Publikacje romanistyczne w Akademii Wileńskiej w latach 1644—1655
Abstrakt
W latach 1644 – 1655 na Wydziale Prawa Akademii Wileńskiej ukazało się kilka publikacji pracujących tam profesorów oraz wypromowanych doktorów obojga praw (utriusque iuris). Część z nich obejmowała swym zakresem prawo rzymskie. W rozprawie Benedykta de Soxo, Claves juris, odnaleźć można liczne wątki romanistyczne. Rektor Akademii Wileńskiej omówił terminy, zwroty oraz zasady mające swoje korzenie w prawie rzymskim. Także rozważania odnośnie do źródeł prawa, jego interpretacji czy nauki prawa miały swoje romanistyczne korzenie.
Aaron Aleksander Olizarowski, profesor na Wydziale Prawa Akademii Wileńskiej, w dziele De politica hominum societate, wydanym w Gdańsku w 1651 roku, poczynił liczne odniesienia do prawa rzymskiego. Najwięcej wątków romanistycznych znalazło się w księdze pierwszej - De Domo, przy omawianiu zagadnień związanych z małżeństwem oraz rodziną.
W roku 1650 Jan Marquarta napisał rozprawę z prawa rzymskiego zatytułowaną De damno injuriae , która była jedyną dysertacją z tej materii prawnej w Akademii Wileńskiej w latach 1644-1655. Co prawda praca dotyczy szkody i odpowiedzialności odszkodowawczej, jednakże jej autor dodatkowo przedstawił historyczny rozwój źródeł prawa w starożytnym Rzymie. Treść i struktura dysertacji świadczy o dobrym przygotowaniu romanistycznym jej twórcy.
Prace odwołujące się w swej treści do prawa rzymskiego, w początkowym okresie funkcjonowania Wydziału Prawa Akademii Wileńskiej, świadczą o jego istotnej roli w nauce i nauczaniu na uniwersyteckich studiach prawniczych.
Słowa kluczowe
Wydział Prawa Akademii Wileńskiej, romaniści, profesorowie prawa, doktorzy obojga praw (utriusque iuris), prawo rzymskie
Bibliografia
Źródła
Akt fundacji i uposażenia Akademii Wileńskiej przez Waleriana Protasiewicza, biskupa wileńskiego uczyniony 24 sierpnia 1578 roku, a potwierdzony przez króla Stefana Batorego, naprzód w Wilnie 1 kwietnia 1579 roku, potem zaś za zgodą wszystkich stanów powtórnie na sejmie w Warszawie 23 lutego 1585 roku. W: M. Baliński: Dawna Akademia Wileńska. Petersburg 1862.
Archivum Romanum Societatis Iesu (ARSI). Annuae Litterae Collegii Vilnensis Socie- tatis Iesu 1655, dział Lithuanica 40 f. 92.
Archivum Romanum Societatis Iesu, dział Lithuanica 36 f. 274v; Przywilej króla Stefa- na (Batorego) dany jezuitom kolegium wileńskiego, we Lwowie 7 lipca roku 1578, na ustanowienie Akademii w Wilnie, gabinetowy, tak zwany kieszonkowy, potrzebujący potwierdzenia stanów Rzeczypospolitej na sejmie [...]. W: M. Baliński: Dawna Akademia Wileńska. Petersburg 1862.
Archiwum Polskiej Akademii Nauk, maszyn. III-83, j. 9. Materiały Janiny Iwaszkiewicz, Uniwersytet Wileński. Teksty i wypisy źródłowe dotyczące Uniwersytetu Wileńskiego.
Assertiones ex iurisprudentia ecclesiastica de iure non scripto, iure personarum, et immunitate ecclesiastica, sub felicissimis auspiciis Illustrissimi Domini D[omino] Casimiri Leonis Sapieha, Procancellarii M[agnique] D[ucatus] L[ithuaniae], Sło- nim, Volpen, Luboszan etc etc etc Gubernatoris, / per Iosephum Butkiewicz Po- puciewicz, Art et Philosophiae Magistrum, Iuris Utriusq[ue] Auditorem publica disputatione propugnatae; praesidente Nobili et Clarissimo et Magnifico D[omino] Alexandro Aarone Olizarovvski, Juris utriusq[ue], Doctore Principis Neoburgensis Consiliario Iuris Canonici Ordinario Professore, in Alma Academia Vilnensi Soc. [ietatis] Iesu die [30] mense [Iunio] Anno Domini MDCXLVII [1647].
