Reprezentacje i próby interpretacji Holokaustu w powieściach braci Strugackich środkowego okresu
Abstrakt
Artykuł poświęcony jest reprezentacjom Holokaustu w powieściach braci Strugackich i podejmowanym przez nich próbom ich interpretacji. Chociaż twórczość Strugackich na ogół zaliczana jest do fantastyki naukowej, to już od początku lat 60. ubiegłego stulecia ich najważniejsze utwory podejmowały problematykę alegoryczną, filozoficzną i społeczną. Występujące w nich nawiązania do Holokaustu należą do najbardziej znaczących w literaturze rosyjskiej. Autor artykułu skupia uwagę na trzech powieściach Strugackich (Próba ucieczki, Ślimak na zboczu, Pora deszczów) ze środkowego okresu ich aktywności. Analizuje odwołania do obozów koncentracyjnych, masowych mordów, cierpień i nieodwracalności utraty, dowodząc, że każde odwołanie potwierdza niemożność wyrażenia niewyrażalnego. We wszystkich tych utworach Strugaccy za jedyny możliwy wybór etyczny uznają opór przeciwko społecznej i technologicznej machinie przymusu i przemocy, chociaż opór ten wydaje się z góry skazany na porażkę.
Słowa kluczowe
bracia Strugaccy; Holokaust; ludobójstwo; trauma; opór; przedstawienie graficzne; alegoria; mesjanizm świecki
Bibliografia
References
Adorno, Teodor. Negativnaya dialektika. Moskva: Nauchnyy mir, 2003. [Адорно Теодор. Негативная диалектика. Москва: Научный мир, 2003].
Agamben, Dzhordzho. Homosacer. Suverennaya vlast’ i golaya zhizn’. Moskva: Yevropa, 2011. [Агамбен Джорджо. Homo Sacer. Суверенная власть и голая жизнь. Москва: Европа, 2011].
Amusin, Mark. “Jewish Themes in the Prose of the Strugatsky Brothers.” Jews in Eastern Europe 1995, no. 28: 43–52.
Amusin, Mark. “Yevrei na Marse ili zhidy v Pitere (O yevreyskoy teme v proizvedeniyakh brat’yev Strugatskikh.” Amusin, Mark. Brat’ya Strugatskiye: Ocherktvorchestva. Jerusalem: Beseder, 1996. 173–185. [Амусин, Марк. “Евреи на Марсе или жиды в Питере (О еврейской теме в произведениях братьев Стругацких”. Амусин, Марк. Братья Стругацкие: Очерк творчества. Иерусалим: Беседер, 1996. 173–185].
Grinberg, Marat. “Between Mimesis and Allegory: Vasily Grossman, Boris Slutsky, the Strugatsky Brothers and the Meaning of the Holocaust in Russian.” Critical Insights: Holocaust Literature. Pasadena: Salem Press, 2016. 174–179.
Grinberg, Marat. “Reading Between the Lines: The Soviet Jewish Bookshelf and Post-Holocaust Soviet Jewish Identity, ”East European Jewish Affairs 2018, no. 48: 398–401.
Jameson, Fredric. The Political Unconscious: Narrative as a Socially Symbolic Act. London: Routledge, 1981.
Kuznetsova, Alla. Brat’ya Strugatskiye: fenomen tvorchestva i fenomen retseptsii. Lipetsk: Krot, 2007. [Кузнецова, Алла. Братья Стругацкие: феномен творчества и феномен рецепции. Липецк: Крот, 2007].
Kuznetsova, Алла. Retseptsiya tvorchestva brat’yev Strugatskikh v kritike i literaturovedenii: 1950–1990–e gg.: diss. kand.filol. nauk. Moskva: Izdatel’stvo RGGU, 2004. [Кузнецова, Алла. Рецепция творчества братьев Стругацких в критике и литературоведении: 1950–1990-е гг.: дисс. канд. филол. наук. Москва: Издательство РГГУ, 2004].
Kuznetsova, Alla; Ashkenazi, Leonid. “Yevreyskaya tema vtvorchestve Strugatskikh.” Materialy devyatoy yezhegodnoy mezhdistsiplinarnoy konferentsii po iudaike. T. 2. Moskva: Probel, 2002. 366–371. [Кузнецова, Алла; Ашкенази, Леонид «Еврейская тема в творчестве Стругацких» / Материалы девятой ежегодной междисциплинарной конференции по иудаике. Т.2. Москва: Пробел, 2002. 366–371].
