Artykuł bada wczesną historię Wołynia, jednego z najstarszych ośrodków o słowiańskim etno‑politycznym pochodzeniu. Od VI wieku istniało na tym obszarze kilkanaście słowiańskich związków politycznych, które w różnych okresach czasu cieszyły się wiodącą pozycją w regionie. Z Wołynia Słowianie przemieszczali się na tereny sąsiadujące z powodów wewnętrznych (wzrost populacji, rozwój ekonomiczny) i zewnętrznych (inwazja awarska). W drugiej połowie pierwszego stulecia Lędzianie, Bużanie i wiele innych plemion słowiańskich żyli w zgodzie z plemieniem Dulebów i Wołynia. Niewystarczające źródła nie dają jednak możliwości zbadania ich historii i wzajemnych relacji.

Artykuł na podstawie „Geografa bawarskiego” — źródło z IX wieku — podsumowuje próbę zlokalizowania plemion słowiańskich. Opisane zostały tu, zgodnie z tezą J. Herrmanna, międzynarodowe szlaki plemion oraz nowe wersje etnicznej klasyfikacji.

Autor, opierając się na źródłach pisanych i numizmatycznych, pokazuje że duża ilość srebra, zrabowanego przez Wikingów na terytorium monarchii frankijskiej, pozostała na kontynencie lub została przeniesiona na Wyspy Brytyjskie. Skandynawowie, aktywni na zachodzie, stworzyli w drugiej połowie IX wieku wikingowską wspólnotę, żyjącą z grabieży, danin i handlu. Początki ekspansji wikingów na zachodzie przedstawione są w kontekście walki o władzę między różnymi przywódcami w Skandynawii, którzy pozyskiwali zwolenników, płacąc im w postaci luksusowych dóbr, głównie srebra. Katalizatorem tej konkurencji były masy arabskich dirhemów napływających na obszar Morza Bałtyckiego w IX wieku, co zmusiło klientów do poszukiwania nowych rud, które pozwoliłyby im zachować lub uzyskać przewagę. Pokonani przywódcy szukali szczęścia w basenie Morza Północnego.

Na podstawie Latopisu halicko‑wołyńskiego autor rekonstruuje ogólny obraz „ziemi polskiej” oraz jej mieszkańców według poglądów książąt z dynastii Romanowiczów, dla których napisano niniejszą kronikę. W tekście latopisu Polacy jawią się w podwójnym świetle — w zależności od tego, jak zmienia się sytuacja polityczna. W jednym znaczeniu traktuje się ich jako sojuszników i krewnych, współczuje się im, gdy na Polskę napadają Tatarzy, fascynuje się ich mężnością, znajomością wojennego rzemiosła. W innych miejscach latopisu Polacy są przedstawiani jako jawni lub skryci wrogowie Romanowiczów, posiadają negatywne cechy. Reasumując, ruscy kronikarze dość dobrze orientują się w geografii, toponimii, antroponimii, a nawet w życiu politycznym „polskiej ziemi”. W ten sposób tworzone jest ogólne wyobrażenie o Polakach jako o najbliższych sąsiadach, którzy są jednocześnie „obcymi” i „swoimi” dla Rusi.