Bulla Grzegorza XIII Najwyższego Pasterza. Wyjęta z rzymskiego bullariusza. C. II. W: M. Baliński: Dawna Akademia Wileńska. Petersburg 1862.
Bultarum, diplomatum et privilegiorum sanetorum Romanorum Pontificum Taurinensis editio. Vol. 8. Torinas 1863.
Claves iuris Academicis Vilnensibus a R. P. Benedicto de Soxo S. I. sacrae theologiae doctore et Academiae vicecancellario porrectae. Vilniae Typis Academicis Socie- tatis Iesu 1648.
Decisio controversiae iuris canonici, sub felicissimis auspiciis Illustrissimi Domini D[omino] Casimiri Leonis Sapieha, M[agnique] D[ucatus] L[ithuaniae] Procancellarii, Słonimensis, Volpensis, Luboszanensis etc Gubernatoris, Facultatis Iurium in Alma Academia Vilnensi Soc[ietatis] Iesu munificentissimi Fundatoris / a Iosepho Konstantynowicz, Artium et Philosophiae Magistro, Sacrae Teologiae et Iuris Utr[usque] Auditore, nec non Academicarum Disputationum Moderatore, Publice Disputationi Proposita, praesidente Clarissimo et Magnifico D[omi]no Alexandro Aarone Olizarowski Iuris Utriusq[ue] Doctore, Serenissimi Principis Neoburgensis Consiliario et Canonum Ordinario Professore in Alma Acad[emia] Vilnen[si] S.[ocietatis] I[esu], Vilnae [Vilnius], Typis Academiciis S.[ocietatis] Iesu [1647].
Dissertatio iuridica de damno iniuriae, quam præside Nobili et Clarissimo D[omino] Simone Dilger Morenweisensi Bavaro, I[uris] U[triusque] Doctore, et in Alma Universitate Vilnensi Soc[ietatis] Iesu Pandectarum Professore Ordinario defendendam suscepit pro obtinenda Doctoratus in eadem Facultate Laurea Io- annes Marquart A[rt]a[s] L[Ibera]l[es] et Philosophiae Magister Iuris Utriusque Auditor, Vilnae [Vilnius], Typis Academiciis S[ocietatis] I[esu]. Anno D[omin]ai. M.DC.L.(1650) Mense Maii Die.
Dissertatio iuridica e iure canonico, civili et regio Poloniae, Magniq[ue] Ducatus Li- thuaniae nec non Saxonico et municipali Magdeburgensi decisa quam sub felicissi- mis auspiciis Illustrissimi Domini D[omino] Casimiri Leonis Sapieha, M[agnique] D[ucatus] L[ithuaniae] Procancellarii, Słonimensis, Volpensis, Luboszanensis etc Gubernatoris in Alma Universitate Vilnensi Soc[ietatis] Jesu, Facultatis Iuridicae Fundatoris, praeside Nobili et Clarissimo D[omi]n[o] Joanne Georgio Schaver de Augenburg I[uris] U[triusque] Doctore et in eadem Universitate S[anti]s[ime] Canon[um] Ordinario Professore, / defendendam suscepit Andreas Marquart, AA.[Artium] LL.[Liberalium] et Philosophiae Magister et I[uris] U[triusque] Audi- tor. Vilnae [Vilnius], Typis Academicis Soc[ietatis] Iesu, Anno Domini MDCXLVII [1647]. die [22] Iunii.
List Aarona Aleksandra Olizarowskiego do Kazimierza Lwa Sapiehy z 26 września 1644 [znajdujący się w Bibliotece Czartoryskich, którego tłumaczenie publikuje]: L. Piechnik: Dzieje Akademii Wileńskiej. T. 2: Rozkwit Akademii Wileńskiej w la- tach 1600—1655. Rzym 1982.
Przywilej Władysława IV dany Jezuitom Kolegium Wileńskiego, w Warszawie, w roku 1641, dnia 11 października, na publiczne wykładanie w Akademii Wileńskiej prawa kanonicznego i cywilnego oraz medycyny. W: M. Baliński: Dawna Akademia Wileńska. Petersburg 1862.
Tractatus de venerabili Eucharistiae Sacramento..., Kungliga Biblioteket w Sztokholmie, Rkp. A 817 s. 36—127.
