The Polish experiment 1980—1989 — revolution or transformation? Antinomies of transition from authoritarianism to democracy
Abstrakt
Abstract: The article is an attempt to assess some of the key aspects of the Polish breakthrough of 1980–1989 in the context of the many years of discussion about the nature and consequences of the events that took place during that period. The main considerations include resolving the still valid dilemma of whether it is justified to define this breakthrough as a revolution. The text contains a presentation and evaluation of the main arguments made for and against such a conclusion. In methodological terms, the discourse involves confronting the characteristic features relating to the genesis, goals, process and results of the Polish experiment of 1980—1989, with the theoretical knowledge on the phenomenon of the revolution based on historical analyses and contemporary experience. In science, the term “experiment” is usually used to describe cognitive processes involving an intentional interference of the researcher in the real world in order to acquire cognitive data. It happens, however, that certain unique phenomena and processes characterised by an objective course of events, which scientists can analyse in similar terms to a conventional induced experiment, enter the scope of this concept. In certain circumstances, a systematic observation of events which have not been induced by the researcher, but are exceptional and important in themselves, can provide the key to discovering the sense, regularities, and mechanisms of the real world. This is significant for social and political studies in particular, in which the space for utilising the classical, natural sciences‑based experiment, is very limited.
The Polish political events of 1980—1989 made way for further disintegration of the colonial‑imperial division of the world by initiating the fall of the Eastern Bloc. It turned out to be not just an episode, but an effective initiation of a powerful and extensive process that led to a total change in the global geopolitical system. The fact that it happened in the centre of Europe, rather than in its peripheries, exacerbated the surprise of such a course of events, and of its final result in particular.
Key words: democratic transformation, revolution, post‑totalitarian authoritarianism, Solidarity movement, Self‑Governing RepublicBibliografia
After the Collapse of Communism: Comparative Lessons of Transition. Eds. M. McFaul, K. StonerWeiss. Cambridge 2004.
Arendt H.: Kondycja ludzka. Warszawa 2000.
Arendt H.: On Revolution. London 1973.
Ash T.G.: The Magic Lantern. The Revolution of ’89 Witnessed in Warsaw, Budapest, Berlin, and Prague. Cambridge 1993.
Ash T.G.: The Polish Revolution: Solidarity 1980—1982. London 1983.
Bandelj N.: From Communists to Foreign Capitalists: The Social Foundations of Foreign of Foreign Direct Investments in Postsocialist Europe. Princeton 2008.
Bauman Z.: Intimations of Postmodernity. London 1992.
Berlin I.: The Sense of Reality: Studies in Ideas and Their History. New York 1996.
Birch S.: Electoral Systems and Political Transformation in Post-Communist Europe. Basingstoke—New York 2003.
Buden B.: Strefa przejścia. O końcu postkomunizmu. Warszawa 2012.
Bunce V.: “Rethinking Recent Democratization: Lessons from the Postcommunist Experience.” World Politics 2003, Vol. 55, No. 2.
Central and East European Politics. From Communism to Democracy. Eds. S.L. Wolchik, J.L. Curry. Lanham 2011.
Cirtautas A.M.: The Polish Solidarity Movement: Revolution, Democracy and Natural Rights. London 1997.
Ciżewska E.: Filozofia publiczna Solidarności. Warszawa 2010.
Clark T.D.: Beyond Postcommunist Studies: Political Science and the New Democracies of Europe. New York 2002.
Dahl R.: O demokracji. Kraków 2000.
Democratization in Eastern Europe: Domestic and International Perspectives. Eds. G. Pridham, T. Vanhanen. London 1994.
Dix R.H.: “Eastern Europe’s Implications for Revolutionary Theory.” Polity 1991, Vol. 24, No. 2.
Eastern Europe: Transformation and Revolution 1945—1991. Documents and Analyses. Ed. L.H. Legters. Lexington 1992.
Frank A.G.: “Revolution in Eastern Europe: Lessons for Democratic Social Movements (and Socialists?).” Third World Quarterly 1990, Vol. 12.
Freedom and Choice in a Democracy: The Difficult Passage to Freedom. Eds. R. Magliola, R. Khuru. Washington 2004.
Friszke A.: Rewolucja Solidarności 1980—1981. Kraków 2014.
Geremek B.: “Solidarność jako model wyjścia z komunizmu.” In: Od Solidarności do wolności. 25 lat. Konferencja międzynarodowa. Ed. N. Smolar. Warszawa—Gdańsk 2005.
Glenn J.K.: “Contentious Politics and Democratization: Comparing the Impact of Social Movements of the Fall of Communism in Eastern Europe.” Political Studies 2003, No. 51.
Goldman M.F.: Revolution and Change in Central and Eastern Europe. Political, Economic, and Social Challenges. Armonk 1997.
Goodwyn L.: Jak to zrobiliście? Powstanie Solidarności w Polsce. Gdańsk 1992.
Heywood A.: Key Concepts in Politics. Basingstoke—London 2000.
Holzer J.: “„Solidarność” — rewolucja, powstanie czy reforma. Dyskusja panelowa.” In: Solidarność od wewnątrz 1980—1981. Eds. A. Friszke, K. Persak, P. Sowiński. Warszawa 2013.
Huntington S.: Political Order in Changing Societies. New Heaven 1968.
Huntington S.: The Third Wave: Democratization in the Late 20th Century. Norman—London 1991.