Artykuł jest analizą kościelno‑politycznych działań kijowskiego metropolity, pochodzącego z Rusi Halicko-Wołyńskiej, Piotra (Rateńskiego). Najwięcej uwagi poświęcono najbardziej kontrowersyjnym chwilom z życia i posługi pasterskiej: okolicznościom towarzyszącym nominacji Piotra na metropolitę halickiego (zainicjowanym przez księcia Halicza Jerzego I Lwowicza), powodom ordynacji na metropolitę kijowskiego, jego konfliktowi z Wielkim Księciem Włodzimierzem Michałem Jarosławowiczem i zbliżeniu z księciem Moskwy Iwanem Daniłowiczem (Kalita). Porównując kilka elementów biograficznych metropolity Piotra i drugiego halicko‑wołyńskiego kandydata Cyryla II, autorka ujawnia polityczne uwarunkowania ich sojuszu z księciem włodzimiersko- suzdalskim. O ile Cyryl II, pomimo długiego pobytu w Zalesiu, utrzymał swoje jurysdykcyjne kontakty z Kijowem, o tyle Piotr je zniszczył. W ten sposób wpłynął na przyszły podział Kościoła kijowskiego. Autorka ukazuje polityczne okoliczności kanonizacji metropolity — Piotr nie był pierwszym świętym hierarchą ruskim, ale pierwszym świętym Moskwy. Kościelna tradycja sprawiła, że stał się założycielem ruskiej metropolii reprezentującym już całkowicie interesy Moskwy. Od tego momentu Moskwa zyskała status świętego miasta, centrum wschodniej ortodoksji i następcy kijowsko‑rosyjskiej historii. Kościelno‑polityczna działalność metropolity Piotra wiązała się z trudnymi politycznymi okolicznościami funkcjonowania Kościoła kijowskiego w drugiej połowie XIII i na początku XIV wieku (rozpad starej Rusi Kijowskiej i powstanie nowej Rusi, w której odśrodkowe tendencje spowodowały pojawienie się indywidualnych stanów o autonomicznych religijnych zamiarach).

Artykuł opisuje historię mieszczańskich rodzin w XIV-wiecznym Krakowie, wywodzących się z Raciborza, które pielęgnowały tradycję swojego pochodzenia poprzez systematyczne zapisywanie swoich nazwisk w sposób charakterystyczny dla Raciborza. Podstawę źródłową stanowią krakowskie księgi miejscowe, prowadzone systematycznie od 1300 roku, choć najstarszy zapis pochodzi z 1289 roku, księgi sądowe z drugiej połowy XIV wieku oraz dokumenty o różnym pochodzeniu. Najstarszym przedstawicielem mieszkańców Raciborza w Krakowie był Herman z Raciborza, który na początku XIV wieku wielokrotnie pełnił funkcję radnego Krakowa, był przeciwnikiem rządów Władysława Łokietka, jednym z głównych inicjatorów buntu w 1311 roku. Autor analizuje historię rodziny Hermana oraz rozważa możliwość identyfikacji rodziny Aleksego z Raciborza, radnego miejskiego z drugiej połowy XIV wieku. Przedstawia również rolę innych rodzin z Raciborza, zwłaszcza tych wywodzących się od Fryderyka i Fryczka. Autor zajął również stanowisko w sprawie powszechnie znanej opinii w literaturze, że Herman z Raciborza i inni, a także większość mieszczan z Krakowa w XIV wieku byli Niemcami. Nie kwestionując tego, że mówili po niemiecku, podkreśla, że zarówno w Raciborzu, jak i Krakowie używano języka polskiego, niemieckiego i czeskiego.

