Pierwsza wojna światowa a powstanie Republiki Czechosłowackiej (Czesko-Słowackiej) 1914—1920 (Zagadnienia wybrane)
Abstrakt
I Republika Czesko – Słowacka powstała w jesieni 1918 r. Tę datę poprzedziły o kilka lat wewnętrzne, a przede wszystkim zewnętrzne (USA, Francja, Szwajcaria, Rosja) działania, które ułatwiły i przyspieszyły powstanie pierwszego wspólnego państwa Czechów i Słowaków. Faktami tymi były: powstanie w Paryżu Czesko - słowackiej Rady Narodowej; umowy między organizacjami Czechów i Słowaków z 1915 r. (Umowa z Cleveland) i umowa z 1918 r. (Umowa z Pittsburga); tworzenie legionów czesko – słowackich we Włoszech, Francji i Rosji; milionowa zbiórka pieniędzy wśród emigracji słowackiej budowy wspólnego państwa; uznanie Czechosłowackiej Rady Narodowej za tymczasowy rząd republiki czesko – słowackiej przez USA, Francję, Włochy, Anglię i Rosję;
Od samego początku widać było stan nierównowagi między pozycją prawną i faktyczną Czechów i Słowaków w ustroju nowego państwa. Klasycznym przykładem braku tej równowagi było powołanie I Republiki decyzją Czeskiego Komitetu Narodowego w Pradze 28. października 1918 r., bez czekania na zgodę Słowackiej Rady Narodowej w T.sv. Martinie, wyrażoną w deklaracji z 30. października 1918 r., a niedługo potem rozwiązanie Rady, mimo że jej deklaracja stanowiła, iż jest jedyną reprezentacją słowackiego narodu.
Konsekwentną kontynuacją centralistycznej polityki Pragi była idea czechosłowakizmu, zapisana w konstytucji z 29. lutego 1920 r., i innych ustawach konsty-tucyjnych z tej samej daty, zakładająca, że nie ma odrębnego narodu słowackiego, a Słowacy stanowią jedynie gałąź narodu czeskiego. Takie stanowisko T.G.Masaryka, E.Beneša, hlasistów i prudistów doprowadziło do ciągnącego się przez 20 lat sporu między centralistami i słowackimi autonomistami, reprezentowanymi przez przewodniczącego Słowackiej Partii Ludowej księdza Andreja Hlinkę.
Ustawa konstytucyjna o utworzeniu urzędów żupnych i powiatowych z 29. lutego 1920 r. prowadziła do etatyzacji administracji publicznej, tj. d znacznego ograniczenia samorządu. W kręgach władz centralnych i zwolenników idei czechosłowakizmu reprezentowano pogląd, że słowaccy autonomiści nie muszą walczyć o autonomię - gdyż po wejściu w życie ustawy żupnej – już ją mają.
Słowa kluczowe
I Republika Czesko-Słowacka, centralizm praski, idea czechosłowakizmu, autonomia Słowacji
Bibliografia
Ajnenkiel A.: Plebiscyty w Polsce i w Europie po I wojnie światowej. W: Z perspek- tywy sześćdziesięciu lat. [Red. H. Janowska, M. Nowak-Kiełbikowa]. Warsza- wa 1982.
B r a u n e d e r W.: Österreichische Vefassungsgeschichte. Graphische Darstellungen F. Lachmayer. Wien 1989.
Beneš Edvard (1884—1948). In: Slovenský biografický slovník (od roku 833 do roku 1990). I. zväzok: A—D. Martin 1986.
Ciągwa J.: Dejiny štátu a práva na území Československa v období kapitalizmu 1848—1945. I. 1848—1918. Bratislava 1971. [Rec.]. „Czasopismo Prawno-Histo- ryczne” 1973, T. 25, z. 1.
Ciągwa J.: Mosný P.: „Podkarpatská Rus. Nerealizovaná autonómia”. Bratislava 2001. [Rec.]. „Czasopismo Prawno-Historyczne” 2003, T. 55, z. 1.
Ciągwa J.: Alojz Miškovič obranca integrity Slovenska. W: Almanach Słowacy w Pol- sce VII. Almanach Slováci v Poľsku VII. Kraków/Krakov 2000.
Ciągwa J.: Słowacka ideologia narodowa na przełomie: Ľudovit Štúr (1815—1856). [Niepublikowana rozprawa doktorska napisana pod kierunkiem prof. dr. hab. Jana Baszkiewicza, Uniwersytet Śląski]. Katowice 1971.
Ciągwa J.: Dejiny štátu a práva na území Československa v období kapitalizmu 1848—1945. II. 1918—1945. Bratislava 1973. [Rec.]. „Czasopismo Prawno-Histo- ryczne” 1975, T. 27, z. 1.
Ďurica M.S.: Dejiny Slovenska a Slovákov v časovej následnosti faktov dvoch tisícro- čí. Bratislava 2007.
Ďurica M.S.: Józef Tiso 1887—1947. Rys biograficzny. Tłum. x.L. Królikowski. Warszawa 2019.
Ďurica M.S.: Jozef Tiso 1887—1947. Životopisný profil. Bratislava 2006.