Shestov, Lev. Apofeoz bespochvennosti. Paris: YMCA-Press,1971. [Шестов, Лев. Апофеоз беспочвенности. Париж: YMCA-Press, 1971].
Shrayer, Maxim. “Ilya Ehrenburg’s January 1945 Novy mir cycle and Soviet Memory of the Shoah.” Smola, Klavdia (ed.). Eastern European Jewish Literature of the 20th and 21st Centuries: Identity and Poetics. MunichBerlin: Verlag Otto Sagner, 2013. 191–209.
Shrayer, Maxim. “Ilya Selvinsky and Soviet Shoah Poetry in 1945.” Weiss, Hillel; Katsman, Roman; Kotlerman, Ber (eds.). Around the Point: Studies in Jewish Literature and Culture in Multipal Languages. Cambridge: Cambridge Scholars, 2014. 566–584
Shrayer, Maxim. “Jewish-Russian Poets Bearing Witness to the Shoah, 1941–1946: Textual Evidence and Preliminary Conclusions.” Garzonio, Stefano (ed.). Studies in Slavic Languages and Literatures. Stockholm: ICCEES Congress, 2010. Bologna: Portal on Central Eastern and Balkan Europe, 2011. 59–119.
Shrayer, Maxim. “Pavel Antokolsky as a Witness to the Shoah in Ukraine and Poland.” Polin: Studies in Polish Jewry 2015, no. 28: 541–556.
Sobolev, Denis. «Brat’ya Strugatskiye: Sovet·skiye yevrei,inoy vzglyad, inoye videniye». Polyan, Pavel (ed.). Issledovaniya po istorii nauki, literatury, obshchestva. Gannover: Sem’ iskusstv, 2020. 245–261. [Соболев, Денис. «Братья Стругацкие: Советские евреи, иной взгляд, иное видение». Полян, Павел (ред.). сследования по истории науки, литературы, общества. Ганновер: Семь искусств, 2020. 245–261].
Sobolev, Dennis. “Jewishness as Difference in the Late Soviet Period and the Work of the Strugatsky Brothers.” Weiss, Hillel; Katsman, Roman; Kotlerman, Ber (eds.). Around the Point: Studies in Jewish Literature and Culture in Multiple Languages. Newcastle: Cambridge Scholars, 2014, 585–611.
Strugatskiye, Arkadiy i Boris. “Gadkiye lebedi.” Strugatskiye, Arkadiy i Boris. Miry brat’yev Strugatskikh. Otyagoshchennyye zlom. Za milliard let do kontsa sveta. Gadkiye lebedi. Moskva: AST, SPb: Terra Fantastica, 1997, 365–596. [Стругацкие, Аркадий и Борис. “Гадкие лебеди.” Стругацкие, Аркадий и Борис. Миры братьев Стругацких. Отягощенные злом. За миллиард лет до конца света. Гадкие лебеди. Москва: АСТ, СПб: Terra Fantastica, 1997. 365–596].
Strugatskiye, Arkadiy i Boris. “Popytka k begstvu.” Strugatskiye, Arkadiy i Boris. Miry brat’yev Strugatskikh. Trudno byt’ bogom. Popytka kbegstvu. Dalekaya raduga. Moskva: AST, SPB: Terra Fantastica, 2001, 221–350. [Стругацкие, Аркадий и Борис. “Попытка к бегству”. Стругацкие, Аркадий и Борис. Миры братьев Стругацких. Трудно быть богом. Попытка к бегству. Далекая радуга. М: АСТ, СПб: Terra Fantastica, 2001. 221–350].
Strugatskiye, Arkadiy i Boris. Ulitka na sklone. Moskva: AST, 2009. [Стругацкие, Аркадий и Борис. Улитка на склоне. Москва: АСТ, 2009]. Strugatskiye, Arkadiy i Boris. “Zhuk v muraveynike.”
Strugatskiye, Arkadiy i Boris. Obitayemyy ostrov. Malysh. Zhuk v Muraveynike. Volny gasyat veter. Moskva: AST, SPB: Terra Fantastica, 2005, 461–642. Стругацкие, Аркадий и Борис. “Жук в Муравейнике”. Стругацкие, Аркадий и Борис. Обитаемый остров. Малыш. Жук в Муравейнике. Волны гасят ветер. Москва: АСТ, СПб: Terra Fantastica, 2005, 461–642].
Zapadnoyevropeyskaya poeziya XX veka. BVL. Moskva: Khudozhestvennaya literatura, 1977. [Западноевропейская поэзия XX века. БВЛ. Москва: Художественная литература, 1977]
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
