Teatr i teatralność wobec historii i sztuk wizualnych w powieściach Władimira Szarowa
Abstrakt
Władimir Szarow (1952-2018), wybitny współczesny pisarz rosyjski, opublikował dziewięć powieści quasi-historycznych. Są to na wpół fikcyjne wersje rosyjskiej historii, niezmiennie sprowadzające się do powtarzających się cykli, czy też – używając ulubionego określenia pisarza – "prób" przemocy. W prozie Szarowa przewijają się wątki teatralne i odgrywanie ról. W powieści Przed i w trakcie jednym z głównych bohaterów jest kompozytor Skriabin. W powieści Próby patriarcha Nikon zleca wystawienie sztuki, misterium o Zmartwychwstaniu, w której zwykli chłopi otrzymują role z Nowego Testamentu i z pokolenia na pokolenie je odgrywają. We wstępnej części powieści bohaterowie uczestniczą w sztukach Czechowa, natomiast główna część poświęcona jest akcji oratorium. W tych dwóch ostatnich powieściach kilkoro bohaterów to dyrektorzy teatrów. Artykuł przekonuje, że teatr jest dla pisarza nie tylko trafną metaforą ludzkiej historii, ale także podstawową zasadą ontologiczną, ponieważ przedstawienie teatralne można opisać i udokumentować, ale nigdy nie da się go odtworzyć w dokładnie takiej samej formie. Artykuł pokazuje, w jaki sposób w twórczości Szarowa artyści graficy, dramatopisarze, reżyserzy i aktorzy mają możliwość i moc odgrywania różnych wersji wydarzeń historycznych. Życie i sztuka w jego pracach naśladują się nawzajem w postaci niekończącego się łańcucha wariacji i prób – szeroko rozumianych "powtórzeń", czyli rewizji, remake'ów, kontynuacji i reinkarnacji.
Słowa kluczowe
Władimir Szarow; literatura postsowiecka; powieść historyczna; teatr
Bibliografia
Berdichevskaya, Anna. “Prostranstvo Sharova, ili ‘velikaya shatkost’.” Medved 7 April 2019 <http://www.medved-magazine.ru/articles/Prostranstvo_Sharova_Ili_velikaya_shatkost.3033.html> [Бердичевская, Анна. “Пространство Шарова, или ‘великая шаткость’.” Медведь 7 April 2019 <http://www.medved-magazine.ru/articles/Prostranstvo_Sharova_Ili_velikaya_shatkost.3033.html> ].
Dimova, Polina. “Revolutsiia kak kosmicheskaia misteriia: Scriabin v romane Do i vo Vremia V. Sharova.” Vladimir Sharov: po tu storonu istorii. Lipovetsky, Mark and La Fortelle, Anastasia de (eds.). Moskva: NLO, 2020. 548-85 [Димова, Полина. «Революция как космическая мистерия: Скрябин в романе «До и во время» В. Шарова.» Владимир Шаров: по ту сторону истории. Липовецкий, Марк и Ля Фортель, Анастасия де (ред.). Москва: НЛО, 2020. 548-585].
Emerson, Caryl. “The Children of Catastrophes: On Vladimir Sharov’s The Rehearsals.” Los Angeles Review of Books 27 November 2018 <https://lareviewofbooks.org/article/the-children-of-catastrophes-on-vladimir-sharovs-the-rehearsals/?fbclid=IwAR0zrrUGjG43PeXKTwJkASAcE_viqJRkjzmvuU0EYNy5RDGZpYeGOEsNjw0#! >.
Emerson, Caryl. “Vladimir Sharov on history, memoir, and a metaphysics of ends.” Slavic and East European Journal 2019, vol. 63, No. 4, 597-607.