Jan Długosz w swoich Rocznikach, w okresie pierwszych ośmiu miesięcy 1430 roku, niezwykle ważnym dla Polski z powodu tzw. burzy koronacyjnej, czyli próby Witolda Kiejstutowicza, wielkiego księcia litewskiego, zdobycia korony, przedstawił podróż króla Władysława Jagiełły przez Szeroką Wielkopolskę, od kwietnia do sierpnia, w bardzo banalny sposób. W międzyczasie przytoczone dane dowodzą, że podczas pobytu monarchy w Łęczycy doszło do spotkania króla z bogatymi i szlachtą Szerokiej Wielkopolski. Prawdopodobnie podsumowano wydarzenia związane z burzą koronacyjną, która nastąpiła po konwencji w Jedlnie (luty/marzec 1430). W Łęczycy król przeprowadzał konsultacje polityczne wyłącznie w gronie składającym się z arcybiskupa gnieźnieńskiego, innych biskupów z Wielkopolski i biskupa z Chełma, kanclerza (który był również biskupem we Włocławku), wicekanclerza oraz urzędników wysokiego i niskiego szczebla z terenów ściśle rozumianej Wielkopolski, Kujaw, Łęczycy, Sieradza, ziemi dobrzyńskiej, przedstawicieli Mazowsza oraz kilku zaufanych osób z Małopolski (Jana ze Szczekocin, Piotra Szafrańca). Być może to spowodowało brak informacji o konwencie łęczyckim w dziele Jana Długosza, który dość dokładnie opisał wydarzenia polityczne z 1430 roku w swojej kronice. Dlatego kronika nie mogła zawierać żadnych informacji na ten temat, zwłaszcza że źródła nie wskazują, aby jego polityczny mentor był obecny: Jan Oleśnicki, biskup z Krakowa. Podczas podróży przez Szeroką Wielkopolskę król Władysław dokonał również stosunkowo wielu nowych nominacji na wysokie stanowiska urzędnicze w hierarchii średniej Polski w wyniku śmierci poprzednich posiadaczy ziemskich. Wśród nominowanych przeważali stosunkowo młodzi ludzie. W rezultacie większość nominowanych pozostawała w składzie politycznej elity w całej Polsce aż do początku rządów Kazimierza Jagiellończyka, młodszego syna Jagiełły. Odgrywali również ważną rolę podczas rządów regencyjnych w okresie małoletności Władysława III (1434–1438), jego nieobecności w kraju (1440–1444) oraz interregna po jego śmierci. Niewykluczone, że części nominacji, o których mowa, dokonano dopiero na konwencji w Łęczycy, a nabrały mocy po jej zakończeniu.

Artykuł poświęcony jest opisowi dworu królowej Zofii Holszańskiej, czwartej i ostatniej żony Władysława Jagiełły. W przeciwieństwie do dworów pozostałych trzech żon, różnił się zarówno personelem, jak i sposobem nominowania urzędników. Zofia przeżyła swojego męża i nie wyszła ponownie za mąż, co zapewniło jej szacunek w społeczeństwie, jakiego dotychczas nie miały inne królowe, a przede wszystkim władzę, jakiej nie miały inne królowe. Podczas rządów jej synów, najpierw w okresie ich małoletności, a później w okresie interregnum, po śmierci Władysława, jej pierwszego syna, to ona w dużej mierze kształtowała politykę w kraju. Różne zasady nominowania na stanowiska sędziowskie (szczególnie często zmieniano urzędników w zależności od przypisanych im funkcji, a ich kompetencje nie były precyzyjnie określone) oraz sytuacja polityczna również wpływały na funkcjonowanie dworu. Artykuł pokazuje, jak funkcjonował dwór królowej w momencie zderzenia dwóch rzeczywistości — za życia jej męża Władysława Jagiełły i po jego śmierci, gdy została królową i wdową.

Rodzina Melsztyńskich odegrała ważną rolę w historii Polski. W literaturze naukowej poświęca się wiele miejsca wybitnym przedstawicielom tej rodziny. Włodzimierz Dworzaczek w swojej pracy Leliwici Tarnowscy, opublikowanej w 1971 roku, przedstawił szczegółowy obraz rodu, który wygasł w pierwszej połowie XVI wieku. Należy zdawać sobie sprawę, że wiedza zawarta w tej książce nie jest wyczerpująca. Dzięki ostatnim badaniom zebrano wiele nowych informacji o ludziach z kręgu rodzinnego, co pozwoliło między innymi na przesunięcie dat pojawienia się wielu postaci i uzupełnienie biografii o nieznane dotąd fakty. Na przełomie XV i XVI wieku rodzina Melsztyńskich zaczęła wyraźnie tracić na znaczeniu. Było to spowodowane działalnością dwóch ówczesnych panów z Melsztyna, Jana i Wincentego, którzy bezmyślnie utracili cały majątek. Ponadto Wincenty został wygnany za nieokiełznane zachowanie i rozpustę. Ostatnie pokolenie rodziny Melsztyńskich, reprezentowane przez dzieci Wincentego, Jana i Katarzynę, nie posiadało ani majątku, ani związków z rodzinnym zamkiem w Melsztynie. Wiele czynników przyczyniło się do upadku jednej z najpotężniejszych rodzin średniowiecznej Polski. Najważniejsze z nich to niewłaściwe wychowanie dzieci, zbyt surowe i konserwatywne, które było źródłem ekstremalnych i nieprzewidywalnych zachowań Jana i Wincentego, a także niewątpliwy brak wybitnych osobowości w ostatnich pokoleniach tej rodziny.

