Pirandello, czyli jak nie dowierzać swojej rzeczywistości
Abstrakt
Szkic pragnie przedstawić estetykę Pirandella jako finezyjne dziedzictwo estetyki ruin, której świetnym przedstawicielem we włoskiej tradycji był Giovanni Battista Piranesi. Pisze o tejże estetyce Umberto Eco, że to, co dostrzegamy w pisarstwie włoskiego dramaturga: „zmienia ona radykalnie koncepcję doskonałości formalnej i całkowitości dzieła sztuki”, co więcej – „dopuszcza znajdowanie przyjemności w dziele sztuki mimo tego (a może dzięki temu), że przedstawia ono zniszczenie”. A wszystko sumuje na tej samej stronie cytat z Diderota: „dlaczego piękny szkic urzeka nas bardziej od skończonego obrazu? Bo więcej w nim życia, a mniej formy. Kiedy pojawiają się formy, zanika życie”. Ten sąd francuskiego filozofa mógłby posłużyć jako ważny szlak interpretacyjny dzieła Pirandella.
Instytucja literatury sprawuje władzę nad formą, a więc i nad językiem. Ale jak wynika z rozważań Pirandella, literatura jest instytucją zimną. Litera nie jest w stanie utrzymać ciepła życia, racjonalność nie radzi sobie z „mętami” życia. A ponieważ historia powierza się literze, przechowuje się i przekazuje za jej pośrednictwem, przeto życie zawsze wymknie się z jej jurysdykcji. Dzieło Pirandella to ważny epizod w wielkiej historii zachodniego racjonalizmu, akcentujący to, iż historia to dzieje wysiłków, na ogół niezbyt udanych, do skonstruowania świata wedle zaleceń rozumności.
Słowa kluczowe
literatura; dramat; język; rzeczywistość; racjonalizm
Bibliografia
Artaud Antonin (1966): Teatr i jego sobowtór. Przekł. i wstęp J. Błoński. Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Warszawa.
Auerbach Erich [b.r.w.]: Mimesis. Rzeczywistość przedstawiona w literaturze Zachodu. Przeł. i przedmową opatrzył Z. Żabicki. Prószyński i S-ka, Warszawa.
Barthes Roland (1970): Pisarze i piszący. Przeł. J. Lalewicz. W: R. Barthes: Mit i znak. Wybór i słowo wstępne J. Błoński. Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa, s. 242–252.
Braun Kazimierz (1984): Wielka reforma teatru w Europie. Ludzie – idee – zdarzenia. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław–Warszawa.
Brzozowski Stanisław (1910): Legenda Młodej Polski. Studya o strukturze duszy kulturalnej. Księgarnia Polska B. Połonieckiego, E. Wende i Spółka. Lwów–Warszawa.
Brzozowski Stanisław (1984): Współczesna powieść i krytyka. Wstępem poprzedził T. Burek. Wydawnictwo Literackie, Kraków–Wrocław.
Brzozowski Stanisław (1990): Idee. Wstęp do filozofii dojrzałości dziejowej. Wydawnictwo Literackie, Kraków.
Carson Anne (2020): Słodko-gorzki eros. Przeł. R. Lis. Sic!, Warszawa.
Dostojewski Fiodor (2014): Dowcipniś. Przeł. J. Chmielewski. „Kronos”, nr 1, s. 5–10.
Dybel Paweł (2020): Rozum i nieświadome. Filozoficzne eseje o psychoanalizie. Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych „Universitas”, Kraków.
Eco Umberto (2012): Pirandello ridens. W: Idem: Po drugiej stronie lustra i inne eseje. Znak, reprezentacja, iluzja, obraz. Przeł. J. Wajs. Wydawnictwo W.A.B., Warszawa, s. 350–364.
Eco Umberto (2019): Na ramionach olbrzymów. Wykłady na festiwalu La Milanesiana w latach 2001–2015. Przeł. K. Żaboklicki. Noir sur Blanc, Warszawa.
Esposito Roberto (2012): Living Thought. The Origins and Actuality of Italian Philosophy. Transl. Z. Hanafi. Stanford University Press, Stanford, California.
Gramsci Antonio (1983): The Modern Prince. Transl. L. Marks. International Publishers, New York.
Heidegger Martin (1997): Cóż po poecie? Przeł. K. Wolicki. W: M. Heidegger: Drogi lasu. Przeł. J. Gierasimiuk [et al.]. Fundacja Aletheia, Warszawa, s. 217–261.
Jünger Ernst (2017): Wybór esejów o słowach i drzewach. Wybrał i przeł. B. Baran. Fundacja Aletheia, Warszawa.
Kępa Jacek (2015): Między rozumem a wolą mocy – światopogląd Tomasza Manna w latach pierwszej wojny światowej. „Przestrzenie Teorii”, nr 24, s. 295–325.
Mann Thomas (2001): Betrachtungen eines Unpolitischen. Fischer-Taschenbuch-Verlag, Frankfurt am Main.
Mann Tomasz (2015): Przedmowa. Rozważania człowieka niepolitycznego. Przeł. J. Kępa. „Przestrzenie Teorii” nr 24, s. 329–354.
Nietzsche Friedrich (1996): Niewczesne rozważania. Przeł. M. Łukasiewicz. Posłowie K. Michalski. Znak, Kraków.
Pico della Mirandola Giovanni (1966): Godność człowieka. Przeł. Z. Kalita. W: Filozofia włoskiego Odrodzenia. Wyboru dokonał oraz wstępem i przypisami opatrzył A. Nowicki. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa, s. 137–142.
Pirandello Luigi (1958): Rozmowy imaginacyjne. W: Idem: Czarny szal i inne opowiadania. Tłum. B. Sieroszewska. Czytelnik, Warszawa, s. 403–426.
Pirandello Luigi (1960a): Ależ to nie na serio. Przeł. Z. Jachimecka. W: L. Pirandello: Dramaty. [Wstęp i notę napisał M. Brahmer, wybór oprac. J. Gałuszka]. Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa, s. 295–399.
Pirandello Luigi (1960b): Henryk IV. Przeł. L. Chrzanowski. W: L. Pirandello: Dramaty. [Wstęp i notę napisał M. Brahmer, wybór oprac. J. Gałuszka]. Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa, s. 117–203.
Pirandello Luigi (1960c): Sześć postaci scenicznych w poszukiwaniu autora. Przeł. Z. Jachimecka. W: L. Pirandello: Dramaty. [Wstęp i notę napisał M. Brahmer, wybór oprac. J. Gałuszka]. Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa, s. 23–117.
Pirandello Luigi (1960d): Tak jest, jak się państwu zdaje. Przeł. J. Jędrzejewicz. W: L. Pirandello: Dramaty. [Wstęp i notę napisał M. Brahmer, wybór oprac. J. Gałuszka]. Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa, s. 203–295.
Pirandello Luigi (2011): Jeden, nikt i sto tysięcy. Przeł. i posłowiem opatrzyła J. Ugniewska. Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa.
Shakespeare William (2006): Romeo i Julia, Hamlet, Makbet. Tłum. S. Barańczak. Znak, Kraków.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
