Správny aparát mesta a jeho grafická vizualizácia (na príklade Banskej Bystrice v stredoveku a ranom novoveku) [Aparat administracyjny miasta i jego wizualizacja graficzna (na przykładzie Bańskiej Bystrzycy w średniowieczu i wczesnej nowożytności)]
Abstrakt
Celem artykułu jest rozważenie wykorzystania i przydatności graficznej wizualizacji do przedstawienia zagadnień związanych z organizacją administracyjną miasta. Część tekstowa artykułu opisuje główne organy administracji miejskiej w kształcie, jaki wyłonił się w średniowieczu, przybierając ostateczną formę w XVI wieku. Oprócz instytucji burmistrza szczególną uwagę zwrócono na kolegialne organy administracji miejskiej: radę miejską (wewnętrzną i zewnętrzną) oraz utworzoną później wybieralną gminę. Instytucje te funkcjonowały do połowy XVIII wieku (a konkretnie do 1755 roku), kiedy to, w wyniku starań o ujednolicenie organizacji administracyjnej miast królewskich, Bańska Bystrzyca utraciła kilka unikalnych składowych autonomii (jak wyznaczanie kandydatów na stanowisko burmistrza przez mieszczan posiadających dom na rynku czy coroczne wybory burmistrza).
Na potrzeby niniejszego opracowania stworzono dwie mapy myślowe oraz trzy poglądowe diagramy. Pierwsza mapa stanowi wprowadzenie do badań administracji miejskiej w okresie średniowiecza. Ponieważ wiele mechanizmów wyboru urzędników i członków kolegialnych organów administracji miejskiej nie jest dogłębnie znanych, ten sposób wizualizacji można uznać za właściwy sposób wprowadzenia w tematykę. Druga mapa przedstawia warunki administracyjne miasta w pierwszej połowie XVIII wieku. W tym przypadku dostępna już była wystarczająca ilość danych dla takiego ujęcia zagadnienia, więc mapa taka posłużyła jako środek doprecyzowania lub uzupełnienia specjalnie skonstruowanego i odpowiednio uproszczonego diagramu. Wreszcie, okresy XVI, XVII i pierwszej połowy XVIII wieku potraktowano odrębnie, przedstawiając je za pomocą osobnych diagramów obrazujących mechanizmy administracyjne. Te trzy diagramy umożliwiają przejrzyste prześledzenie najważniejszych procesów rozwojowych i istotnych zmian w funkcjonowaniu podstawowych mechanizmów aparatu administracyjnego miasta.
Poglądowe wizualizacje za diagramów i map konceptualnych sprawdzają się jako pomocne narzędzia zarówno w poznawaniu jak i badaniach nad dziejami administracji. Wizualizacje administracji miejskiej pomagają w lepszym zrozumieniu jej funkcjonowania jak również pozwalają formułować zagadnienia do podjęcia w dalszych badaniach historycznych.
Słowa kluczowe
administracja miejska; burmistrz; rada miejska; diagram; mapa myślowa
Bibliografia
Pramene a pramenné edície
Magyarországi városok régi szamadáskőnyvei, szerk. L. Fejérpataky, Budapest 1885.
Mesto Banská Bystrica – Katalóg administratívnych a súdnych písomností I, II (1020) 1255–1536, ed. C. Matulay, Bratislava 1980.
Monumenta Hungariae Juridico-Historica – Corpus statutorum IV/2 (Statuta et articuli municipiorum Hungariae cis Danubiorum), eds. S. Kolosvári, K. Óvári, Budapest 1897.
Pramene k dejinám Slovenska a Slovákov VII – Turci v Uhorsku I, ed. V. Čičaj, Literárne informačné centrum, Bratislava 2005.
Štátny archív v Banskej Bystrici – pracovisko Banská Bystrica, fond Mesto Banská Bystrica.
Literatúra
Buzan T., Mentální mapování, Portál, Praha 2007.
Georgievski M., Organizácia mestskej samosprávy v Banskej Bystrici a jej personálne obsadenie v 16. storočí, rukopis, Banská Bystrica – Bratislava 2018.
Georgievski M., Mesto a jeho elity – Prípad Banskej Bystrice v 16. storočí, rukopis, Banská Bystrica – Bratislava 2020.