Dyplomatyczny kodeks klasztoru w Tyńcu zawiera dyplom Władysława, księcia oświęcimskiego, datowany na rok MCCL pleno. W obecności swojego brata, księcia Raciborza Janusza, wystawca, mając na uwadze profesję swojego syna Włodzimierza w Tyńcu, użył go do przekazania tynieckim benedyktynom kilku ziem w Zatorze. Ponieważ Władysław z Opola (1246–1281) nie był księciem oświęcimskim, nie miał brata Janusza ani syna Włodzimierza, a z kolei osoba, która otrzymała nominację, opat Daniel, nie jest znana ze źródeł z XIII wieku, badacze uznali dokument za falsyfikat. Nie zwrócili uwagi na zapis w nekrologu w Lubiniu, który, datowany na 21 maja, odnotował śmierć Włodzimierza, brata z Tyńca i księcia Oświęcimia, oraz uzupełnienie Sczygielskiego, że Włodzimierz był synem księcia Zatora. Kwestionowany dokument nie dotyczy Władysława z Opola, lecz Władysława (Włodka) z Zatora. Jego bratem był Janusz z Zatora, czasem mylony z Januszem z Raciborza, co znalazło odzwierciedlenie w dyplomie, który w rzeczywistości pochodzi z końca XV wieku, najprawdopodobniej z lat 1477–1494, kiedy Włodek i Janusz wspólnie rządzili księstwem zatorskim. W tym czasie opactwem tynieckim zarządzali Andrzej Ożga i Jan Sułowski, odpowiednio od 9 stycznia 1486 roku i 7 października 1486 roku. Kilkumiesięczna przerwa (od 9 stycznia do 7 października 1486 r.) została prawdopodobnie wypełniona przez nieznanego z innych źródeł opata Daniela, którego śmierć odnotowano w nekrologach w Lubiniu i Tyńcu 6 czerwca.

Głównym celem niniejszego studium jest możliwie najbardziej szczegółowa analiza przebiegu i mechanizmów wzmożonej komunikacji politycznej, która w każdym kraju towarzyszy procesowi przejęcia władzy przez nowego, obcego, przychodzącego z zewnątrz władcę. Analizy dokonano na konkretnym przykładzie księcia Zygmunta (zwanego później Starym) z dynastii Jagiellonów, który na przełomie XV i XVI wieku, przyjąwszy propozycję swego najstarszego brata Władysława, króla Czech i Węgier, przeprowadził się (chociaż tylko przejściowo) na będące pod jego panowaniem ziemie. Przykład ten jest o tyle interesujący, że posiada niemały potencjał porównawczy. Młody Jagiellończyk otrzymał bowiem dzięki łasce swego brata władzę w dwóch księstwach należących do związku państw Korony Czeskiej. Oprócz dolnośląskiego księstwa Głogów (od 1499) było to leżące na granicy między Morawami a Śląskiem księstwo Opawa (od 1501). W obu krajach spotkał się nowo mianowany władca z przezornością, a nawet arogancją lokalnych elit i był, chcąc niechcąc, zmuszony do respektowania wewnętrznego, niedawno zmodyfikowanego status quo władzy. Gminy stanowe Głogowa i Opawy przekształcały się wówczas stopniowo w wyalienowane towarzystwo stanowe wczesnonowożytnego typu. Analiza dostępnych źródeł, dokumentujących objęcie rządów przez księcia Zygmunta w księstwach: Głogów i Opawa, umożliwia prześledzenie głównych osi społecznej i politycznej komunikacji, a tym samym poznanie zarysów praktyki politycznej i zdolności do działania.