Abstrakt

Grzegzorz Przebonda

Uniwersytet Jagielloński, Kraków, Poland

greg6@gmail.com

DOSTOJEWSKI O NIEŚMIERTELNOŚCI DUSZY I RAJU POZAZIEMSKIM

Streszczenie

Celem artykułu jest przedstawienie prawosławnej ideologii Fiodora Dostojewskiego na podstawie jego wielkich powieści (Braci Karamazow, Biesów i Idio­­ty) w konfrontacji z pisarskimi tezami z Dziennika pisarza. Pierwszy główny paradoks tego twórcy polegał na tym, że w jego światopoglądzie nie było miejsca na „ideowy środek”, czyli „humanizm areligijny”. Obowiązywała tam natomiast zasada „albo–albo” — albo ktoś wierzył w Boga i czynił dobrze bliźniemu, albo nie wierzył w Stwórcę i nieśmiertelność duszy ludzkiej i konsekwentnie uznawał, że „wszystko wolno”. Drugi paradoks Dostojewskiego był jeszcze większy. Pisarz bowiem, z jednej strony, zupełnie słusznie przestrzegał Rosję i Europę przed nadejściem antyludzkiej „cywilizacji ateistycznej” w XX wieku. Z drugiej jednak strony — sam sformułował w sensie pozytywnym takie idee światopoglądowe (np. nacjonalizm religijny), które w drugiej połowie XX wieku nieomal dorównały w swym okrucieństwie wobec człowieka bezbożnemu komunizmowi.

DOSTOEVSKY ON THE IMMORTALITY OF THE SOUL AND UNEARTHLY PARADISE  

Summary

The article’s  aim was to present the Orthodox ideology of Fyodor Dostoevsky on the basis of his great novels (The Bro­­thers Karamazo­­v, Demons and The Idio­­t)  in confrontation with the claims contained in a Writer’s Diary. The principal paradox of the writer was that in his worldview there was no room for “ideological middleground” or “areligious humanism.” It was dominated by the either-or principle — either someone believed in God and did good to his neighbor or he did not believe in the Creator and immortality of the human soul and consequently accepted that “everything was allowed.” The second paradox of Dostoevsky was even greater. On the one hand, the writer, quite rightly, warned Russia and Europe against the arrival in the 20th century of an anti-human atheistic civilization. On the other, however, he himself developed such ideological concepts (e.g. religious nationalism) which when applied in the second half of the 20th century nearly equaled godless communism in the ruthless treatment of the human being.