Filozofia jako palimpsest. Emmanuel Lévinas i Dostojewski

Maria Cymborska-Leboda

doi:10.31261/pr.15340

Opublikowane: 2023-06-11

Nr 2 (182) (2023)

Filozofia jako palimpsest. Emmanuel Lévinas i Dostojewski

Maria Cymborska-Leboda

Dział: Artykuły

https://doi.org/10.31261/pr.15340

Abstrakt

Przedmiotem badań w prezentowanym studium uczyniono korpus tekstów Lévinasa, by poddać namysłowi i weryfikacji jego koncept filozofowania jako „deszyfrowania tego, co zostało ukryte w palimpseście Pisma (écriture)”. Rozważania miały na celu udowodnienie, że konstytutywną warstwę palimpsestowej struktury dzieł Lévinasa stanowi „tekst Dostojewskiego”: powtarzające się i eksplikowane cytaty, jawne i ukryte odniesienia do „myślisłów”/formuł pisarza. Są to między innymi: pojęcie „nienasyconego współczucia” wobec Drugiego, dogmat o „winie każdego za wszystko i wszystkich”, negatywne i pozytywne formuły relacji z Innym (wielokrotnie ponawiana interpretacja sensu „odpowiedzi Kaina”, koncept miłości bliźniego i in.) i samookreślenia osoby ludzkiej. Przeprowadzona analiza wykazała, że uobecnione i kluczowe u Lévinasa koncepty Dostojewskiego, skonfrontowane z Biblią (Księga Rodzaju, Izajasza, Ewangelia według św. Mateusza) i poddane „uwznioślającej” transformacji stają się istotnym składnikiem aksjologicznego i etycznego myślenia filozofa, określając jego pojmowanie podmiotowości człowieka – podmiotu etycznego (koncepcję „ja” w akkuzatiwie, me voici) w jego powołaniu do odpowiedzialności za bliźniego; do tego, by być „stróżem brata swego” w swoim „byciu-ku-Bogu”. Ujawniono produktywność metodologicznej strategii Lévinasa, odzwierciedlonej w jego hermeneutyce filozoficznej i palimpsestowości dyskursu, a więc orientacji: 1) na przenoszenie sensu źródłowego, „pradawnego” i jego twórcze rozkrzewianie w nowej sytuacji ideologicznej; 2) na współdziałanie „prawdy” i „metody”, wyrażanej za pomocą pojęć sublimacji i emfazy; wyjaśniono tym samym rolę i znaczenie figur retorycznych oraz hiperbolicznych powtórzeń w dyskursie filozofa, zwłaszcza tych, które odsyłając do formuł Dostojewskiego (także do mitu, Szekspira i in.) i poszerzając ich pole semantyczne, wznoszą ich sens na wyższy poziom poznania i rozumienia.

Słowa kluczowe:

palimpsest, Lévinas, Dostojewski, Biblia, hierarchia wartości, Inny, „ja” w akkuzativie, podmiot etyczny, etyka odpowiedzialności

Pobierz pliki

pdf

Zasady cytowania

Cymborska-Leboda, M. (2023). Filozofia jako palimpsest. Emmanuel Lévinas i Dostojewski. Przegląd Rusycystyczny, (2 (182), 29–52. https://doi.org/10.31261/pr.15340

