Samoistny podatek wyrównawczy wśród działań na rzecz równoważenia budżetów gmin wiejskich w Polsce międzywojennej
Abstrakt
Zapewnienia równowagi budżetów związków samorządu terytorialnego w Polsce międzywojennej wymagało niejednokrotnie ustanawiania źródeł dochodów dodatkowych, nieprzewidzianych postanowieniami ustawy z 11 sierpnia 1923 r. o tymczasowym uregulowaniu finansów komunalnych (obowiązywała aż do 1946 r.). Zaliczał się do nich m. in. samoistny podatek wyrównawczy dla gmin wiejskich, który w pierwotnym kształcie obowiązywał jedynie w 1924 r. i tylko na terenie byłego zaboru rosyjskiego. Późniejsze ustawodawstwo systematycznie przedłużało czas, w którym gminy wiejskie (od 1931 r. już na terenie całego kraju) mogły pobierać samoistny podatek wyrównawczy. Okazało się, że ten tymczasowy – w zamiarach ustawodawcy – podatek przetrwał do końca Polski międzywojennej i stanowił najwyższą pozycję wśród dochodów budżetów gmin wiejskich.
Słowa kluczowe
podatki komunalne w II RP, finanse komunalne w II RP, samoistny podatek wyrównawczy dla gmin wiejskich,
Bibliografia
Źródła:
Sprawozdanie Centralnej Komisji Oszczędnościowo – Oddłużeniowej Dla Samorządu. Oddłużenie samorządu terytorialnego, Warszawa 1937.
Sprawozdanie stenograficzne z 17 posiedzenia Sejmu w dniu 2 marca 1931 r.
Sprawozdanie stenograficzne z 32 posiedzenia Sejmu w dniu 22 grudnia 1936 r.,
Sprawozdanie stenograficzne z 87 posiedzenia Sejmu w dniu 8 lipca 1938 r.
Rocznik Statystyczny 1934, Warszawa 1934.
Rocznik Statystyczny 1935, Warszawa 1935.
Rocznik Statystyczny 1936, Warszawa 1936.
Rocznik Statystyczny 1937, Warszawa 1937.
Rocznik Statystyczny 1938, Warszawa 1938.
Rocznik Statystyczny 1939, Warszawa 1939.
Akty prawne:
Rozporządzenie Ministra Skarbu z 10 września 1920 r. w przedmiocie ujednostajnienia i podwyższenia podatków gruntowych i podymnego na obszarze b. Królestwa Kongresowego; Dz. U. 1920, nr 97, poz. 639.
Ustawa z 17 marca 1921 r. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej; Dz. U. 1921, nr 44, poz. 267.
Ustawa z 17 grudnia 1921 r. zasileniu finansów miejskich i o karach, nakładanych przez gminy miejskie za fałszywe zeznania podatkowe na obszarach b. zaboru rosyjskiego i austriackiego; Dz. U. 1922, nr 2, poz. 6.
Ustawa z 17 lutego 1922 r.: o zakładaniu i utrzymywaniu publicznych szkół powszechnych; Dz. U. 1922, nr 18, poz. 143.
Ustawa z 17 lutego 1922 r. o budowie publicznych szkół powszechnych; Dz. U. 1922, nr 18, poz. 144.
Ustawa z 14 maja 1923 r. w przedmiocie państwowego podatku przemysłowego (Dz. U. 1923, nr 67, po. 522.
Ustawa z 15 czerwca 1923 r. w przedmiocie wyrównania podatków gruntowych tudzież niektórych podatków budynkowych; Dz. U. 1923, nr 65, poz. 505.
Ustawa z 11 sierpnia 1923 r. o tymczasowym uregulowaniu finansów komunalnych, Dz. U. 1923, nr 94, poz. 747.
Rozporządzenie Rady Ministrów z 14 stycznia 1924 r. w przedmiocie wymiaru i poboru państwowego podatku gruntowego od gruntów użytkowych i lasów położonych na obszarze Ziemi Wileńskiej oraz województw: nowogródzkiego, poleskiego i wołyńskiego oraz powiatów: białostockiego, bielskiego, sokólskiego, wołkowyskiego i grodzieńskiego województwa białostockiego; Dz. U. 1924, nr 8, poz. 77.
Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z 12 kwietnia 1924 r. o podwyższeniu ceny świadectw przemysłowych i kart rejestracyjnych; Dz. U. 1924, nr 33, poz. 340.
Rozporządzenie z 12 kwietnia 1924 r. Prezydenta Rzeczypospolitej o podwyższeniu państwowych podatków gruntowych; Dz. U. 1924, nr 33, poz. 339.
Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z 17 czerwca 1924 r. o obowiązku i sposobie pokrywania wydatków przez związki komunalne; Dz. U. 1924, nr 51, poz. 522.
Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z 17 czerwca 1924 r. o wymiarze i poborze podatku od nieruchomości w gminach miejskich oraz od niektórych budynków w gminach wiejskich na rok 1924; Dz. U. 1924, nr 51, poz. 523.
Ustawa z 31 lipca 1924 r. o wprowadzeniu niektórych zmian w ustawie z 11 sierpnia 1923 r. o tymczasowym uregulowaniu finansów komunalnych; Dz. U. 1924, nr 73, poz. 719.
Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z 15 października 1924 r. wydane w porozumieniu z Ministrem Skarbu celem wykonania ustawy z 31 lipca 1924 r. o wprowadzeniu niektórych zmian w ustawie z 11 sierpnia 1923 r. o tymczasowym uregulowaniu finansów komunalnych; Dz. U. 1924, nr 95, poz. 885
Konkordat pomiędzy Stolicą Apostolską a Rzecząpospolitą Polską z 10 lutego 1925; Dz. U. 1925, nr 72, poz. 501.
Ustawa z 1 kwietnia 1925 r. o przedłużeniu mocy obowiązującej przepisów o wymiarze i poborze państwowego podatku od nieruchomości w gminach miejskich oraz od niektórych budynków w gminach wiejskich; Dz. U. 1925, nr 43, poz. 296.
Ustawa z 13 maja 1925 r. o samoistnym podatku wyrównawczym dla pokrycia deficytów budżetowych gmin wiejskich byłego zaboru rosyjskiego w 1925 r.; Dz. U. 1925, nr 59, poz. 414.
Ustawa z 15 lipca 1925 r. o państwowym podatku przemysłowym; Dz. U. 1925, nr 79, poz. 550.
Ustawa z 22 grudnia 1925 r. o środkach zapewnienia równowagi budżetowej; Dz. U. 1925, nr 129, poz. 918.
Rozporządzenie Rady Ministrów z 11 marca 1926 r. w sprawie wymiaru i poboru państwowego podatku gruntowego od gruntów użytkowych i lasów położonych na obszarze powiatu kostopolskiego województwa wołyńskiego; Dz. U. 1926, nr 27, poz. 161.
Ustawa z 1 marca 1927 r. o samoistnym podatku wyrównawczym dla gmin wiejskich byłego zaboru rosyjskiego; Dz. U. 1927, nr 27, poz. 208.
Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z 2 maja 1927 r. wydane w porozumieniu z Ministrem Skarbu, celem wykonania ustawy z 1 marca 1927 r. o samoistnym podatku wyrównawczym dla gmin wiejskich b. zaboru rosyjskiego; Dz. U. 1927, nr 47, poz. 429.
Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z 1 czerwca 1927 r. o utworzeniu komunalnego funduszu pożyczkowo – zapomogowego oraz częściowej zmianie ustawy z 11 sierpnia 1923 r. o tymczasowym uregulowaniu finansów komunalnych i częściowej zmianie rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z17 czerwca 1924 r. o obowiązku i sposobie pokrywania wydatków przez związki komunalne; Dz. U. 1927, nr 50, poz. 448.
Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z 12 marca 1928 r. o przedłużeniu mocy obowiązującej i uzupełnieniu ustawy z 1 kwietnia 1925 r. w sprawie wymiaru i poboru państwowego podatku od nieruchomości w gminach miejskich oraz od niektórych budynków w gminach wiejskich; Dz. U. 1928, nr 31, poz. 292.
Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z 16 marca 1928 r. o ewidencji i kontroli ruchu ludności; Dz. U. 1928, nr 32, poz. 309.
Ustawa z 30 grudnia 1929 r. zmieniająca niektóre postanowienia rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z 12 marca 1928 r. o przedłużeniu mocy obowiązującej i uzupełnieniu ustawy z 1 kwietnia 1925 r. w sprawie wymiaru i poboru państwowego podatku od nieruchomości w gminach miejskich oraz od niektórych budynków w gminach wiejskich; Dz. U. 1930, nr 2, poz. 6.
Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z 16 października 1930 r. wydane w porozumieniu z Ministrem Spraw Wojskowych oraz z Ministrem Spraw Zagranicznych o meldunkach i księgach ludności; Dz. U. 1930, nr 84, poz. 653.
Rozporządzenie IV Ministra Spraw Wewnętrznych z 2 grudnia 1930 r. wydane w porozumieniu z Ministrem Skarbu w sprawie wymiaru samoistnego podatku komunalnego od gruntów państwowych; Dz. U. 1931, nr 7, poz. 38.
Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z 3 grudnia 1930 r. w sprawie zmiany ustawy z 17 lutego 1922 r. o zakładaniu i utrzymywaniu publicznych szkół powszechnych; Dz. U. 1930, nr 86, poz. 662.
Ustawa z 20 marca 1931 r. o samoistnym podatku wyrównawczym dla gmin wiejskich; Dz. U. 1931, nr 27, poz. 172.
Okólnik nr 51 z 28 marca 1931 r. w sprawie podatku od niektórych budynków w gminach wiejskich; Dz. Urz. MSW 1931, nr 3, poz. 92.
Rozporządzenie Rady Ministrów z 30 marca 1931 r. w sprawie wymiaru i poboru państwowego podatku gruntowego od gruntów użytkowych i lasów położonych na obszarze powiatu mołodeczańskiego w województwie wileńskim; Dz. U. 1931, nr 34, poz. 239.
Okólnik Ministra Spraw Wewnętrznych nr 50 A z 31 marca 1931 r. w sprawie podatku wyrównawczego dla gmin wiejskich; Dz. Urz. MSW 1931, nr 3, poz. 90.
Okólnik nr 140 Ministra Spraw Wewnętrznych z 29 lipca 1931 r. w sprawie samoistnego podatku wyrównawczego dla gmin wiejskich; Dz. Urz. MSW 1931, nr 9, poz. 212.
Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z 20 sierpnia 1931 r. wydane w porozumieniu z Ministrem Skarbu oraz z Ministrem Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, celem wykonania ustawy z 20 marca 1931 r. o samoistnym podatku wyrównawczym dla gmin wiejskich; Dz. U. 1931, nr 86, poz. 673.
Ustawa z 17 III 1932 r. o zmianie niektórych przepisów ustaw dotyczących finansów komunalnych; Dz. U. 1932, nr 25, poz. 223.
Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej: z 21 października 1932 r. w sprawie obniżenia kosztów administracji komunalnej, Dz. U. 1932, nr 91, poz. 777
Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej: z 21 października 1932 r o dochodzeniu roszczeń pieniężnych i egzekucji należności pieniężnych, opartych na tytułach prywatno – prawnych, przypadających od związków samorządowych; Dz. U. 1932, nr 94, poz. 809.
Ustawa z 23 marca 1933 r. o częściowej zmianie ustroju samorządu terytorialnego Dz. U. 1933, nr 35, poz. 294.
Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z 27 października 1933 r. w sprawie zmiany ustawy z dnia 20 marca 1931 r. o samoistnym podatku wyrównawczym dla gmin wiejskich; Dz. U. 1933, nr 84, poz. 613.
Ustawa z 15 III 1934 r. Ordynacja podatkowa; Dz. U. 1936, nr 14, poz. 134.
Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z 24 października 1934 o poprawie gospodarki i finansów związków samorządowych, Dz. U. 1934, nr 94, poz. 846.
Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z 24 października 1934 o powołaniu Związku Rewizyjnego Samorządu Terytorialnego; Dz. U. 1934, nr 94, poz. 847.
