Celem publikacji korespondencji Marka Wiszniaka (1883–1976) — rosyjskiego historyka, publicysty, pamiętnikarza, działacza społeczno-politycznego, prominentnego członka partii eserów i sekretarza zlikwidowanej przez bolszewików Konstytuanty z Julijem Margolinem (1900–1974) — dziennikarzem,
pisarzem, poetą, filozofem politycznym, krytykiem literackim, antykomunistą i zagorzałym przeciwnikiem totalitaryzmów jest: a) poszerzenie wiedzy na temat ich indywidualnych toposów biograficznych i powiązania ich z wydarzeniami „wielkiej” historii; b) wykazanie ścisłego związku rosyjskojęzycznej kultury Izraela ze światową żydowską diasporą emigrantów rosyjskich; c) dobitne podkreślenie faktu, że istniejąca najpierw w Palestynie, a następnie w Izraelu rosyjskojęzyczna literatura stanowi nieodłączną część ogólnoświatowego zjawiska literackiego, zwanego Russia Abroad.

Artykuł poświęcony jest reprezentacjom Holokaustu w powieściach braci Strugackich i podejmowanym przez nich próbom ich interpretacji. Chociaż twórczość Strugackich na ogół zaliczana jest do fantastyki naukowej, to już od początku lat 60. ubiegłego stulecia ich najważniejsze utwory podejmowały problematykę alegoryczną, filozoficzną i społeczną. Występujące w nich nawiązania do Holokaustu należą do najbardziej znaczących w literaturze rosyjskiej. Autor artykułu skupia uwagę na trzech powieściach Strugackich (Próba ucieczki, Ślimak na zboczu, Pora deszczów) ze środkowego okresu ich aktywności. Analizuje odwołania do obozów koncentracyjnych, masowych mordów, cierpień i nieodwracalności utraty, dowodząc, że każde odwołanie potwierdza niemożność wyrażenia niewyrażalnego. We wszystkich tych utworach Strugaccy za jedyny możliwy wybór etyczny uznają opór przeciwko społecznej i technologicznej machinie przymusu i przemocy, chociaż opór ten wydaje się z góry skazany na porażkę.

W niniejszym artykule autor zwraca uwagę na kwestię rodziny i międzyludzkich relacji w rodzinach kasrylewskich Żydów i wspólnoty Permiaków w Podlipnej. Tytułowe zagadnienie traktowane jest szeroko — obejmuje głównie dzieci i stosunek do nich, lecz także do zmarłych krewnych, relacje z członkami bliższej i dalszej rodziny mieszkającymi na różnych terytoriach oraz stosunki małżeńskie. Analiza tekstów literackich pozwoliła wyłonić dwa, niejednokrotnie biegunowo odmienne, portrety wewnątrzrodzinnych relacji międzyludzkich, szczególnie w odniesieniu do dzieci. Owa biegunowość, zdaniem autora, wynika, między innymi, z faktu silnego osadzenia mieszkańców Kasrylewki w tradycji religijno-kulturowej judaizmu i braku analogicznych fundamentów u mieszkańców Podlipnej.

W artykule rozpatrywane są zagadnienia związane ze specyfiką literatury kulinarnej. Szczególną uwagę zwrócono na książkę Kulinarny midrasz Aleksandra Okunia i Igora Gubermana, w której funkcje estetyczna i hedonistyczna bezsprzecznie dominują nad jej wartością użytkową. Przedmiotem analizy stały się motywy gry, które opisane zostały z punktu widzenia przenikania konwencji gatunkowych i łamania reguł oczekiwań odbiorców, a także zobrazowane na przykładach wątków intertekstualnych i zabaw słownych. Ponadto w artykule omówiono ilustracje Olgi Priluckiej, które w znacznym stopniu intensyfikują humorystyczny wydźwięk utworu.

W artykule szczerość i nieszczerość traktowane są jako pojęcia retoryczne. Autor stara się uniknąć błędnego utożsamiania szczerości i prawdziwości oraz retoryki i poetyki, a także równie błędnego utożsamiania szczerości i performatywności oraz retoryki i manipulacji. W analizie zastosowano całe spektrum odmian (nie)szczerości, które okazują się przydatne w badaniach tekstów literackich (przywołano wiele przykładów z literatury rosyjskiej i żydowskiej). Wyjaśniono również dlaczego czytelnik postrzega i uznaje szczerą wypowiedź za mityczny, mimetyczny i metaforyczny obraz prawdy.

Urodzona w Polsce francuskojęzyczna pisarka żydowskiego pochodzenia — Anna Langfus (1920–1966) — jest autorką wielu tekstów o wysokiej wartości referencyjnej, literackiej, epistemologicznej i etycznej. Bohaterami jej trzech nowatorskich powieści, opartych na osobistym doświadczeniu utraty i wyobcowania, są osoby skrajnie wyalienowane. W utworach tych centralnym zagadnieniem jest tożsamość po Holokauście, a uwaga skupia się na wypowiedziach i doświadczeniach ocalałego. Jednocześnie stanowią one próbę nawiązania etycznego kontaktu z czytelnikiem, któremu, w odróżnieniu od bohaterów Langfus, obce są tego rodzaju traumatyczne przeżycia. Autor artykułu, korzystając z wprowadzonego przez Dominicka LaCaprę pojęcia „empatycznego niepokoju”, i przywołując opinie Langfus na temat literatury, omawia niektóre ze stosowanych przez nią chwytów narracyjnych (rezygnacja z patosu, luka, milczenie, elipsa), służących etycznemu apelowi do czytelnika.

Recenzja: W głąb, po śladach przeszłości (K. Petrowska, Może Estera, przeł. U. Poprawska, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2015

.

Notes on Contributors