Gabrielova, Amina. “Rifmy i refreny: khudozhestvennoie vremia v romanakh Vladimira Sharova.” Vladimir Sharov: po tu storonu istorii. Lipovetsky, Mark and La Fortelle, Anastasia de (eds.). Moskva: NLO, 2020. 586-614 [Габриэлова, Амина. “Рифмы и рефрены: художественное время в романах Владимира Шарова.” Владимир Шаров: по ту сторону истории. Липовецкий, Марк и Ля Фортель, Анастасия де (ред.). Москва: НЛО, 2020. 586-614].
Kahn, Andrew, and Mark Lipovetsky, Irina Reyfman, Stephanie Sandler. A History of Russian Literature. Oxford: Oxford UP, 2018.
Lipovetsky, Mark. The Aesthetic Code of Russian Postmodernism. 2012. <http://cdclv.unlv.edu//archives/nc2/lipovetsky_pm.html>.
Lipovetsky, Mark. Paralogii: Transformatsiia (post)modernistskogo diskursa v russkoi kul’ture 1920 -2000kh gg. Moskva: NLO, 2008. [Липовецкий, Марк. Паралогии: Трансформация (пост)модернистского дискурса в русской культуре 1920 - 2000-х гг. Москва: НЛО, 2008].
Fedorov, Nikolai. “Iskusstvo podobii (mnimogo khudozhestvennogo vosstanovleniia) i iskusstvo deistvitel’nosti (deistvitel’noe voskreshenie).” Fedorov, Nikolai. Sochinenia. Moskva: Mysl’, 1982. 563–566. [Федоров, Николай. “Искусство подобий (мнимого художественного восстановления) и искусство действительности (действительное воскрешение).” Федоров, Николай. Сочинения. Москва: Мысль, 1982. 563–566].
Gogol, Nikolai. “On Present-day Architecture.” Gogol, Nikolai. Arabesques. Transl. Alexander Tulloch. Ann Arbor: Ardis, 1982. 115-134.
Maguire, Muireann. “Institutional Gothic in the Novels of Vladimir Sharov and Evgenii Vodolazkin.” Canadian Slavonic Papers, No. 4(61)/2019: 420-438. <https://www-tandfonline-com.ezproxy.lib.purdue.edu/doi/full/10.1080/00085006.2019.1648986>.
Mirzoev, Vladimir. “’My vse umiraem det’mi’. Pamiati Vladimira Sharova.” Snob 7 April 2019 https://snob.ru/entry/175131/ [Мирзоев, Владимир. “’Мы все умираем детьми’. Памяти Владимира Шарова.” Сноб 07.04.2019 https://snob.ru/entry/175131/].
Ready, Oliver. “Remembering Writer Vladimir Sharov.” The Moscow Times 21 August 2018
<https://www.themoscowtimes.com/2018/08/21/remembering-writer-vladimir-sharov-a62594>.
Ready, Oliver. “How Sharov’s Novels Are Made: The Rehearsals and Before & During.” Slavic and East European Journal, 2020 (Accepted for publication).
Sabaneev, Leonid. Vospominaniya o Skriabine. Moskva: Klassika XXI, 2000. [Сабанеев, Леонид. Воспоминания о Скрябине. Москва: Классика XXI, 2000].
Sharov, Vladimir. “’Absurd nashei zhizni.’ Interviu s Elenoi Ivanitskoi.” Moskovskie novosti 2002 No. 39 < http://www.litkarta.ru/dossier/absurd-nashei-zhizni>
[Шаров, Владимир. “’Абсурд нашей жизни’. Интервью с Еленой Иваницкой.” Московские новости 2002 No. 39 < http://www.litkarta.ru/dossier/absurd-nashei-zhizni>].
Sharov, Vladimir. “’Kazhdyi moi roman dopolniaet predydushchie.’ Interviu s Markom Lipovetskim.” Neprikosnovennyi zapas 2008 No. 3 <http://magazines.russ.ru/nz/2008/3/li6.html> [Шаров, Владимир. “’Каждый мой роман дополняет предыдущие’. Интервью с М. Липовецким.” Неприкосновенный запас 2008, No. 3 <http://magazines.russ.ru/nz/2008/3/li6.html>].