Cited by / Share

Bibliografia

Bialer, Olga, “Doświadczenie kenozy w filozofii Lévinasa.” Epistemologia doświadczenia religijnego w XX-wiecznej filozofii rosyjskiej i żydowskiej, Kraków: Universitas 2018.
Berdyayev, Nikolay, “Problema cheloveka (K postroyeniyu khristianskoy antropologii).” Put1936, no. 50: 8 [Бердяев, Николай, “Проблема человека (К построению христианской антропологии).” “Путь” 1936, no. 50].
Buber, Martin. “Obrazy dobra i zla.” Dva obraza very. Transl. Levinaya, M. at al. Moskva: AST 1998. 171 [Бубер, Мартин. “Образы добра и зла.” Два образа веры, пер. М. Левиной и др. Москва: АСТ 1998].
Cymborska-Leboda, Maria. “«Biały kamyk» z Apokalipsy św. Jana. Intertekstualność i dialogika.” Biblia w literaturze i folklorze narodów wschodniosłowiańskich, Łużny, Ryszard, and Piwowarska, Danuta. Kraków: UNIVERSITAS 1998.
Dostoyevskiy, Fedor. Brat'ya Karamazovy. Leningrad: Khudozhestvennaya literatura 1970 [Достоевский, Федор. Братья Карамазовы. Ленинград: Художественная литература 1970]
Dostoyevskiy, Fedor. Prestupleniye i nakazaniye. Moskva: Khudozhestvennaya literatura 1969 [Достоевский, Федор. Преступление и наказание. Москва: Художественная литература 1969].
Gadacz Sp., Tadeusz. “Znaczenie idei Boga w filozofii Lévinasa.” Lévinas, Emmanuel, O Bogu, który nawiedza myśl. Transl. M. Kowalska Kraków: Znak 1994.
Gadamer, Khans-Georg. Istina i metod. Osnovy filosofskoy germenevtiki. Transl. Zhurinskaya, M. at al. Moskva: Progress 1988 [Гадамер, Ханс-Георг. Истина и метод. Основы философской герменевтики, пер. Журинская, M. at al. Москва: Прогресс 1988].
Hansel, Joëlle. “Autrement que Heidegger. Levinas et l’ontologie à la francaise.” Levinas de l’Etre à l’Autre, Hansel, J. De . Ed. Paris: 2006.
Ivanov,Vyacheslav, Dostoyevskiy. Tragediya. Mif. Mistika. Shishikin A., and Fetisenko, O. Sankt-Peterburg: Pushkinskiy Dom 2021 [Иванов, Вячеслав, Достоевский. Трагедия. Миф. Мистика. Шишикин, A., and Фетисенко, O. Санкт-Петербург: Пушкинский Дом 2021].
Ivanov,Vyacheslav, and Zinov'yeva-Annibal, Lidiya. Perepiska 1894–1903. T. 2. Bogomolov, N.,Vakhtel', M., and Solodkoy, D. Eds. Moskva: Novoye Literaturnoye Obozreniye 2009 [Иванов, Вячеслав, and Зиновьева-Аннибал, Лидия. Переписка 1894–1903. Т. 2. Богомолов, Н., Вахтель, М., and Солодкой, Д. Eds. Москва: Новое Литературное Обозрение 2009].
Isupov, Konstantin. “Etika Drugogo.” «Życie serca». Duch-dusza-ciało i relacja Ja–Ty w literaturze i kulturze rosyjskiej XX–XXI wieku. Cymborska-Leboda, Maria at al. Eds. Lublin: Wydawnictwo UMCS 2012 [Исупов, Константин. “Этика Другого.” «Życie serca». Duch-dusza-ciało i relacja Ja–Ty w literaturze i kulturze rosyjskiej XX–XXI wieku. Cymborska-Leboda, Maria at al. Eds. Lublin: Wydawnictwo UMCS 2012].
Krasicki, Jan. “Fenomenologia i hermeneutyka innego w twórczości Fiodora Dostojewskiego.” Epistemologia doświadczenia religijnego w XX-wiecznej filozofii rosyjskiej i żydowskiej, Dobieszewski, J., Krajewski, S., and Mach, J. Kraków: UNIVERSITAS 2018.
Kozyrev, Aleksey. “Esteticheskoye tseloye Drugogo. Otnosheniye Ya i Drugogo kak istok filosofii dialoga M. M. Bakhtina.” Seminar Russkaya filosofiya. Traditsiya i sovremennost'. 2004–2009. Moskva: Russkiy put' 2011 [Козырев, Алексей. “Эстетическое целое Другого. Отношение Я и Другого как исток философии диалога М. М. Бахтина.” Семинар Русская философия. Традиция и современность. 2004–2009. Москва: Русский путь 2011].
Lévinas, Emmanuel. Altérité et transcendance. Paris: Fata Morgana 1995.
Lévinas, Emmanuel. Autrement qu'être ou au-delà de l'essence. Paris: Kluwer Academic 1978.