Literatura
Agudo Ruiz A.: Justiniano y la reforma de los estudios jurídicos. „REDUR” (Revista electrónica de derecho Universidad de La Rioja) 2012, T. 10.
Baliński M.: Dawna Akademia Wileńska. Petersburg 1862.
Baliński M.: 1578—1803—1919. „Dziennik Wileński” 1919, T. 145.
Bednarski S.: Dwieście lat Wileńskiej Akademii Jezuickiej 1570—1773. W: Pamiętnik VI powszechnego zjazdu historyków polskich w Wilnie 17—20 września 1935 r. Red. F. Podhorodecki. Cz. 1. Lwów 1935.
Bednarski S.: Geneza Akademii Wileńskiej. W: Księga pamiątkowa ku uczczeniu CCCL rocznicy założenia i X wskrzeszenia uniwersytetu Wileńskiego. T. 1. Wilno 1929.
Berger A.: Encyclopedic Dictionary of Roman Law. Philadelphia 1953 (przedruk 1991).
Bieliński J.: Uniwersytet Wileński (1579—1831). T. 2—3. Kraków 1900.
Bogusis V.: Medicina Vilniaus Universitete XVI—XVII amziuje. „Mokslas ir Gyvenimas” 1979, T. 10.
Bryk A.: Konstytucjonalizm. Od starożytnego Izraela do liberalnego konstytucjonalizmu amerykańskiego. Kraków 2013.
Burdesse A.: Sulla capacita intellettuale degli impuberes in diritto classico. „Archivio Giuridico Filippo Serafini” 1956, T. 150.
De Dominicis La M.: I coloni „adscripticii” nella legislazione di Giustiniano. In: Studi in onore di Emilio Betti. Vol. 3. Milano 1962.
Encyklopedia wiedzy o jezuitach na ziemiach Polski i Litwy 1564—1995. Oprac. L. Grzebień. Kraków 2004.
Estreicher K.: Bibliografia polska. Cz. 3: Bibliografia wieków XV—XVIII w układzie abecadłowym. T. 29. Warszawa 1977, https://www.estreicher.uj.edu.pl/staropolska/ indeks/wpis/?id= 46539&fileId= 0115.
Filozofia i myśl społeczna XVII wieku. Cz. 1. Red. Z. Ogonowski. Warszawa 1979. Gmiterek H.: Promocje doktorskie w Akademii Zamojskiej. W: W kręgu akademickiego Zamościa. Red. H. Gmiterek. Zamość 1996.
Grzebień L.: Soxo (Sojo) Benedykt (Benito). W: Polski słownik biograficzny. T. 41. Kraków 2002.
Guarino A.: La forma orale e la forma scritta nel testamento romano. In: Studi in onore di Pietro de Francisci. T. 2. Milano 1956.
Historia nauki polskiej. Red. B. Suchodolski. T. 6: Dokumentacja bio-bibliograficzna. Oprac. L. Hajdukiewicz. Wrocław 1974.
Impallomeni G.: Persona fisica. Diritto romano. „Novissimo Digesto Italiano” 1965, T. 12 {= Scritti di diritto romano e tradizione romanistica, Padova 1996}.
Janowski L.: Historiografia Uniwersytetu Wileńskiego. Cz. 1. Wilno 1921.
Jarra E.: Aleksander Olizarowski, jako filozof prawa. W: Księga pamiątkowa celem uczczenia 350. rocznicy założenia Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie. Warszawa 1931.
Jedynak S.: Etyka w Polsce. Słownik pisarzy. Wrocław 1986.
Kodrębski J.: Prawo rzymskie w Polsce XIX wieku. Łódź 1990.
Kolendo J.: Kolonat w Afryce rzymskiej w I—II wieku I jego geneza. Warszawa 1962. Kot S.: Aaron Aleksander Olizarowski, profesor prawa Akademii Wileńskiej. W: Księga pamiątkowa ku uczczeniu CCCL rocznicy założenia i X wskrzeszenia Uniwersytetu Wileńskiego. Wilno 1929.
Kuleczka G.: Dzieci w systemie prawnym starożytnego Rzymu. „Meander” 1979, z. 5—6.
Kuleczka G.: Prawo rzymskie epoki pryncypatu wobec dzieci pozamałżeńskich. Wrocław—Warszawa—Kraków 1969.
Lyavshuk V.: Stephan Bathory and the Jesuitsin Grodno: First Attempt to Found a Collegium. „Medieval and Early Modern Studies for Central and Eastern Europe” 2010, T. 2.