Sharov, Vladimir. “’Chto sluchilos s istoriey? Ona utonula.’ Interviu s Dmitriem Bykovym.” Russkaia Zhizn 8 June 2007 < http://rulife.ru/old/mode/article/76/>
[Шаров, Владимир. “’Что случилось с историей? Она утонула’. Интервью с Дмитрием Быковым.” Русская жизнь 08 июня 2007 <http://rulife.ru/old/mode/article/76/>].
Sharov, Vladimir. Sled v sled: Khronika odnogo roda v mysliakh, kommentariakh i osnovnykh datakh. Ural 1991, № 6–8. Moskva: Olma-Press, 2001. Revised ed.: Moscow: ArsisBooks, 2016 [Шаров, Владимир. След в след: Хроника одного рода в мыслях, комментариях и основных датах. Урал 1991 № 6-8. Москва: ArsisBooks, 2016].
Sharov, Vladimir. Repetitsii. Neva 1992 No 1-2. Revised ed.: Moskva: ArsisBooks, 2009.
[Шаров, Владимир. Репетиции. Нева 1992, № 1-2; Москва: ArsisBooks, 2009].
Sharov, Vladimir. Should Not I Spare. Moskva: Nash Dom- L’Age d’Homme, 1997 [Шаров, Владимир. Мне ли не пожалеть. Москва: Наш Дом - L’Age d’Homme, Москва 1997].
Sharov, Vladimir. Staraia devochka. Znamia 1998, № 8- 9. Moskva: Astrel', 2013 [Шаров, Владимир. Старая девочка . Знамя 1998, № 8- 9. Москва: Астрель, 2013].
Sharov, Vladimir. Before and During. Trans. O. Ready. Sawtry: Dedalus, 2014.
Sharov, Vladimir. Voskreshenie Lazaria. Moskva: Vagrius, 2003 [Шаров, Владимир. Воскрешение Лазаря. Москва: Вагриус, 2003].
Sharov, Vladimir. Bud’te kak deti. Moskva: Vagrius, 2008 [Шаров, Владимир. Будьте как дети. Вагриус, Москва, 2008].
Sharov, Vladimir. Vozvrashchenie v Egipet: Roman v pis’makh. Moskva: ACT, 2013 [Шаров, Владимир. Возвращение в Египет: Роман в письмах. Москва: АСТ, 2013].
Sharov, Vladimir. The Rehearsals. Trans. O. Ready, Sawtry: Dedalus, 2018.
Sharov, Vladimir. Tsarstvo Agamemnona. Moskva: ACT, 2018 [Шаров, Владимир. Царство Агамемнона. Москва: АСТ, 2018].
Vladimir Sharov: po tu storonu istorii. Lipovetsky, Mark and La Fortelle, Anastasia de (eds.). Moskva: NLO, 2020 [Владимир Шаров: по ту сторону истории. Липовецкий, Марк и Ля Фортель, Анастасия де (ред.). Москва: НЛО, 2020].
Walsh, Harry. “The Microcosmography of Russian Cultural Myths in Vladimir Sharov’s Allohistorical Novels.” Slavic and East European Journal 2002, vol. 46, No. 3, p. 565–585.
Purdue University Stany Zjednoczone
https://orcid.org/0000-0001-9295-3287
Amina Gabrielova wykłada język i literaturę rosyjską na Uniwersytecie Purdue. Jest doktorem literatury hiszpańskiej na Moskiewskim Uniwersytecie Państwowym, autorką publikacji z zakresu klasycznej i współczesnej literatury hiszpańskiej i latynoamerykańskiej oraz współczesnej literatury rosyjskiej. Ostatnio opublikowała artykuł “Rhymes and Refrains: Representation of Time in Vladimir Sharov’s Novels” (w: Sharov: On the Other Side of History, w języku rosyjskim).
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
