Przegląd Rusycystyczny

PR 2025 nr 4 tytuł

PR 2025 nr 4 redakcyjna

PR 2025 nr 4 spis

Nikołaj Bierdiajew, wybitny filozof religijny i egzystencjalny XX wieku, krytykuje anarchizm oraz socjalizm przede wszystkim za pomijanie duchowego i metafizycznego wymiaru ludzkiego istnienia. Według Bierdiajewa obie ideologie stanowią racjonalno-naukową próbę wyjaśnienia człowieka i społeczeństwa, co przybiera postać „religii naukowej”. Filozof twierdzi, że dążenie anarchizmu do absolutnej wolności oraz dążenie socjalizmu do powszechnej równości są z gruntu wadliwe z powodu ich utopijności i lekceważenia duchowej natury jednostki. Określa on cel socjalizmu – pełną równość – jako pustą utopię, a ideał anarchizmu – absolutną wolność – jako równie beztreściowy. Krytyka Bierdiajewa rodzi także pytania metodologiczne o dopuszczalność stosowania kryteriów religijno-filozoficznych do doktryn społeczno-politycznych, ukazując napięcie między materialistycznymi a duchowymi perspektywami, które może okazać się nie-do-przezwyciężenia.

W artykule analizowana jest powieść Nikołaja Ostrowskiego, która przez dziesięciolecia odgrywała kluczową rolę w wychowaniu obywatelskim radzieckiej młodzieży. Powrót tej książki do programu szkolnego — w kontekście współczesnych wydarzeń — pozwala dostrzec performatywny wymiar tekstu, związany z fenomenem „rosyjskiego donkiszotyzmu”. W twórczej historii klasycznego dzieła socrealizmu podkreślono jako kluczowe elementy: charyzmę autora, wysoką kulturę redakcyjną oraz szczególny okres historyczny (1930–1934) — od roku samobójstwa Majakowskiego do Pierwszego Zjazdu Pisarzy Radzieckich i zabójstwa Kirowa — kiedy to w porewolucyjnej Rosji po raz ostatni możliwa była niezależna od partii inicjatywa na froncie kultury.

Artykuł stanowi analizę bojkotu kultury rosyjskiej w Polsce, będącego reakcją na napaść Rosji na Ukrainę z 24 lutego 2022 roku. W pierwszej części przedstawiono liczne przykłady zmian w repertuarze, jakie zaszły w polskich filharmoniach i teatrach, omówiono także zawieszone cykliczne wydarzenia kulturalne oraz ukazano współczesną tendencję do ograniczania popularyzacji literatury rosyjskiej. Druga część artykułu poświęcona jest dyskusji, która rozwinęła się na łamach polskich czasopism o dużym nakładzie, dotyczącej zakresu, celów i konsekwencji bojkotu kultury rosyjskiej w Polsce.

W artykule podjęto próbę wszechstronnego opisu spotkania Aleksandra Sołżenicyna, dawnego łagiernika, autora Archipelagu Gułag i wygnańca z ZSRR, z wybranym w roku 2000 na prezydenta Rosji Władimirem Putinem, wywodzącym się z KGB. Spotkanie — zarówno to dwukrotne osobiste, w 2000 i 2007, jak i polegające na pozytywnym odwoływaniu się przez obu do tzw. wspólnych wartości — wywołało „święte oburzenie” zarówno ze strony dawnych rosyjskich dysydentów, a obecnych demokratów, jak i pogrobowców komunizmu w putinowskiej Rosji, w tym także i apologetów KGB. Ci pierwsi zarzucali Sołżenicynowi zdradę ideałów wolnościowych, a drudzy oskarżali z kolei Putina, że spotkał się on przyjaźnie z człowiekiem, który doprowadził przecież do upadku „wspaniałego Związku Radzieckiego”. Autor poniższego artykułu dochodzi do wniosku, że istnieją mimo wszystko podstawy do powoływania się Putina w jego imperializmie na dzieło zmarłego Aleksandra Sołżenicyna, który domagał się przecież rewizji „leninowskich granic” z niezależnymi już Ukrainą, Kazachstanem i Estonią. Tym bardziej w obliczu dawnej refleksji o Sołżenicynie autorstwa Andrieja Sacharowa (1974), że „ideologowie byli zawsze łagodniejsi niż politycy, którzy po nich przychodzą”. Niemniej trzeba zdecydowanie podkreślać, że Sołżenicyn — który postulował owe rewizje granic wyłącznie drogą dyplomacji i naciskiem ekonomicznym — od obecnej wojny na pewno by się odżegnał, a nawet i głośno by ją potępił, tak jak wcześniej zawsze i wszędzie czynił był odważnie w odniesieniu do zbrodniczego komunizmu.

