Czy ustawa jest dobra na wszystko?
Abstrakt
Rzymska republika zmagała się z wieloma patologiami. Należały do nich choćby lichwa, nadmierna rozrzutność, nieumiarkowanie w jedzeniu i piciu, hazard czy też korupcja polityczna. Zjawiska te wywoływały daleko idące negatywne skutki społeczne, państwo starało się zatem likwidować za pomocą ustaw. Ich historia pokazuje jasno, że wykazywały one wyjątkowo małą skuteczność. Wydawane były w szlachetnych intencjach szeroko rozumianej poprawy obyczajów i powstrzymania negatywnego zjawiska zanikania cech dawnego etosu. Były wyrazem szlachetnej, ale nieco naiwnej wiary prezentowanej przez rzymskiego prawodawcę, że wystarczy jakiś problem uregulować ustawą, by móc uznać go za załatwiony. Ta wiara wielokrotnie doznawała wstrząsów, a realia funkcjonowania tych regulacji są kolejnym dowodem na to, że żywioł społeczny zawsze znajdzie sposób na obejście przepisów niedostosowanych do warunków, w jakich żyje.
Słowa kluczowe
Rzym antyczny, lichwa, leges sumptuariae, leges cibariae, korupcja polityczna
Bibliografia
Amielańczyk K.: s.v. Ambitus. W: B. Sitek, W. Wołodkiewicz: Wielka encyklopedia prawa. T. 1: Prawa świata antycznego. Red. B. Sitek, W. Wołodkiewicz. Warszawa 2014.
Aulus Gellius: Noctes Atticae 2,24 de vetere parsimonia; deque antiquis legibus sumptuariis — Aulus Gelliusz: Noce Attyckie 2,24 o dawnej oszczędno- ści i o starożytnych ustawach dotyczących wydatków. Przekł. A.R. Jurewicz, M. Piechocka-Kłos, wstęp: M. Piechocka-Kłos, komentarz A.R. Jurewicz. Poznań 2012. [Rec. M. Kuryłowicz, „Czasopismo Prawno-Historyczne” 2013, T. 65, nr 2].
Chytła K.: Sit modus in rebus — rzecz o „leges sumptuariae” w prawie rzymskim. „Zeszyty Prawnicze TBSP UJ” 2004, z. 11/12.
Jurewicz A.R.: Czymże jest wolność, jeśli nie wolno temu, kto chce, umrzeć w luksu- sie? W: Człowiek pomiędzy prawem a ekonomią w procesie integracji europejskiej. Red. G. Dammaco, B. Sitek, O. Cabaj. Olsztyn—Bari 2008.
Kuryłowicz M.: Alea i kontrakty aleatoryjne w prawie rzymskim. „Czasopismo Praw- no-Historyczne” 1984, z. 2.
Kuryłowicz M.: Das Glückspiel im römischen Recht. „Zeitschrift der Savigny-Sti- ftung für Rechtsgeschichte: Romanistische Abteilung” 1985, T. 102.
Kuryłowicz M.: Die Glücksspiele und das römische Recht. In: Studi in onore di Ce- sare Sanfilippo, IV. Milano 1983.
Kuryłowicz M.: Leges aleariae und leges sumptuariae im antiken Rom. In: Studia in honorem Elemér Polay septuagenarii. Ed. Ö. Both. Szeged 1985.
Kuryłowicz M.: Leges sumptuariae w państwie i prawie rzymskim. W: Z historii państwa, prawa, miast i Polonii. Prace ofiarowane Prof. Wł. Ćwikowi w czterdzie- stolecie jego pracy twórczej. Red. J. Ciągwa, T. Opas. „Rzeszowskie Zeszyty Naukowe. Prawo, Ekonomia” 1998, T. 25.
Kuryłowicz M.: Loca aedilem metuentia (Sen. De vita beata 7, 1, 3). Z działalności edylów rzymskich na rzecz ochrony porządku i moralności publicznej. „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska” Sectio G (Ius), 1988, T. 32/33.
Kuryłowicz M.: Prawo i obyczaje w starożytnym Rzymie. Lublin 1984. Kuryłowicz M.: Prawo rzymskie wobec przejawów luksusu i marnotrawstwa. W: Zbytek i ubóstwo w starożytności i średniowieczu. Red. L. Kostuch, K. Ryszewska. Kielce 2010.
Michel J.: Gratuité en droit romain. Bruxelles 1962.
Pikulska-Radomska A.: „...A kiedy pieniędzy publicznych na to nie wystarczało...”.Uwagi o karaniu lichwiarstwa w rzymskiej republice. W: Prawo karne i polityka w państwie rzymskim. Red. K. Amielańczyk, A. Dębiński, D. Słapek. Lublin 2015.
Pikulska-Radomska A.: Fiscus non erubescit. O niektórych italskich podatkach rzymskiego pryncypatu. Łódź 2013.
Pikulska-Robaszkiewicz A.: Anatocyzm. W: Profesorowi Janowi Kodrębskiemu in memoriam. Red. A. Pikulska-Robaszkiewicz. Łódź 2000.
Pikulska-Robaszkiewicz A.: Lichwa w państwie i prawie republikańskiego Rzymu. Łódź 1999.
Pikulska-Robaszkiewicz A.: Ustawowa regulacja obyczajów w prawie rzymskim. „Studia Iuridica” 1999, T. 37.
Rominkiewicz J.: O rzymskich ustawach ograniczających wydatki na organizację uczt (Makrobiusz, Saturnalia 3,17). „Acta Universitatis Wratislaviensis” No 3741, Prawo CCCXXI. Wrocław 2016.
Sitek B.: Convivium, cena i donum munus w antycznym Rzymie a współczesne dylematy korupcji wyborczej (crimen ambitus). „Studia Prawnoustrojowe” 2010, T. 11.
Sobczyk M.: Przestępstwo korupcji wyborczej w republikańskim Rzymie. „Czasopismo Prawno-Historyczne” 2014, Vol. 66, z. 2.
Sondel J.: Les ‘leges sumptuariae’ considérées comme l’expression des conditions sociales et économiques de la Rome antique. „Archivum Iuridicum Cracoviense” 1973. Vol. 6.
Świętoń A.: s.v. Stipendium. W: Wielka encyklopedia prawa. T. 1: Prawa świata antycznego. Red. B. Sitek, W. Wołodkiewicz. Warszawa 2014.
Zandberg A.: Leges de ambitu. Rzymskie ustawodawstwo wyborcze u schyłku republiki. „Meander” 2001, nr 1—2.
Uniwersytet Łódzki Polska
https://orcid.org/0000-0003-3691-3824
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