Graus I., Banská Bystrica v 16. storočí – Štúdie z dejín mesta, Enterprise spol. s r. o., Banská Bystrica 2015.
Horváth P., Vozár J., Rozvoj slovenskej národnosti, in: Dejiny Slovenska II, eds. V. Matula, J. Vozár, Bratislava 1987, s. 263–272.
Jurkovič E., Dejiny kráľovského mesta Banská Bystrica, Občianske združenie Pribicer, Banská Bystrica 2005.
Jurkovich E., Voľba richtára, in: Príbehy z minulosti Banskej Bystrice, ed. I. Nagy, Štátna vedecká knižnica, Banská Bystrica 1997, s. 64–70.
Kuzma D., Besztercebánya szabad királyi város politikai elitjének összetétele és városirányító tevékenysége (1500–1605), dizertačná práca, Pécs 2008.
Lisková H., Samospráva mesta Banská Bystrica v 13.–15. storočí, in: Stredné Slovensko 11 – spoločenské vedy, eds. Z. Drugová, V. Sklenka, Stredoslovenské múzeum, Banská Bystrica 2007, s. 23–38.
Lisková H., Zo života banskobystrických mešťanov v stredoveku, in: Annales historici Presovienses 7, ed. M. Pekár, Universum, Prešov 2007, s. 7–26.
Lisková H., Mesto Banská Bystrica (jeho vznik, remeslá, počiatky banskej ťažby, obchod a správa mesta) v dielach kronikárov a vybraných historikov z obdobia 17. storočia až po súčasnosť, „Acta historica Neosoliensiaˮ 2008, č. 11, s. 112–132.
Markov J., Odraz politických zápasov v obecnej správe Banskej Bystrice v 16.–19. storočí, Slovenská akadémia vied, Bratislava 1973.
Ratkoš P., Povstanie baníkov na Slovensku 1525–1526, Vydavateľstvo Slovenskej akadémie vied (SAV), Bratislava 1963.
Skladaný M., K počiatkom Banskej Bystrice, in: Stredoveké mesto ako miesto stretnutí a komunikácie, eds. J. Lukačka, M. Štefánik, Typoset print, Bratislava 2010, s. 157–168.
Tomeček O., Náboženské pomery v drevorubačských a uhliarskych osadách v chotári Banskej Bystrice do polovice 19. storočia, in: Acta historica Neosoliensia 8, eds. R. Kožiak, I. Nagy, Katedra histórie FHV UMB, Banská Bystrica 2005, s. 69–77.
Tomeček O., Náboženské zápasy v zázemí mesta Banská Bystrica po nástupe reformácie, in: Historie. Historica – Sborník prací Filozofické fakulty Ostravské univerzity 13, eds. M. Myška, J. Grollová, Filozofická fakulta Ostravské univerzity, Ostrava 2006, s. 57–67.
Uličný F., Mesto Banská Bystrica okolo roku 1255, in: Minulosť a prítomnosť Banskej Bystrice 1, eds. I. Nagy, I. Graus, Katedra histórie FHV UMB a Štátna vedecká knižnica, Banská Bystrica 2006, s. 5–15.
Vozár J., Národnostné zápasy v stredoslovenských banských mestách a slovenské národné povedomie od 16. do polovice 18. storočia, „Historický časopisˮ 1980, č. 4, 28, s. 554–577.
Vozár J., Národnostné pomery v stredoslovenských banských mestách v období neskorého feudalizmu, in: Národnostný vývoj miest na Slovensku do roku 1918, ed. R. Marsina, Martin 1984, s. 188–206.
Internetové zdroje
<https://archives.hungaricana.hu/en/charters/318615/?list=eyJxdWVyeSI6ICJTWk89KGJlc3p0ZXJjZWJhbnlhKSIsICJzb3J0IjogIlJFQ05VTSJ9> [cit. 20.03.2020].
<https://net.jogtar.hu/ezer-ev-torvenyei> [cit. 23.03.2020].
Filozofická fakulta, Univerzita Mateja Bela v Banskej Bystrici Słowacja
https://orcid.org/0000-0003-3110-047X
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