Celem artykułu jest analiza obecności elementów realizmu magicznego w powieści Uniewinnienie Dmitrija Bykowa oraz ich wpływu na konstrukcję świata przedstawionego utworu. Autorka stosuje dekonstruktywistyczną metodę analizy tekstu, skupiając się na pierwszych dwóch rozdziałach powieści, które opisują czasy stalinowskie i życie protagonisty na podmoskiewskiej daczy. Zastosowana metoda umożliwia wyeksponowanie hybrydowości gatunkowej powieści, w której mieszają się elementy realistycznomagiczne, realistyczne, fantastyczne, historyczne i historiozoficzne. Autorka analizuje także pisarski warsztat autora, zwracając uwagę na techniki, które umożliwiają łączenie różnych konwencji literackich oraz na ludyczny wymiar tekstu, który angażuje czytelnika w proces interpretacji. Publikacja stanowi pierwszą część szerszej analizy, której celem jest zbadanie obecności i roli realizmu magicznego w powieści.

We współczesnej Rosji odradza się kult Stalina. Proces ten znalazł odzwierciedlenie na deskach teatrów. Kiriłł Sieriebriennikow wystawił spektakl dokumentalny Pogrzeb Stalina, oparty, z jednej strony, na wspomnieniach świadków historii, którzy pamiętają marzec 1953 roku, z drugiej — na wypowiedziach działaczy kultury, którzy przestrzegają przed zachwytem nad dyktaturą. Walerij Fokin, próbując zrozumieć naturę totalitaryzmu, wystawił spektakl o narodzinach Stalina. Postać „Młodego Soso” na deskach Teatru Aleksandryjskiego nawiązuje do twórczości Fiodora Dostojewskiego.

Analiza stosunków społecznych sfery produkcji przemysłowej była obecna w socjologii od samych jej początków, czyli lat 30. XIX w. Równolegle rozwijał się gatunek literacki – powieść produkcyjna, przedstawiający artystyczną refleksję na temat codziennego życia robotników. Połączenie tych obszarów dokonuje się przede wszystkim na polu socjologii literatury i socjologii przemysłu, ale również w innych subdyscyplinach socjologicznych. Literatura przemysłowa może stanowić wartościowe źródło danych do badań socjologicznych, a rosyjska powieść produkcyjna jest w tym zakresie szczególnie interesująca ze względu na swoją ideologizację oraz umasowienie. W artykule przedstawione zostaną przykłady reprodukcji systemu kulturowego poprzez dzieła literackie, zabiegi perswazyjne i wychowawcze w narracji i kreacji świata przedstawionego, a także wartość faktograficzna powieści produkcyjnych z okresu stalinowskiego.

W artykule omówiono specyfikę semiotyki artystycznej poematu Ołżasa Sulejmenowa Хромой кулан, reprezentującego jedno z najbardziej znanych dzieł rosyjskojęzycznej poezji Kazachstanu drugiej połowy XX wieku. Tekst poetycki jest głęboko osadzony w kontekście historycznym i kulturowym. Ubogacają go znaki intertekstualne, takie jak aluzje i reminiscencje. W opracowaniu modelowane są pola semantyczne dwóch równorzędnych, w tym przypadku, języków ogólnych – rosyjskiego i kazachskiego – oraz autorskie pole semantyczne dominanty tekstowej „kułan”. Porównanie pól semantycznych dominanty „kułan” w obu językach z polem semantycznym poety ukazuje transkulturową specyfikę semiotyki poematu, będącej wynikiem symbiozy dwóch narodowych obrazów świata – rosyjskiego i kazachskiego – w artystycznym światopoglądzie Sulejmenowa.