Ustawa konstytucyjna z 23 kwietnia 1935 r.; Dz. U. 1935, nr 30, poz. 227.
Zarządzenie Ministra Skarbu z 4 września 1935 r. w sprawie umorzenia gminom wiejskim i powiatowym związkom samorządowym pożyczek na budowę publicznych szkół powszechnych; Mon. Pol. 1935, nr 209, poz. 234.
Dekret Prezydenta Rzeczypospolitej z 14 listopada 1935 r. w sprawie zmiany rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z 24 października 1934 r. o poprawie gospodarki i finansów związków samorządowych; Dz. U. 1935, nr 82, poz. 506.
Dekret prezydenta Rzeczypospolitej z 14 stycznia 1936 r. o podatku od nieruchomości; Dz. U. 1936, nr 3, poz. 14.
Rozporządzenie Ministra Skarbu z 20 lutego 1936 r., wydane w porozumieniu z Ministrem Spraw Wewnętrznych w sprawie wykonania art. 27 rozporządzenia prezydenta Rzeczypospolitej z 24 października 1934 r. o poprawie gospodarki i finansów związków samorządowych; Dz. U. 1936, nr 18, poz. 155.
Ustawa śląska z 11 marca 1936 r. o Komisji Oszczędnościowo - Oddłużeniowej dla Samorządu w Województwie Śląskim; Dz. U. Śl. 1936, nr 7, poz. 11.
Rozporządzenie ministra skarbu z 20 kwietnia 1936 r. o wykonaniu dekretu prezydenta Rzeczypospolitej o podatku od nieruchomości; Dz. U. 1936, nr 33, poz. 259.
Dekret Prezydenta Rzeczypospolitej z 3 listopada 1936 r. o ulgach w spłacie niektórych zobowiązań gmin wiejskich; Dz. U. 1936, nr 84, poz. 584.
Dekret Prezydenta Rzeczypospolitej z 4 listopada 1936 r. o zmianie przepisów o państwowym podatku gruntowym; Dz. U. 1936, nr 85, poz. 593.
Okólnik Ministerstwa Spraw Wewnętrznych z 9 grudnia 1936 r. o gospodarce finansowo - budżetowej związków samorządowych na rok 1937/38; Dz. Urz. MSW 1936, nr 35, poz. 245.
Ustawa z 27 lutego 1937 r. o samoistnym podatku wyrównawczym dla gmin wiejskich; Dz. U. 1937, nr 16, poz. 104.
Okólnik nr 20 z 26 III 1937 r. o podatku wyrównawczym dla gmin wiejskich; Dz. Urz. MSW 1937, nr 8, poz. 62.
Rozporządzenie ministra skarbu z 31 marca 1937 r., wydanym w porozumieniu z ministrami spraw wewnętrznych oraz rolnictwa i reform rolnych, o wymiarze i poborze państwowego podatku gruntowego; Dz. U. 1937, nr 32, poz. 250.
Okólnik nr 3 Ministra Spraw Wewnętrznych z 7 stycznia 1938 r. o gospodarce finansowo – budżetowej i ustaleniu preliminarzy budżetowych związków samorządowych na r. 1938/39; Dz. Urz. MSW 1938, nr 1, poz. 3.
Ustawa z 25 stycznia 1938 r. o opłatach rejestracyjnych od przedsiębiorstw i zajęć; Dz. U. 1938, nr 34, poz. 293.
Pismo okólne Ministra Spraw Wewnętrznych z 31 grudnia 1938 r. o przewidywaniach budżetowych związków samorządowych na rok 1939/40; Dz. Urz. MSW 1938, nr 38, poz. 235.
Ustawa z 10 marca 1939 r. o zmianie ustawy o samoistnym podatku wyrównawczym dla gmin wiejskich; Dz. U. 1939, nr 21, poz. 132.
Zob. Pismo okólne Ministerstwa Skarbu z 21 czerwca 1939 r. w sprawie wymiaru samoistnych danin komunalnych od gruntów scalonych, Dz. Urz. MSW 1939, nr 16, poz. 130.
