Problematyka dehumanizacji w wirtualnym tekście najnowszej dramaturgii rosyjskiej
Abstrakt
Postsowiecka dramaturgia rosyjska jest tekstocentryczna oraz literaturocentryczna. Najważniejszym punktem odniesienia dla jej twórców jest szeroko rozumiany tekst. Zarówno literacki, jak i tekst kultury. Dramatopisarze w swoich utworach performatywne przedstawianie zastępują retrospektywnym opowiadaniem. Centrum zainteresowania stanowi zaś nie tyle otaczająca rzeczywistość, co jej kulturowy obraz. W ostatnich latach coraz częściej obraz ten ma charakter wirtualny. Dramaturgia chętnie wykorzystuje technologie informacyjne. Dialogi przypominają internetowe czaty, zaś relacje bohaterów wywołują skojarzenia z kontaktem utrzymywanym za pośrednictwem portali społecznościowych. Redukcja świata przedstawionego do poziomu przestrzeni wirtualnej skutkuje degradacją człowieczeństwa. Bohater dramatu współczesnego wiele ma wspólnego z postaciami gier komputerowych. Zanurzony w przestrzeni Internetu, traci kontakt z otaczającym go światem. To zaś prowadzi albo do pełnej demoralizacji, albo wręcz do całkowitej dehumanizacji. Człowiek w omawianych tekstach staje się swoim własnym, cyfrowym symulakrem. Dehumanizacja ma charakter dosłowny lub metaforyczny. W pierwszym przypadku bohater albo traci swoją ludzką naturę, albo w ogóle nie jest człowiekiem. Trafia do świata wirtualnego, zamieniając się w postać z gry komputerowej, jak w sztuce „Net” Walerija Pieczejkina. Ewentualnie sam jest częścią tego świata – wideoblogerką z kamerą zamiast ręki lub inteligentnym asystentem osobistym o imieniu Siri. Metaforycznej dehumanizacji ulegają bohaterowie, uzależnieni od Internetu, pogrążeni w przestrzeni wirtualnej. Postaci sztuk „Dziennik Alony Cziżuk” Julii Woronowej oraz „Grisza” Ingi Wosk komunikują się ze sobą wyłącznie za pośrednictwem czatów i portali społecznościowych. Człowiek, o którym piszą autorzy nowego-nowego dramatu, często zamiast imienia posługuje się internetowym nickiem, a seks, z reguły wirtualny, traktuje jak ucieczkę od rzeczywistości, tracąc zdolność nie tylko do miłości, ale nawet do odczuwania fizycznej przyjemności. Intertekstualny, tekstocentryczny „nowy dramat” powoli ustępuje miejsca nowemu zjawisku, które można określić mianem internetowego „nowego-nowego dramatu”. Jest on również tekstocentryczny, jednak w jego centrum znajduje się tekst wirtualny.
Słowa kluczowe
Dramaturgia rosyjska, dehumanizacja, świat wirtualny, postmodernizm, symulakry
Bibliografia
Bychkov, Victor. Man'kovskaya, Nadezhda. „Virtual'naya real'nost' kak fenomen sovremennogo iskusstva”. Estetika. Vchera. Segodnya. Vsegda №. 2, Moskva 2006 [Бычков, Виктор. Маньковская, Надежда. „Виртуальная реальность как феномен современного искусства”. Эстетика. Вчера. Сегодня. Всегда, №. 2., Москва 2006].
Сhenskiy, Vitaliy. Uliss. https://2022.lubimovka.ru/chenskij [Ченский, Виталий. Улисс. https://2022.lubimovka.ru/chenskij].
Cherkasova, Valeriya. «Praktika» vypuskayet spektakl' o cheloveke i tekhnologiyakh. https://oteatre.info/teatr-praktika-ya-novaya/ [Черкасова В., «Практика» выпускает спектакль о человеке и технологиях, https://oteatre.info/teatr-praktika-ya-novaya/].
Derrida, Zhak. Golos i fenomen. per. S.. Kashina, N. Suslov. Aleteyya, Sankt-Peterburg 1999 [Деррида, Жак. Голос и феномен, пер. С. Кашина, Н. Суслов. Алетейя, Санкт-Петербург 1999].
DNEVNIK ALËNY CHIZHUK. A YESHCHË POCHTA, ZHZH I FEYSBUK. https://teatrcdr.ru/dnevnik-aleny-chijuk/ [ДНЕВНИК АЛЁНЫ ЧИЖУК. А ЕЩЁ ПОЧТА, ЖЖ И ФЕЙСБУК, https://teatrcdr.ru/dnevnik-aleny-chijuk/].
Grinya, Margarita. Pokoleniye vospitannoye set'yu. https://lubimovka.ru/blog/402-pokolenie-vospitannoe-setyu [Гриня, Маргарита. Поколение, воспитанное сетью, https://lubimovka.ru/blog/402-pokolenie-vospitannoe-setyu].
Kislova, Ol'ga. Nikolayevskaya, Alla. „Kontseptsiya dopolnennoy real'nosti: ot tekhnologii k sotsiologii”. Vіsnik Kharkіvs'kogo natsіonal'nogo unіversitetu іmenі V. N. Karazіna 2016 [Кислова, Ольга. Николаевская, Алла. „Концепция дополненной реальности: от технологии к социологии”, Вісник Харківського національного університету імені В. Н. Каразіна 2016].