W artykule zostały omówione rosyjskie napisy do polskiego serialu komediowego 1670 (Netflix), uznając go za przykład „serialu nowego typu”. Analizie poddano strategię translatorską, ze szczególnym uwzględnieniem przekładu humoru, odniesień intertekstualnych i kulturowych. Autorka zwraca uwagę na wyższe niż w tradycyjnych mediach tempo odczytu napisów na platformach streamingowych, co umożliwia mniejszą ingerencję w tekst źródłowy (straty na poziomie ok. 9%). Jak wynika z przeprowadzonej analizy, tłumacz serialu przyjął strategię wiernego transferu kulturowego, zachowując polskie realia, nazwy i gry językowe, rezygnując z adaptacji. Podejście to jest adekwatne w przypadku aktywnego widza, który samodzielnie poszukuje kontekstów w przestrzeni internetowej. Z jednej strony pozwala to na zachowanie stylu oryginału i części humoru, z drugiej jednak niesie ryzyko niezrozumienia aluzji lokalnych oraz utraty niektórych gier językowo-wizualnych. Artykuł wskazuje tym samym na ewolucję przekładu audiowizualnego w kontekście nowych mediów i zmieniających się praktyk odbiorczych.

Pole problematyki dotyczącej interakcji nauki i religii obejmuje zarówno nauki o religii, jak i językoznawstwo, a co za tym idzie – zagadnienia związane z relacją języka i religii, posiadające wielowiekową tradycję badawczą. Nastąpiła aktywizacja badań interdyscyplinarnych, łączących teologię i inne nauki o religii z językoznawstwem, co doprowadziło do powstania licznych kierunków naukowych. Granice tych obszarów pozostają nieostre, a przynależność poszczególnych badań do określonej dyscypliny naukowej nie zawsze jest jednoznaczna. W niniejszym badaniu autor koncentruje się na teolingwistyce i jej problematyce w kontekstach ogólnonaukowym, językoznawczym, interdyscyplinarnym oraz stricte teolingwistycznym. Zgodnie z tytułem czasopisma Przegląd rusycystyczny oraz kluczowym terminem „przegląd”, celem artykułu jest przedstawienie wszechstronnego przeglądu problemów teolingwistyki na współczesnym etapie jej rozwoju, uwzględniając powiązania z ogólną teorią języka, zagadnieniami metodologicznymi, podejściami interdyscyplinarnymi oraz perspektywami teolingwistycznymi ukierunkowanymi na przedmiot badań. Praca oparta jest przede wszystkim na materiałach pochodzących z badań rosyjskojęzycznych. Biorąc pod uwagę fakt, że pierwsze prace z zakresu teolingwistyki należą do autorów zachodnich i polskich, należało się do nich odwołać.

Celem niniejszego artykułu jest omówienie zjawiska wieloznaczności w języku prawa, który z założenia powinien być jednoznaczny i precyzyjny. Występowanie w nim terminów wieloznacznych stwarza istotne problemy zarówno w praktyce prawniczej, jak i w procesie tłumaczenia. W artykule analizie zostały poddane wybrane terminy wieloznaczne, wyekscerpowane z polskiego kodeksu pracy i jego dwóch przekładów na język rosyjski. Przedstawiono różnice w rozumieniu i użyciu tych samych terminów w różnych kontekstach prawnych. Szczególna uwaga została również poświęcona weryfikacji ekwiwalentów podawanych przez dwujęzyczne słowniki terminologii prawniczej.

Językoznawstwo kognitywne jest uznawane za dyscyplinę badającą wiedzę językową w odniesieniu do ludzkich procesów poznawczych, takich jak rola pamięci i percepcja rzeczywistości. W tym kontekście gramatyka kognitywna wyłania się z idei opisu funkcjonalności języka, przy założeniu, że forma i znaczenie każdej jednostki językowej stanowią nierozłączną jednostkę symboliczną. W przeciwieństwie do tradycyjnej gramatyki, opartej na strukturach i regułach językowych, gramatyka kognitywna kładzie nacisk na reprezentację semantyczną jednostek leksykalnych. Wykorzystując osiągnięcia językoznawstwa kognitywnego, niniejsze badanie ma na celu ukazanie, w jaki sposób metody oparte na wiedzy kognitywnej mogą przynieść korzyści uczącym się języka rosyjskiego jako obcego. Dzieje się tak, ponieważ gramatyka kognitywna koncentruje się na rzeczywistym użyciu języka, uwzględniając intencje komunikacyjne mówiącego oraz konstrukcję znaczenia za pomocą form gramatycznych. W celu wsparcia tego założenia badanie przedstawia propozycję metodologiczną obejmującą ćwiczenie oparte na teście, zaprojektowane dla studentów hiszpańskojęzycznych. Analizuje ono rolę prefiksacji czasownikowej w języku rosyjskim w kształtowaniu kognitywnego rozumienia różnych prefiksów.

PR 2025 nr 4 noty