Dejiny Slovenska. V: (1918—1945). Vedecký red. S. Cambel. Bratislava 1985.
Dejiny štátu a práva na území Československa v období kapitalizmu 1848—1945.
I: 1848—1918. Redakciu viedol L. Bianchi, vedecký redaktor L. Hubenák. Bratislava 1971.
Dejiny štátu a práva na území Československa v období kapitalizmu 1848—1945. II: 1918—1945. Bratislava 1973.
Felczak W., Wasilewski T.: Historia Jugosławii. Wrocław—Warszawa—Kraków— Gdańsk—Łódź 1985.
Grodziski S.: „Habsburgergesetz” — austriacka ustawa konstytucyjna z 3 kwietnia 1919 roku. W: Państwo, prawo, społeczeństwo w dziejach Europy Środkowej. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Józefowi Ciągwie w siedemdziesięciolecie urodzin. Komitet redakcyjny A. Lityński, M. Mikołajczyk, T. Adamczyk,
A. Drogoń, W. Organiściak. Katowice—Kraków 2009.
Gruchała J.: Tomasz Masaryk. Wrocław 1996.
Hajko J.: Nezrelá republika. Slovensko v rokoch 1939—1945. Bratislava 2009.
Heck R., Orzechowski M.: Historia Czechosłowacji. Wrocław 1969.
Hubenák L.: Právne dejiny Slovenska do roku 1945. II. diel. Banská Bystrica [b.r.w.]. Kautský E.K.: Kauza Šefánik. Legendy, fakty a otázniky okolo vzniku Česko-Slovenskej republiky. Bratislava 2007.
Kirschbaum S.J.: A History of Slovakia. The Struggle for Survival. New York, NY
Klimko J.: Slovenská republika rád. (Pokus o socialistickú štátnosť). Bratislava 1979. Klimko J.: Vývoj územia Slovenska a utváranie jeho hraníc. Bratislava 1980. Kościelak L.: Historia Słowacji. Wrocław 2010.
Latinské právnické výrazy a výroky. Vybral, preložil a výkladom doplnil K. Rebro. Bratislava 1984.
Letz R.: Čechoslovakizmus. In: Lexikón slovenských dejín. Red. L. Adamčíková. Bratislava 1997.
Letz R.: Slovenské dejiny. IV: 1914—1938. Bratislava 2010.
Litewski W.: Słownik encyklopedyczny prawa rzymskiego. Kraków 1998.
Lexikón slovenských dejín. Red. L. Adamčíková. Bratislava 1997.
Lexikón svetových dejín. Red. Y. Kaštanová. Bratislava 1997.
Mosný P.: Podkarpatská Rus. Nerealizovaná autonómia. Bratislava 2001.
Malá encyklopédia Slovenska. Súhrn poznatkov o minulosti a prítomnosti Slovenska A—Ž. Vedecký red. V. Hajko. Bratislava 1987.
Masaryk Tomáš Garrigue (1850—1937). In: Slovenský biografický slovnik (od roku 833 do roku 1990). IV. zväzok: M—Q. Martin 1990.
Mosný P.: Podkarpatská Rus. Nerealizovaná autonómia. Bratislava 2001.
Pajewski J.: Historia powszechna 1871—1918. Warszawa 2004.
Pajewski J.: Pierwsza wojna światowa 1914—1918. Warszawa 1991.
Prawo rzymskie. Słownik encyklopedyczny. Red. W. Wołodkiewicz. Warszawa 1986. Roguľová J.: Vznik Československa; Československo v rokoch 1918—1938; Admin-
stratívne členenie Slovenska v rokoch 1918—1938. In: Ottov historický atlas Slovensko. Zostavil P. K r š á k. Praha 2009.
Rušin V.: Astronóm Milan Rastislav Štefánik. Bratislava 2009.
Skaloš M.: Proces utvárania Slovenských hraníc ako štátnych hraníc ČSR (historické a právne aspekty). „Z Dziejów Prawa” 2012, T. 5 (13).
Sondel J.: Słownik łacińsko-polski dla prawników i historyków. Kraków 2005.
Švorc P.: Rozbíjali monarchiu. (Populárny slovník osobností česko-slovenského odboja 1914—1918). Košice 1992.
Švecová A., Gábriš T.: Dejiny štátu, správy a súdnictva na Slovensku. Plzeň 2009. Slovensko. 1: Dejiny. Zostavovateľ a vedecký redaktor J. Tibenský. Bratislava 1971. Štefánik Milan Rastislav (1880—1919). In: Slovenský biografický slovník (od roku 833 do roku 1990). V. zväzok: R—Š. Martin 1992.
Tibenský J. [a kol.]: Slovensko. 1: Dejiny. Zostavovatel’ a vedecký redaktor J. Tibenský. Bratislava 1971.
Vanĕček V.: Dĕjiny státu a práva v Československu do roku 1945. Praha 1976.
Vojáček L., Schelle K., Knoll V.: České právní dějiny. Plzeň 2010.
Wereszycki H.: Pod berłem Habsburgów. Zagadnienia narodowościowe. Kraków
Uniwersytet Śląski w Katowicach Polska
http://orcid.org/0000-0003-0343-9572
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