Lévinas, Emmanuel. Dieu, la mort et le temps, etab. du texte, notes et postface de J. Rolland. Paris: Grasset 1993.
Lévinas, Emmanuel. De Dieu qui vient à l’idée. Paris: Librairie Philosophique J. Vrin 1998.
Lévinas, Emmanuel. Difficile liberté. Paris: Albin Michel 1976.
Lévinas, Emmanuel. De l’existence à l’existant. Paris: Librairie Philosophique J. Vrin 2013.
Lévinas, Emmanuel. De l’évasion, introd. et annoté par J. Rolland. Paris: Fata Morgana 1982.
Lévinas, Emmanuel. Entre nous. Essai sur le penser-à-l’autre. Paris: Grasset 1991.
Lévinas, Emmanuel. Éthique et Infini. Paris: Librairie Arthème Fayard et Radio-France 1982.
Levinas, Emmanuel'. “Gumanizm drugogo cheloveka.” Vremya i Drugoy. Gumanizm drugogo cheloveka. Transl. Paribka, A. Sankt-Peterburg: Vysshaya religiozno-filosofskaya shkola 1998 [Левинас, Эммануэль. “Гуманизм другого человека.” Время и Другой. Гуманизм другого человека. Transl. Парибка, A. Санкт-Петербург: Высшая религиозно-философская школа 1998].
Lévinas, Emmanuel. Hors sujet. Paris: Fata Morgana 1987.
Lévinas, Emmanuel. Imiona własne. Transl. Margański, J. Warszawa: Wydawnictwo KR 2000.
Lévinas, Emmanuel. Inaczej niż być lub ponad istotą. Transl. P. Mrówczyński. Warszawa: Fundacja Aletheia 2000.
Lévinas, Emmanuel. Humanisme de l’autre homme. Paris: Fata Morgana 1978.
Lévinas, Emmanuel. O Bogu, który nawiedza myśl. Transl. M. Kowalska. Kraków: Znak 1994.
Lévinas, Emmanuel. Totalité et Infini. Essai sur l’extériorité. Paris: Kluwer Academic 1971.
Le Studio Franco-Russe 1929–1931. Livak, L. and Tassis, G. de. Toronto: Toronto Slavic Library 2005.
Lescourret, Marie-Anne. “Homo philosophicus.” Levinas de l’Etre à l’Autr. Hansel, J. de. Paris: Presses Universitaires de France 2006.
Marcel, Gabriel. Być i mieć. Transl. D. Eska. Warszawa: PAX 1998.
Marsel', Gabriel'. Metafizicheskiy dnevnik. Transl. Bystrova, V. Sankt-Peterburg: Nauka 2005 [Марсель, Габриэль. Метафизический дневник. Trans. В. Быстрова. Санкт-Петербург: Наука 2005].
Maritain, Jacques. Carnets de Notes. Paris: Desclée de Brouwer 1965.
Peperzak, Adrian. “Métaphysique et ontologie.” Levinas de l'Être à l'Autre. Paris: PUT 2006.
Perepiska L'va Shestova s Borisom Shlëtserom. Tabachnikova, O. Ed. Parizh: YMCA-PRESS 2011 [Переписка Льва Шестова с Борисом Шлёцером. Табачникова, O. Ed. Париж: YMCA-PRESS 2011].
Ricoeur, Paul. Parcours de la reconnaissance. Paris: Gallimard 2004.
Rolland, Jacques. “Sortir de l’ être par une nouvelle voie.” Lévinas, Emmanuel. De l'évasion. Paris: Fata Morgana 1982.
Szestow, Lew. Dostojewski i Nietzsche. Filozofia tragedii. Transl. C. Wodziński. Warszawa: Czytelnik 1987.
Tsimborska-Leboda, Mariya. “«Kainov otvet Bogu» ili Otvetstvennost' (Ya-dlya-Drugogo): ot Dostoyevskogo do Levinasa.” II Mezhdunarodnyy Simpozium russkaya slovesnost' v mirovom kul'turnom kontekste. Volgina, I. Ed. Moskva: Fond Dostoyevskogo 2008 [Цимборска-Лебода, Мария. “«Каинов ответ Богу» или Ответственность (Я-для-Другого): от Достоевского до Левинаса.” II Международный симпозиум Русская словесность в мировом культурном контексте. Волгин, И. Ed. Москва: Фонд Достоевского 2008].
Vizgin, Viktor “Gabriel' Marsel' i russkaya filosofiya.” Seminar Russkaya filosofiya. Traditsiya i sovremennost'. 2004–2009. Moskva: Russkiy put' 2011 [Визгин, Bиктор. “Габриэль Марсель и русская философия.” Семинар Русская философия. Традиция и современность. 2004–2009. Москва: Русский путь 2011].
Zen'kovskiy, Vasiliyy. “Problema krasoty v mirosozertsanii Dostoyevskogo.” Put' 1933, no. 37. [Зеньковский, Василий. “Проблема красоты в миросозерцании Достоевского.” Путь 1933, no. 37]. Google Scholar

