Debaty o pamięci w kontekście relacji polsko‑żydowskich ostatniego stulecia. Rezonans medialny wzajemnych stosunków na tle obchodów 50. rocznicy wydarzeń marca 1968 na łamach tygodników „Polityka” i „Sieci”
Abstrakt
Celem podjętym w artykule jest przedstawienie w bardzo ogólnym zarysie stosunków polsko‑żydowskich w latach 1918—2018 oraz ich współczesnego obrazu kształtowanego w ramach dwubiegunowo prowadzonej narracji politycznej, określanej jako heroiczno‑nostalgiczna oraz krytyczna. Postaram się wykazać, że opowieści o wspólnych losach, wywierające wpływ na kształtowanie wizerunku naszego narodu, stały się obecnie kolejną linią ideologicznego podziału społeczeństwa polskiego. Trwa nieustający spór o różnym natężeniu na temat występowania antysemityzmu w dziejach niepodległej Polski, a intensywności nabiera przy okazji przywołujących ten problem bieżących wydarzeń, takich jak np. nowelizacja ustawy o Instytucie Pamięci Narodowej, obchody rocznic wyzwolenia obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu, powstania w getcie warszawskim, wydarzeń polskiego Marca 1968 roku. W artykule przedstawię punkty sporne w historiografii wspólnych, polsko‑żydowskich, doświadczeń oraz analizę rezonansu medialnego niechlubnych wypadków marcowych, jaki — na łamach tygodników opinii „Polityka” i „Sieci” — powstał wiosną 2018 roku przy okazji obchodów 50. rocznicy tych wydarzeń.
Słowa kluczowe
antysemityzm; polityka historyczna; relacje polsko‑żydowskie
Bibliografia
Antoni Słonimski — Elegia miasteczek żydowskich — https://sztetl.org.pl/pl/miejscowosci/k/578‑karczew/104‑teksty‑kultury/17634‑antoni‑slonimski‑elegia‑miasteczek‑zydowskich (dostęp: 17.09.2018).
Arendt H.: Eichmann w Jerozolimie. Rzecz o banalności zła. Przeł. A. Szostkiewicz. Kraków 1998.
Badanie: Ranking cytowań w grudniu 2017 — https://www.signs.pl/badanie:‑ranking‑cytowan‑w‑grudniu‑2017,35202,artykul.html (dostęp: 3.10. 2018).
Bartoszewski W., Lewinówna Z.: Ten jest z ojczyzny mojej. Polacy z pomocą Żydom 1939—1945. Kraków 2013.
Bartoszewski W., Komar M.: …mimo wszystko, wywiadu rzeki księga druga. Warszawa 2008.
Bartoszewski W., M. Komar M.: Wywiad rzeka. Warszawa 2006.
Biuro Analiz, Dokumentacji I Korespondencji, Zespół Analiz i Opracowań Tematycznych Kancelarii Senatu: Jan Karski i jego misje. Opracowanie tematyczne OT ‑659, Kancelaria Senatu, Grudzień 2017.
Błoński J.: Biedni Polacy patrzą na getto. Tygodnik Powszechny 1987 —https://www.tygodnikpowszechny.pl/biedni‑polacy‑patrza‑na‑getto‑138715 (dostęp: 17.09.2018).
Canin M.: Przez ruiny i zgliszcza. Podróż po stu zgładzonych gminach żydowskich w Polsce. Przeł. M. Adamczyk‑Garbowska. Warszawa 2018.
Cześniak‑Zielińska M: Raport na temat zajść w Radomyślu Wielkim. „Studia Żydowskie. Almanach” 2016, R. 6, nr 6.
Dalej jest noc. Losy Żydów w wybranych powiatach okupowanej Polski. Red. B. Engelking, J. Grabowski. Warszawa 2018.
Davies N: Europa, rozprawa historyka z historią. Przeł. E. Muskat‑Tabakowska. Kraków 2004.
Dobek‑Ostrowska B.: Między politologią i komunikologią. Razem czy osobno? Przypadek studiów porównawczych nad relacjami polityki i mediów w Europie Środkowo‑Wschodniej. „Politeja” 2015, nr 36.
Drozdowski M.M.: Refleksje o stosunkach polsko‑żydowskich w czasie drugiej wojny światowej. „Kwartalnik Historyczny” 1990, R. 97, nr 3—4.
Dyduch J.: Stosunki polsko‑izraelskie w latach 1990—2009. Od normalizacji do strategicznego partnerstwa. Warszawa 2010.
Engelking B.: Jest taki piękny słoneczny dzień… Losy Żydów szukających ratunku na wsi polskiej 1942—1945. Warszawa 2011.
Fijałkowski P.: Żydzi sochaczewscy. Sochaczew 1989.
Gminy (kahały) żydowskie w Polsce — http://www.jhi.pl/psj/gminy_(kahaly)_zydowskie_w_Polsce (dostęp: 12.09.2018).
Historia Żydów w Polsce — krótki wykład. Część 18 — https://sztetl.org.pl/pl/tradycja‑i‑kultura‑zydowska/historia‑zydow‑w‑polsce/historia‑zydow‑w‑polscekrotki‑wyklad‑czesc‑18 (dostęp: 11.09.2018).
