Prawiek i inne czasy Olgi Tokarczuk w perspektywie lingwistyki kulturowej i ekologicznej
Abstrakt
Autorka podejmuje próbę odczytania powieści Olgi Tokarczuk Prawiek i inne czasy przez pryzmat kategorii i pojęć współczesnej lingwistyki kulturowej (etnolingwistyki) i ekologicznej, takich jak językowy obraz świata, stereotyp, mapa mentalna, leksykalny ekosystem. Analiza języka utworu za pomocą instrumentarium lingwistyki kulturowej pozwoliła na sformułowanie przekonania, że noblistka stworzyła w tym utworze historyczno-kulturowy i społeczny „portret” tej części Europy Środkowej, która nazywa się Polska prowincjonalna. Jej zdaniem obraz ten składa się pewnego systemu prawd, mitów i nierzadko fałszywych wyobrażeń. Nie podejmując sporu z zespołem obecnych w naszej kulturze i mentalności stereotypów (np. etnicznych), mitów i przeświadczeń, pisarka wskazała na siłę oddziaływania powielanych nadal klisz myślowych. Natomiast narzędzia badawcze lingwistyki ekologicznej pozwoliły dostrzec w powieści polemikę z tradycją humanistyki antroponormatywnej i określić postawę autorki jako proekologiczną.
Słowa kluczowe
etnolingwistyka; lingwistyka ekologiczna; stereotyp etniczny; mapa mentalna; etos narodowy
Bibliografia
Baran Jan (1997): „Nie ma mnie jednej”. Rozmowa z Olgą Tokarczuk. „Sycyna”, nr 24, s. 3–4.
Bartmiński Jerzy (b.d.): Folklorystyka, etnonauka, etnolingwistyka – sytuacja w Polsce (maszynopis).
Bartmiński Jerzy (1998): Zmiany stereotypu Niemca w Polsce. Profile i ich historyczno-kulturowe uwarunkowania. W: Profilowanie w języku i w tekście. Red. J. Bartmiński, R. Tokarski. Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin, s. 225–235.
Bartmiński Jerzy (2006): Językowe podstawy obrazu świata. Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin.
Bartmiński Jerzy (2009): Stereotypy mieszkają w języku. Studia etnolingwistyczne. Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin.
Bartmiński Jerzy (2019): Polski etos narodowy: pański, chłopski, mieszczański…? W: W kręgu myśli Profesora Jana Szczepańskiego. T. 5. Red. D. Kadłubiec, E. Ogrodzka-Mazur, A. Kasperek. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź, s. 8–21.
Burgat Florence (2012): Une autre existence. La conditio animale. Albin Michel, Paris.
Cieński Marcin (1996): Powieść ze środka wszechświata. „Odra”, nr 11, s. 116–118.
Dąbrowska Anna (2004–2005): Współczesne problemy lingwistyki kulturowej. „Postscriptum”, nr 2–1, s. 140–155.
Domańska Ewa (2006): Historie niekonwencjonalne. Refleksja o przeszłości w nowej humanistyce. Wydawnictwo Poznańskie, Poznań.
Gajda Stanisław (2021): Lingwoekologia – ochrona języka przed człowiekiem i człowieka przed językiem „Poradnik Językowy”, nr 3, s. 85–98.
Jędrzejko Ewa (1994): Kobieta w przysłowiach, aforyzmach i anegdotach polskich. Konotacje i stereotypy. W:„Język a Kultura”, T. 9: Płeć w języku i kulturze. Red. J. Anusiewicz, K. Handke. Wiedza o Kulturze, Wrocław, s. 159–172.
Kępiński Andrzej (1990): Lach i Moskal. Z dziejów stereotypu. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa–Kraków.
Koziołek Ryszard (2019): Mieszkają w nas różne duchy, czyli czego nas uczy Olga Tokarczuk. „Gazeta Uniwersytecka”, nr 3(273), s. 8.
Libura Agnieszka (2001): Wielki łańcuch bytów jako element językowego obrazu świata i zasada współorganizująca semantykę tekstów artystycznych. W: Semantyka tekstu artystycznego. Red. A. Pajdzińska, R. Tokarski. Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin, s. 191–206.
Lovejoy Arthur Oncken (1999): Wielki łańcuch bytu. Przekł. A. Przybysławski. KR, Warszawa.
Niewiara Aleksandra (2000): Wyobrażenia o narodach w pamiętnikach i dziennikach z XVI–XIX wieku. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice.
Niewiara Aleksandra (2009): Kształty polskiej tożsamości. Potoczny dyskurs narodowy w perspektywie etnolingwistycznej (XVI–XX w.). Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice.
Orski Mieczysław (1996): Realizm magiczny. „Nowe Książki”, nr 8, s. 46–47.
Pelluchon Corine (2017): Manifeste animaliste. Politiser la cause animale. Alma éditeur, Paris.
Sławkowa Ewa (2020): Kilka uwag o pojęciu leksykalnego ekosystemu (na przykładzie języka polskiego). W:„Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis”. Studia Linguistica, nr 15, s. 255–264.
Tokarczuk Olga (1996): Prawiek i inne czasy. W.A.B., Warszawa.
Tokarczuk Olga (2020): Czuły narrator. Wydawnictwo Literackie, Kraków.
Profesor Emeritus. Uniwersytet Śląski w Katowicach Polska
http://orcid.org/0000-0002-4566-4789
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