Dekret z 13 kwietnia 1945 r. o reformie samorządowego systemu podatkowego; Dz. U. 1945, nr 13, poz. 73.
Dekret z 20 marca 1946 r. o podatkach komunalnych; Dz. U. 1946, nr 19, poz. 128
Dekret z 20 marca 1946 r. o finansach komunalnych; Dz. U. 1946, nr 19, poz. 129.
Literatura:
A. Babczuk, Kryzys zadłużeniowy samorządu terytorialnego w II Rzeczypospolitej, „Finanse Komunalne” 2007, nr 3.
A. Borodo, Dochody samorządu terytorialnego w Polsce. Studium finansowoprawne, Toruń 1993.
M. Grzybowska, Decentralizacja i samorząd w II Rzeczypospolitej (aspekty ustrojowo – polityczne), Kraków 2003.
H. Izdebski, Samorząd terytorialny w II Rzeczypospolitej [w:] Samorząd terytorialny i rozwój lokalny, pod. red. A. Piekary i Z. Niewiadomskiego, Warszawa 1992.
M. Jaroszyński, Ustawa z 23 III 1933 r. o częściowej zmianie ustroju samorządu terytorialnego, „Samorząd Terytorialny” 1933, nr 1 – 2.
R. Kowalczyk, System budżetowy gmin w II Rzeczypospolitej, „Acta Universitatis Wratislaviensis. Przegląd Prawa i Administracji” 2001, t. XLVI.
Kronika. Sprawy finansów i gospodarki związków samorządowych, „Samorząd Terytorialny” 1938, nr 4.
Z. Landau, Kryzys finansowy w Polsce w latach 1930 - 1935, „Finanse” 1969, nr 10.
K. Niemski, Gospodarka finansowa samorządu terytorialnego i kredyt komunalny w Polsce, Łódź 1946.
K. Ostrowski, Polityka finansowa Polski przedwrześniowej, Warszawa 1958.
E. Ruśkowski, Finanse lokalne w dobie akcesji, Dom Wydawniczy ABC 2004.
E. Ruśkowski, Uwagi o byłym i aktualnym kryzysie finansów samorządu terytorialnego w Polsce [w:] O prawie i jego dziejach księgi dwie. Studia ofiarowane Profesorowi Adamowi Lityńskiemu w czterdziestopięciolecie pracy naukowej i siedemdziesięciolecie urodzin, Księga II, Białystok – Katowice 2010.
J. Skodlarski, Zarys historii gospodarczej Polski, Warszawa - Łódź 2000.
A. Tarnowska, Podstawy prawne skarbowości samorządowej w II RP, „Prawo Budżetowe Państwa i Samorządu” 2013, nr 2.
I. Weinfeld, Skarbowość polska t. II. Daniny, Warszawa 1937.
W. Wierzchowski, Podatek gruntowy do 1936 r. [w:] Kalendarz skarbowy na 1939 r., Warszawa 1939
A. Witkowski, Świadectwa przemysłowe w Polsce międzywojennej. [w:] Polska – Ukraina – Słowacja. Studia z zakresu prawa, administracji i gospodarki. Wyższa Szkoła Administracji i Zarządzania w Przemyślu, Przemyśl – Lwów – Koszyce 2004.
A. Witkowski, Akcja na rzecz poprawy gospodarki i finansów samorządu terytorialnego w Polsce w latach 1934 – 1937, 2011, nr 1.
A. Witkowski, Związek Rewizyjny Samorządu Terytorialnego w Polsce międzywojennej, „Miscelanea – Historico – Iuridica” Studia dedykowane Profesorowi Adamowi Lityńskiemu w 75 – lecie urodzin i 50 – lecie pracy naukowej. Uniwersytet w Białymstoku. Wydział Prawa 2015, T. XIV, z. 2, s. 353 – 373.
W. Witkowski, Historia administracji w Polsce 1764 – 1989, Warszawa 2007.
A.W. Zawadzki, Finanse samorządu terytorialnego w latach 1918 – 1939, Warszawa 1971.
WSPiA Rzeszowska Szkoła Wyższa Polska
http://orcid.org/0000-0003-2018-5404
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