Kleyber, Yuriy. „Desotsializatsiya i degumanizatsiya lichnosti v situatsii sotsial'noy turbulentnosti: psikhologo--deviantologicheskiy diskurs”. Vestnik Krasnodarskogo universiteta MVD Rossii 2017, №. 1 (35) [Клейбер, Юрий. „Десоциализация и дегуманизация личности в ситуации социальной турбулентности: психолого-deviantologicheskiy dyskurs”, Vestnik Krasnodarskogo universiteta MVD Rossii 2017, №. 1 (35)].
Kryukova, Ol'ga. Chelovek v tsifrovom mire: problema degumanizatsii lichnosti. «Bol'shaya Yevraziya: razvitiye, bezopasnost', sotrudnichestvo» 2019 [Крюкова, Ольга. „Человек в цифровом мире: проблема дегуманизации личности”, Большая Евразия: развитие, безопасность, сотрудничество 2019].
Yelkhova, Oksana. „Illyuziya prisut·stviya v virtual'nom mire”, Vestnik Bashkirskogo universiteta, т. 20, № 4, 2015 [Елхова, Оксана. „Иллюзия присутствия в виртуальном мире”, Вестник Башкирского университета, t. 20, № 4, 2015, https://cyberleninka.ru/article/n/illyuziya-prisutstviya-v-virtualnom-mire].
Yemets, Olya. P'yesa v vide «ryby». https://lubimovka.ru/blog/584-pesa-v-vide-ryby [Емец, Оля. Пьеса в виде «рыбы», https://lubimovka.ru/blog/584-pesa-v-vide-ryby].
Pecheykin, Valeriy. Filosofy, ili Velikaya orgiya. https://lubimovka.ru/lyubimovka-god/285-uchastniki-lyubimovki-2016 [Печейкин, Валерий. Философы, или Великая оргия, https://lubimovka.ru/lyubimovka-god/285-uchastniki-lyubimovki-2016].
Pecheykin, Valeriy. Net. https://theatre-library.ru/authors/p/pecheykin [Печейкин, Валерий, Net, https://theatre-library.ru/authors/p/pecheykin].
Rudnev, Pavel. Glazami robota. https://ptj.spb.ru/blog/glazami-robota/?fbclid=IwAR2JquNhHcjN3jkFctcm97Jn_2lB5Li9Nqq5dbpjCWtW57--xATMVW2DN1c [Руднев, Павел, Глазами робота, https://ptj.spb.ru/blog/glazami-robota/?fbclid=IwAR2JquNhHcjN3jkFctcm97Jn_2lB5Li9Nqq5dbpjCWtW57--xATMVW2DN1c].
Seredin, Aleksandr. Krab v smeshnoy kepke. https://lubimovka.ru/lyubimovka-god/285-uchastniki-lyubimovki-2016 [Середин, Александр. Краб в смешной кепке, https://lubimovka.ru/lyubimovka-god/285-uchastniki-lyubimovki-2016].
Shvab K. Chetvertaya promyshlennaya revolyutsiya. per. Anny Merkur'yevoy. Moskva: Bombora 2016 [Шваб К., Четвертая промышленная революция. пер. Анны Меркурьевой, Москва: Бомбора 2016].
Tester98. Dark Room. https://lubimovka.ru/lyubimovka-god/855-short-list-2021.
Voronova, Yuliya. Dnevnik Aleny Chizhuk. A yeshche pochta, ZHZH i feysbuk. https://lubimovka.ru/%5C%22lyubimovka-god/383-marked-2017%5C%22 [Воронова, Юлия. Дневник Алены Чижук. А еще почта, ЖЖ и фейсбук, https://lubimovka.ru/%5C%22lyubimovka-god/383-marked-2017%5C%22].
Vosk, Inga. Grisha. https://literratura.org/dramaturgy/3032-inga-vosk-grisha.html [Воск, Инга. Гриша, https://literratura.org/dramaturgy/3032-inga-vosk-grisha.html ].
Waber, Вenjamin. Pentland, Alex. Augmented Social Reality. http://vismod.media.mit.edu//tech-reports/TR-613.pdf.
Zarubina, Natal'ya. “Tendentsii degumanizatsii v tsifrovom obshchestve: k obosnovaniyu gumanisticheskogo podkhoda k tekhnologicheskomu razvitiyu”. Vestnik Moskovskogo gosudarstvennogo oblastnogo universiteta. Seriya: Filosofskiye nauki, 2021 [Зарубина Н., „Тенденции дегуманизации в цифровом обществе: к обоснованию гуманистического подхода к технологическому развитию”. Вестник Московского государственного областного университета. Серия: Философские науки, 2021].
Zaslavskiy, Grigoriy. „«Bumazhnaya» dramaturgiya: avangard, ar'yergard ili andegraund sovremennogo teatra?”. Znamya №. 1999. https://znamlit.ru/publication.php?id=918 [Заславский, Григорий. „«Бумажная» драматургия: авангард, арьергард или андеграунд современного театра?”. Знамя №. 1999. https://znamlit.ru/publication.php?id=918].
Uniwersytet Szczeciński Polska
https://orcid.org/0000-0002-7746-954X
Dr literaturoznawstwa; pracownik naukowo-dydaktyczny Instytutu Literatury i Nowych Mediów Uniwersytetu Szczecińskiego. Rusycysta, ukrainista. Zajmuje się głównie współczesną dramaturgią rosyjską, ale również publicystyką rosyjską, ukraińską oraz białoruską. Publikuje na łamach terosyjskojęzycznego portalu „Nowaja Polsza”. Autor książek „Jak nas piszą cyrylicą. Białorusini, Rosjanie i Ukraińcy o Polakach”, „Modele dialogu z tradycją w najnowszej dramaturgii rosyjskiej” oraz „Granica propagandy. Łukaszenka i Putin na wojnie hybrydowej z Polską”.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
