, pharmacologist, geologist, poet, philosopher, mathematician, geographer, humanist” 1974, 27, s. 16–18.
Samsó J., Abū Naṣr Manṣūr b. ʿAlī b. ʿIrāq, in: Dictionary of Scientific Biography, vol. 9, New York 1974, s. 83–85.
Samsó J., Contribución a un análisis de la terminologia matemático-astronómica de Abū Naṣr Manṣūr b. ʿAlī b. ʿIrāq, „Pensamiento” 1959, 25, s. 235–248.
Samsó J., Estudios sobre Abū Naṣr Manṣūr b. ʿAlī b. ʿIrāq, Barcelona 1969.
Saparmin N. binti, History of Astrology and Astronomy in Islamic Medicine, “International Journal of Academic Research in Business and Social Sciences” 2019, 9, 9, s. 282–296.
Savage-Smith E., Medycyna, w: Historia nauki arabskiej, t. 3: Technika, alchemia, nauki przyrodnicze i medycyna, red. R. Rashed, R. Morelon, Wydawnictwo Dialog, Warszawa 2005, s. 161–221.
Senin N., Grine F., Adli Wan Ramli W., Mohd Khambali K., Ramlan S.F., Understanding the ‘Other’: the Case of Al-Biruni (973–1048 AD), “International Journal of Ethics and Systems” 2019, 35, 3, s. 392–409.
Siraisi N.G., Medieval & Early Renaissance Medicine. An Introduction to Knowledge and Practice, University of Chicago Press, London 1990.
Składanek B., Historia Persji, t. 2: O d n ajazdu A rabów d o k ońca X V w ieku, Wydawnictwo Akademickie Dialog, Warszawa 2003.
Solla Price D.J. de, Of the Origin of Clockwork, Perpetual Motion Devices and the Compass, “Contributions from the Museum of History and Technology, United States National Museum” 1959, 218, 6, s. 81–112.
Sparavigna A.C., The Science of al-Biruni, “International Journal of Sciences” 2013, 2, 12, s. 52–60.
Sprenger A., Al Biruni’s India, „Zeitschrift der Deutschen Morgenländischen gesellschaft“ 1986, 2, s. 329–335.
Tsibukidis D., Graeco-Hellenistic Philosophical Thought in the Writings of Abu Raikhan Biruni, “Graeco-Arabica” 2000, 7–8, s. 524–533.
Usmanov M.A., The Problem of Religion in the Worldview of Biruni, 1973, // Biruni. Collection of Articles for the 1000th Anniversary of His Birth. Tashkent, http://beruni.uz/en [dostęp: 11.10.2016].
Wikander Ö., Gadgets and Scientific Instruments, in: The Oxford Handbook of Engineering and Technology in the Classical World, ed. J.P. Oleson, Oxford University Press, Oxford 2008, s. 785–820.
Zafer Wafai M., Ophthalmologists of the Medieval Islamic World, https://muslimheritage.com/uploads/ophthalmologists_sy_v6_08_04.pdf [dostęp: 03.01.2023].
Zukhriddinovich E.D., Some Issues of Philosophical Analysis of the Materialistic World Views of Al-Biruni, “Journal of Social Sciences” 2021, 17, s. 98–105.
Instytut Historii, Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach Polska
https://orcid.org/0000-0002-8337-1637
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