Kersten K.: “O użyteczności konceptu totalitaryzmu w badaniach historii PRL.” In: Eadem: Pisma rozproszone. Eds. T. Szarota, D. Libionka. Toruń 2005.
Kimmel M.S.: Revolution. A Sociological Interpretation. Cambridge 1990.
Kolasa-Nowak A.: Zmiana systemowa w Polsce w interpretacjach socjologicznych. Lublin 2010.
Kumar K.: “The Revolutions of 1989 in East-Central Europe and the Idea of Revolution.” In: Culture, Modernity and Revolution. Essays in Honor of Zygmunt Bauman. Eds. R. Kilminster, I. Varcoe. New York 1996.
Kurczewski J.: “Klasy średnie po latach.” In: Idem: Ścieżki emancypacji. Osobista teoria transformacji ustrojowej w Polsce. Warszawa 2009.
Linz J.J., Stepan A.: Problems of Democratic Transition and Consolidation. Southern Europe, South America, and Post-Communist Europe. Baltimore 1996.
Ludwikowski R.R.: “A New Constitutional Model for East-Central Europe.” In: Freedom and Choice in a Democracy: The Difficult Passage to Freedom. Eds. R. Magliola, R. Khuru. Washington 2004.
Magala S.: Walka klas w bezklasowej Polsce. Gdańsk 2012.
Mażewski L.: Posttotalitarny autorytaryzm PRL 1956—1989. Analiza ustrojowopolityczna. Warszawa—Biała Podlaska 2010.
Offe C.: Drogi transformacji. Doświadczenia wschodnioeuropejskie i wschodnioniemieckie. Warszawa—Kraków 1999.
Ost D.: “„Solidarność” — rewolucja, powstanie czy reforma. Dyskusja panelowa.” In: Solidarność od wewnątrz 1980—1981. Eds. A. Friszke, K. Persak, P. Sowiński. Warszawa 2013.
Ost D.: Klęska „Solidarności”. Gniew i polityka w postkomunistycznej Europie. Warszawa 2007.
Ost D.: Solidarity and the Politics of Anti-Politics. Opposition and Reform in Poland since 1968. Philadelphia 1990.
Postcommunism and the Theory of Democracy. Eds. R.D. Anderson Jr., M.S. Fish, S.E. Hanson, P.G. Roeder. Princeton 2001.
Przeworski A.: Democracy and the Market. Political and Economic Reforms in Eastern Europe and Latin America. New York 1991.
Skórzyński J.: “„Solidarność” — rewolucja, powstanie czy reforma. Dyskusja panelowa.” In: Solidarność od wewnątrz 1980—1981. Eds. A. Friszke, K. Persak, P. Sowiński. Warszawa 2013.
Sowa J.: “Upadek Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej. Demokratyzacja państwa leninowskiego.” In: Idem: Ciesz się, późny wnuku! Kolonializm, globalizacja i demokracja radykalna. Kraków 2008.
Staniszkis J.: Postkomunizm. Próba opisu. Gdańsk 2001.
Staniszkis J.: Samoograniczająca się rewolucja. Gdańsk 2010.
Sułek A.: “O nieprzewidywalności rewolucji. Dlaczego polska socjologia nie przewidziała „Solidarności”.” In: Idem: Obrazy z życia socjologii w Polsce. Warszawa 2011.
Sułek A.: Eksperyment w badaniach społecznych. Warszawa 1979.
The Consolidation of Democracy in East-Central Europe. Eds. K. Dawisha, B. Parrott. Cambridge 1997.
Tilly Ch.: “Rewolucja i rebelia.” In: Władza i społeczeństwo. Ed. J. Szczupaczyński. Warszawa 1995.
Tilly Ch.: European Revolutions 1492—1992. Oxford 1995.
Touraine A.: Solidarność. Analiza ruchu społecznego 1980—1981. Gdańsk 2010.
Transition to Democracy in Poland. Eds. R.F. Staar. Basigstoke 1998 (2nd edn).
Transitions to Capitalism and Democracy in Russia and Central Europe: Achievements, Problems, Prospects. Ed. M.D. Hancock, J. Logue. Westport 2000.
Walicki A.: “Totalitaryzm i posttotalitaryzm. Próba definicji.” In: Idem: Polskie zmagania z wolnością. Widziane z boku. Kraków 2000.
Weiler J.H.H.: “The Transformation of Europe.” The Yale Law Journal 1991, Vol. 100, No. 8.
Welsh H.A.: “Political Transition Processes in Central and Eastern Europe.” Comparative Politics 1994, Vol. 26, No. 4.
White S.: Communism and Its Collapse. New York 2001.
Załęski P.: “Czy Solidarność była społeczeństwem obywatelskim? Jak został zapomniany neorepublikański projekt samorządnej Rzeczypospolitej.” Kultura i Społeczeństwo 2010, No. 4.
Zarycki T.: “Socjologia krytyczna na peryferiach.” Kultura i Społeczeństwo 2009, No. 1.
Uniwersytet Śląski w Katowicach
doktor nauk humanistycznych w zakresie historii, specjalność: historia. Pracownik Zakładu Teorii Polityki i Myśli Politycznej, Instytut Nauk Politycznych i Dziennikarstwa Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. Autor szeregu publikacji z zakresu teorii polityki, historii myśli politycznej i metodologii badań politycznych.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