Łapicki B.: La transformation de la nature juridique du colonat romain. In: Studi in onore di Edoardo Volterra. Vol. 3. Milano 1971.
Mandziuk J.: Księgozbiór Melchiora kardynała Diepenbrocka, księcia-biskupa wrocławskiego (1798—1853). „Saeculum Christianum” 2004, T. 11, nr 1.
Mirković M.: The Later Roman Colonate and Freedom. Philadelphia 1997. Niczyporuk P.: Aaron Aleksander Olizarowski profesorem prawa Akademii Wileńskiej. „Miscellanea Historico-Iuridica” 2015, z. 2.
Niczyporuk P.: Assertiones ex Jurisprudentia Aarona Aleksandra Olizarowskiego — rozprawa, która nigdy nie powstała. W: Ustrój państwa, myśl polityczno-prawna, współczesne systemy rządów: prace ofiarowane profesorowi zw. nauk prawnych Adamowi Jamrozowi z okazji Jego jubileuszu. Red. S. Bożyk, A. Olechno. Białystok 2018.
Niczyporuk P.: Dissertatio juridica e jure canonico, civili et Regio Poloniae Ma- gniq[ue] Ducatus Lithuaniae nec non Saxonico et minicipali Magdeburgensi Andrzeja Marquarta, Vilnae 1647, pierwszym doktoratem z zakresu komparatystyki prawniczej w Akademii Wileńskiej. W: Meandry prawa — teoria i praktyka: księga jubileuszowa prof. zw. dra hab. Mieczysława Goettela. Red. E.W. Pływaczewski, J. Bryk. Szczytno 2017.
Niczyporuk P.: Dissertatio iuridica de damno injuriae Jana Marquarta, Vilnae 1650, pierwszym doktoratem z zakresu prawa rzymskiego w Akademii Wileńskiej. W: Semperfidelis. Prace dedykowane pamięci Profesora Janusza Sondla — legendzie krakowskiego fakultetu prawniczego. Red. D. Malec, Ł. Marzec, T. Palmirski. Kraków 2017.
Niczyporuk P.: Kompetencje pater familias względem dzieci w ustawach królew- skich (leges regiae) w starożytnym Rzymie. W: Mężczyzna, etyka, ekonomia. Red. E. Ozorowski, R.C. Horodeński. Białystok 2011.
Niczyporuk P.: Nauczanie prawa rzymskiego w Akademii Wileńskiej. W: Wielokul- turowość polskiego pogranicza. Ludzie — idee — prawo. Materiały ze Zjazdu Katedr Historycznoprawnych Augustów 15—18 września 2000 r. Red. A. Lityński, P. Fiedorczyk. Białystok 2003.
Niczyporuk P.: Promocje doktorskie obojga praw w Akademii Wileńskiej. „Miscella- nea Historico-Iuridica” 2004, T. 2.
Nowak [Jurewicz] A.: Pojęcie władzy ojcowskiej w rzymskim prawie klasycznym. „Studia Prawnoustrojowe” 2002, T.1.
Pawluk T.: Z zagadnień kanonistyki polskiej. „Prawo Kanoniczne” 1976, nr 3—4. Petrani A.: Nauka prawa kanonicznego w Polsce w XVIII i XIX wieku. Lublin 1961.
Petrauskienė I.: Dėl medicinos ir teisės katedrų įsteigimo Vilniaus akademijoje XVIII a. pradžioje. „Lietuvos Istorijos Metraštis” 1974 Metai, 1976.
Piechnik L.: Dzieje Akademii Wileńskiej. T. 2: Rozkwit Akademii Wileńskiej w latach 1600—1655. Rzym 1982.
Piechnik L.: Soxo (Sojo) Benedykt de. W: Słownik polskich teologów katolickich. Red. H.E. Wyczawski. T. 4. Warszawa 1983.
Plečkaitis R.: Filozofia prawa w dawnym Uniwersytecie Wileńskim. W: Philosophia vitam alere. Prace dedykowane Księdzu Profesorowi Romanowi Darowskiemu SJ z okazji 70-lecia urodzin. Red. S. Ziemiański SJ. Kraków 2005.
Pyszka S.: Il diritto alla libertà personale e alla cittadinanza dei contadini polacchi e lituani in Aron Aleksander Olizarowski (1610—1659). „Forum Philosophicum” 2002, T. 7.
