https://doi.org/10.31261/SPiP.2007.04.11
Celem niniejszego artykułu jest przypomnienie niektórych aspektów kryzysu politycznego w Królestwie Polskim w latach 1399-1402. W XIV i XV wieku w Polsce wprowadzono specjalne, przejściowe rozwiązania na wypadek nieobecności króla lub nietypowej sytuacji politycznej. Pozwalały one na mianowanie namiestnika lub namiestników, którzy zastępowali króla na terytorium pozostającym poza kompetencjami starosty i poza jednym ziemią obejmującą teoretycznie, w zamierzeniu lub faktycznie całe Królestwo (1377/1378, 1381-1382, 1399-1402, 1410/1411, 1440-1447). Namiestnik stał ponad hierarchią administracyjną, a jego tytuł nie był ustalony (vicarius in regno, vicarious regni generalis, locumtenens regis, vicesjvicesgerens regis, capitaneus generalis regini itp.). Nieuleczalna choroba królowej Jadwigi (wnuczki Kazimierza Wielkiego ze strony matki i spadkobierczyni królestwa) od końca czerwca i jej śmierć (17.07.1399) podważyły formalny tytuł króla Władysława Jagiełły do tronu polskiego. Ich małżeństwo było fundamentem wzajemnie pożądanej unii polsko-litewskiej. Z tego powodu od pierwszej połowy 1399 r. poszukiwano nowego uzasadnienia w nowym związku Jagiełły z księżniczką z rodu Kazimierza Wielkiego. Współczesne źródła ujawniają, że Jadwiga na łożu śmierci poradziła Jagiełle poślubić córkę hrabiego – Annę von Cilli – jako osobę mającą najbliższe prawa dziedziczne do polskiego tronu. Po śmierci Jadwigi Polacy przysięgli wierność Jagiełle. Według Długosza, rada urzędników odradziła Jagiełło powrót na Litwę (prawdopodobnie podczas spotkania w klasztorze cystersów w Koprzywnicy około 24.07.1399 r.), zatwierdzając go na tronie polskim (w sierpniu) pod warunkiem poślubienia wnuczki Kazimierza Wielkiego, Anny von Cilli. Kryzys legitymizacji został formalnie zażegnany poprzez zawarcie małżeństwa (29 stycznia 1402 r.) przy znacznej pomocy Jana z Tęczyna – jednego z „ojców” unii polsko-litewskiej z 1385/1386 r. – kasztelan krakowski w latach 1398-1405, marszałek dworu i współwykonawca testamentu zmarłej królowej Jadwigi, jednocześnie zatwierdzony jako namiestnik/wicekról (30.06.1399-12.02.1402). Jego status gubernatora/wicekróla w latach 1399-1402 w Małopolsce i prawdopodobnie na ziemiach łęczyckich i sieradzkich został szczegółowo przedstawiony przez J. Kurtykę na podstawie analizy przemówień Jana z Tęczyna, opartej na źródłach, tytule administracyjnym i pozycji prawnej oraz roli publicznej. W 2000 r. powyższe ustalenia zostały zakwestionowane przez J. Nikodema; jego argumentacja, jako nieistotna merytorycznie i metodologicznie, została odrzucona w poniższym artykule po szczegółowej analizie. Twierdzenie J. Nikodema, że podczas kryzysu legitymizacji w 1399 r. decyzja Jagiełły o opuszczeniu Królestwa Polskiego była skutecznym posunięciem, które miało na celu uzyskanie praw dziedzicznych do tronu polskiego, jest sprzeczne z źródłami i sytuacją polityczną w krajach dziedziczących tradycje dynastii Andegawenów po Ludwiku Wielkim (w Polsce i na Węgrzech, gdzie od 1395 r. po śmierci królowej Marii rozpoczął się długotrwały kryzys legitymizacji) oraz zgodnie z badaniami nad kryzysem wewnętrznym w Polsce w latach 1425-1430, podczas którego próby Jagiellończyków uzyskania zgody szlachty na dziedziczenie tronu zakończyły się niepowodzeniem. Komentarze J. Nikodema kwestionujące status gubernatora Tęczyńskiego są nieuzasadnione 1) funkcja gubernatora/wicekróla nie wiązała się z wycofaniem się króla, a monarcha (np. Władysław Warneńczyk w latach 1440-1444) wydawał różnego rodzaju dokumenty dotyczące terytorium podlegającego administracyjnie gubernatorowi/wicekrólowi; 2) twierdzenie, że fakt mianowania gubernatora powinien mieć wpływ na uznanie władzy królewskiej poza granicami kraju, nie jest zgodne z źródłami; 3) wbrew twierdzeniom J. Nikodema schemat kompetencji Jana z Tęczyna jako gubernatora/wicekróla w latach 1399-1402 został szczegółowo udowodniony w źródłach, podkreślających liczne analogie między zakresem obowiązków kasztelana Jana z Czyżowa a starostą krakowskim jako wicekrólem w Małopolsce i Rusi w latach 1440-1447; 4) zarówno za rządów Tęczyńskiego (konflikt graniczny z Węgrami w latach 1401-1404), jak i Czyżowskiego podejmowano niezależne działania polityczne i militarne w granicach kraju, na terytoriach podlegających ich jurysdykcji; 5) wzrost znaczenia politycznego Tęczyńskiego w latach 1399-1402 przejawiał się w jego (a nie króla) mobilności i przyjęciu modelu rządzenia z siedzibą w Krakowie; 6) wymóg stałego sprawowania funkcji gubernatora jest absurdalny, a każde wystąpienie króla w roli urzędowej (niezależnie od wspomnianego tytułu: starosty lub gubernatora) powinno być weryfikowane pod kątem jego treści i kompetencji terytorialnych w sprawie, w którą jest zaangażowany; 7) datowanie rządów Tęczyńskiego na okres 30.06.1399-12.02.1402 jest związane z treścią i uznane w źródłach.
Pobierz pliki
Zasady cytowania
Cited by / Share
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
2007
Opublikowane: 2020-06-18
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
English
Język Polski