<i>Nil tremendum</i> ou les stratégies de conjurer la peur ancestrale dans les Lumières françaises. Jan Potocki et ses antécédents
Abstrakt
Enlighted elites were imperatively struggling against fear, perceived as the source of tensions and social conflicts. This struggle incited a number of very different initiatives, such as the articles from Encyclopédie [Encyclopaedia] by Diderot / d’Alembert or from Dictionnaire philosophique [Philosophical Dictionary] by Voltaire, philosophical tales by the latter and, finally, the philosophical novel by Jan Potocki, in its two versions from 1804 and 1810, recently discovered by François Rosset and Dominique Triaire. The fear of supernatural and, especially, of death is being tamed thanks to well-known literary proceedings (irony or the comic), which may be described using the theory of games by Roger Caillois or by Colas Duflo. Hereafter, we are putting forward the ambivalence appearing in the first case and particularly noticeable in Potocki’s writings.
Key words: Voltaire, Jan Potocki, philosophical tale, philosophical novel, theory of games, fear, irony, the comic
Bibliografia
Berchtold Jacques et Porret Michel, 1994 : La Peur au XVIIIe siècle : discours, représentations, pratiques. Genève : Droz.
Caillois Roger, 1958 : Les jeux et les hommes. Paris : Gallimard.
Delia Luigi, 2015 : « Qu’est-ce que les Lumières ne sont pas ? Jaucourt et les visages de la peur ». In : Gilles Barroux et François Pépin, éd. : Le chevalier de Jaucourt. L’homme aux dix‑sept mille articles. Paris : Société Diderot, Collection « l’atelier ».
Delumeau Jean, 1978 : La Peur en Occident, XIVe–XVIIIe siècles. Une cité assiégée. Paris : Fayard.
Duflo Colas, 1997 : Jouer et philosopher. Paris : PUF.
Lafrance Geneviève, 2012 : « La Terreur aux trousses. Représentation de la peur dans les romans d’émigration ». In : Katherine Astbury et Catriona Seth, éd. : Le Tournant des Lumières. Mélanges en l’honneur du professeur Malcolm Cook. Paris : Classiques Garnier.
Pawłowska‑Jądrzyk Brygida, 2011 : Uczta pod wiszącą skałą. Metafizyczność i nieokreśloność w sztuce (nie tylko) literackiej. Warszawa : Wydawnictwo UKSW.
Potocki Jan, 1959 : Podróże. Zebrał i oprac. Leszek Kukulski. Warszawa : Czytelnik.
Potocki Jean, 2008a : Manuscrit trouvé à Saragosse (version de 1804). François Rosset et Dominique Triaire, éd. Paris : Éditions Flammarion.
Potocki Jean, 2008b : Manuscrit trouvé à Saragosse (version de 1810). François rosset et Dominique Triaire, éd. Paris : Éditions Flammarion.
Rosset François, 2005 : « Révéroni Saint-Cyr, Cazotte, Potocki : trzy odmiany powieściowego strachu ». In : François Rosset, Dominique Triaire, red. : Z Warszawy do Saragossy. Jan Potocki i jego dzieło [De Varsovie à Saragosse. Jean Potocki et son œuvre]. Przeł. Anna WasilewsKa. Warszawa : Wydawnictwo IBL. Seria : « Badania Polonistyczne za Granicą ». T. XV.
Thiers Jean-Baptise, 1984 : Traité des superstitions. Jean Marie Goulemot, éd. Paris : Le Sycomore.
Todorov Tzvetan, 1970 : Introduction à la littérature fantastique. Paris : Seuil.
Voltaire, 1878 : Dictionnaire philosophique. Paris : Garnier.
Voltaire, 1966 : Romans et contess. Éd. René Pomeau. Paris : Garnier-Flammarion.
Université de Varsovie
Izabella Zatorska, professeur des universités, dix-huitiémiste (Marivaux, Bernardin de SaintPierre) tournée aussi vers la francophonie de l’océan Indien (Madagascar, Mascareignes). Les Polonais en France 1696–1795. Bio‑bibliographie provisoire (2000 ; en 2010, avec M. Kamecka, revu et augmenté) ; Discours colonial, discours utopique. Témoignages français sur la conquête des antipodes (XVII–XVIIIe siècles) (2004) ; Maximilien Wiklinski Voyages / Podróże (2008, édition critique bilingue) ; La recherche dix‑huitiémiste en France et en Pologne. Ewa Rzadkowska (1913–2009) In memoriam (dir., 2012).
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