Rostowski S.: Lituanicarum Societatis Jesu historiarum libri decem. Recogn. J. Martinov. Parisiis 1877.
Rybicki P.: Pojęcie społeczności u pisarzy polskiego odrodzenia. „Studia i Materiały z Dziejów Nauki Polskiej”, Seria A: Historia nauk społecznych 1957, z. 1 (5).
Rybicki P.: Z dziejów polskiego arystotelizmu: De politica hominum societate Aro- na Aleksandra Olizarowskiego. „Studia i Materiały z Dziejów Nauki Polskiej”, Seria A: Historia nauk społecznych 1959, z. 3.
Tamošiūnienė A.: Lietuvos sprendimai ir Naujausiųjų laikų skaitytojas. „Senoji Lietuvos Literatūra” 2008, Vol. 25.
Tarkowski M.: Wydział Prawa i Nauk Społecznych Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie w latach 1919—1939. Gdańsk 2015.
Tazbir J.: Thomas More in Poland. „Acta Polonia e Historica” 1976, T. 33.
Ulčinaitė E.: Vilniaus akademijos profesorius A. Olizarovijus. „Mokslas ir gyveni-
mas” 1978, Vol. 5.
Wichowa M.: Klasycyzm jako element światopoglądu twórców literatury polskiego baroku. „Wschodni Rocznik Humanistyczny” 2010—2011, T. 7.
Wisłocki J.: Prawo rzymskie w Polsce. Warszawa 1945.
Wolfarth W.: Ascripticii w Polsce. Wrocław—Kraków 1959.
Wycisk F.: Obowiązki alimentacyjny i wychowawczy w prawie rzymskim okresu królewskiego. „Roczniki Teologiczno-Kanoniczne” 1963, z. 4.
Zabłocka M.: Przemiany prawa osobowego i rodzinnego w ustawodawstwie dynastii julijsko-klaudyjskiej. Warszawa 1987.
Zabłocki J.: „Consortium ercto non cito” w „Noctes Atticae” Aulusa Gelliusa. „Prawo Kanoniczne” 1988, z. 4.
Zabłocki J.: „Postumus” w „Noctes Atticae” Aulusa Gelliusa. „Prawo Kanoniczne” 1997, z. 1—2.
Zabłocki J.: Appunti sull’ „officium iudicis” nelle „Noctes Atticae”. In: Au-delà des fontierès. Mélanges de droit romain offers à Witold Wołodkiewicz. Vol. 2. Varsovie 2000.
Zabłocki J.: Kompetencje „patres familias” i zgromadzeń ludowych w świetle „Noctes Atticae” Aulusa Gelliusa. Warszawa 1990.
Zabłocki J.: Rodzina rzymska w świetle „Noctes Atticae” Aulusa Gelliusa. W: Rodzina w społeczeństwach antycznych i wczesnym chrześcijaństwie. Literatura, prawo, epigrafika, sztuka. Red. J. Jundziłł. Bydgoszcz 1995.
Zabłocki J.: Rozważania o procesie rzymskim w „Noctes Atticae” Aulusa Gelliusa, Warszawa 1999.
Zabłocki J.: Rzymskie Studia Aulusa Gelliusa. „Acta Universitatis Wratislaviensis”. Prawo 2008, T. 305: Studia historycznoprawne. Tom poświęcony pamięci Profesora Edwarda Szymoszka. Red. A. Konieczny.
Zabłocki J.: Talion w świetle „Noctes Atticae” Aulusa Gelliusa. „Prawo Kanoniczne” 1995, z. 3—4.
Zabłocki J.: The Image of a Roman Family in „Noctes Atticae” by Aulus Gellius, „Pomoerium. Studia et Commentarii Ad Orbem Classicum Spectantia” 1996, T. 2.
Zabłocki J.: The Intellectual Background of Aulus Gellius. „Diritto@Storia. Rivista internazionale di Scienze Giuridiche e Tradizione Romana” 2007, T. 6.
Zabłocki J.: Ze studiów filozofii Aulusa Gelliusa w Atenach. W: Profesorowi Janowi Kodrębskiemu in memoriam. Red. A. Pikulska-Robaszkiewicz. Łódź 2000.
Załęski S.: Jezuici w Polsce. T. 2: Jezuiccy pisarze 1608—1648. Lwów 1901.
Uniwersytet w Białymstoku Polska
http://orcid.org/0000-0002-2240-0959
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