Maria Cymborska-Leboda

mcymborska-leboda@o2.pl
https://orcid.org/0000-0002-8666-3563

Afiliacja:

UMCS Lublin Polska

Biogram

MARIA CYMBORSKA-LEBODA – profesor zwyczajny, doktor habilitowany, UMCS (wolontariat), autorka pięciu książek, 170 artykułów, współredaktorka ośmiu monografii zbiorowych. Prace najnowsze: «Благоухающая прелесть слов поцелуйных»: «соблазны тела» и «очарования чувств» – земной рай и блаженное строительство в поэзии Федора Сологуба, „Rusistica Latviensis 7” 2018; Между билингвизмом и интертекстуальностью (чужое слово как подтекст). От Бердяева до Газданова, [в:]
Emigrantica et cetera, Москва 2019; «Я semper idem» и/или «времяобъемлющее единство личности»: личность и время у Вячеслава Иванова и Семена Франка, „Slavia Orientalis” 2019, nr 4; Viatcheslav Ivanov et Paul Claudel: métaphysique de l’âme et du simbolisme sacré – pour une lecture analogique/anagogique, [in:] «L'avènement d'un art nouveau»: Essaimage esthétique et spirituel de l'œuvre de Paul Claudel, Comté 2021; «Забота об Anima» – Вячеслав Иванов как соучастник диалога с современностью, [в:] Загадка
модернизма: Вячеслав Иванов: Материалы XI Международной Ивановской конференции «Viacheslav Ivanov: the Enigma of Modernism». The Hebrew University of Jerusalem, May 5–7, 2019, Москва 2021; Концепт «нежность» и «нежная идея» в творчестве Зинаиды Гиппиус – контексты понимания, [w:] Modernizm(y) słowiański(e) w anturażu czułości, Wrocław 2021; Etyka (nie)gościnności a Twarz Innego w
emigracyjnym opowiadaniu Zinaidy Gippius „Так случилось”, [w:] Motyw inności w literaturach i kulturach słowiańskich, Białystok 2022.

Nr 2 (182) (2023)
Opublikowane: 2023-06-19

ISSN: 0137-298X

Wydawca

Polskie Towarzystwo Rusycystyczne oraz Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego

Prześlij tekst

Filozofia jako palimpsest. Emmanuel Lévinas i Dostojewski

Abstrakt

Słowa kluczowe:

Maria Cymborska-Leboda

Informacje