Ludność żydowska w regionie świętokrzyskim. Materiały z sesji naukowej w Starachowicach 17. X.1987 r. [red. nauk. Z. Guldon; red. M. Piątkowska] Kielce 1989.
Flisiak D: Pogrom ludności żydowskiej w Kielcach z 11—12 listopada 1918 roku. Przyczyny, przebieg, konsekwencje. „Facta Simonidis” 2017, nr 1 (10).
Fredrickson G. M.: Racism: A Short History. Princeton 2002.
Friszke A.: Polska. Losy państwa i narodu 1939—1989. Warszawa 2003.
Furman W, Kaliszewski A., Wolny‑Zmorzyński K.: Gatunki dziennikarskie. Specyfika ich tworzenia i redagowania. Rzeszów 2000.
Fuks M.: Prasa żydowska w Polsce XIX i pierwszej połowy XX wieku (do końca drugiej wojny światowej). „Rocznik Historii Czasopiśmiennictwa Polskiego” 1973, nr 12/1.
Główny Urząd Statystyczny: Struktura narodowo‑etniczna, językowa i wyznaniowa ludności Polski. Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań. Warszawa 2015 — http://stat.gov.pl/files/gfx/portalinformacyjny/pl/defaultaktualnosci/5670/22/1/1/struktura_narodowo‑etniczna.pdf (dostęp: 8.09.2018).
Goban‑Klas T.: Memory Divided, Memories Offended: Oświęcim and Auschwitz in Polish and Jewish Collective Memories. Kraków 1994 — https://www.academia.edu/36017219/Auschwitz_in_Polish_collective_memory.1994.GobanKlas.popr..doc (dostęp: 17.09.2018).
Grabowski J.: JUDENJAGD. Polowanie na Żydów 1942—1945. Studium dziejów pewnego powiatu. Warszawa 2011.
Grabowski J.: Szantażowanie Żydów: casus Warszawy 1939—1945. „Przegląd Historyczny” 2008, nr 99/4.
Gross J.: Sąsiedzi. Historia zagłady żydowskiego miasteczka. Sejny 2000.
Hilberg R.: Zagłada Żydów europejskich. T. 2. Przeł. J. Giebułtowski. Warszawa 2014.
Historia społeczności — https://sztetl.org.pl/pl/miejscowosci/p/167‑przemysl/99‑historia‑spolecznosci/137895‑historia‑spolecznosci (dostęp: 17.09.2018).
Jastrzębski Ł: Raporty o antysemickich wystąpieniach w Polsce po I Wojnie Światowej. Kórnik 2015.
Jaworski A., Strynkowski B.: Żydzi kazimierscy. Dzieje, kultura, kuchnia. Kazimierz Dolny 1989.
Jedlicki J.: Organizowanie nienawiści. W: Marzec 1968. Referaty z sesji na Uniwersytecie Warszawskim w 1981 roku. Red. M. Gumkowski, M. Ofierska. Warszawa 2011.
Jedlicki W.: Chamy i Żydy. „Kultura” 1962, nr 12 [Paryż] — http://niniwa22.cba.pl/jedlicki_chamy_i_zydy.htm (dostęp 15.09.2018).
Juszczak A: Obraz Żyda na łamach „Rycerza Niepokalanej,” 1922—1939. „Studia Żydowskie. Almanach” 2015, R. 5, nr 5.
Kolczyński M.: Stronniczość mediów w bipolarnym środowisku polityczny. Tygodnik „Polityka” w kampaniach wyborczych 2015 roku. „Polityka i Społeczeństwo” 2017, nr 1(15).
Konferencja w Wannasee — https://www.ghwk.de/pl/konferencja‑w‑wannsee/konferencja‑w‑wannsee/ (dostęp: 8.03.2019).
Krall H: Zdążyć przed Panem Bogiem. Poznań 2014.
Krupa B.: „Nie masz już, nie masz w Polsce żydowskich miasteczek”. Nostalgiczny mit stosunków polsko‑żydowskich w historiografii regionalnej — rekonesans” Poznań — https://www.researchgate.net/publication/322111249_Nie_masz_juz_nie_masz_w_Polsce_zydowskich_miasteczek_Nostalgiczny_mit_stosunkow_polsko‑zydowskich_w_historiografii_regionalnej_‑_rekonesans (dostęp: 17.09.2018).
Kula M.: Między przeszłością a przyszłością. O pamięci, zapominaniu i przewidywaniu. Poznań 2004.
Landau‑Czajka A: Wodzu nasz, Piłsudski! Postać Marszałka w polskojęzycznej prasie żydowskiej okresu międzywojennego. „Studia Żydowskie. Almanach” 2013, R. 3, nr 3.
Lisowska‑Magdziarz M: Analiza tekstu w dyskursie medialnym. Przewodnik dla studentów. Kraków 2006.
Makuchowska M.: Żydzi w dyskursie Kościoła katolickiego. „Studia Litteraria et Historica” 2014/2015, nr 3/4.
Michalczyk S.: Nauka o komunikowaniu masowym: struktura i charakter dyscypliny. W: Studia nad mediami i komunikowaniem masowym. Red. J. Fras. Toruń 2007.
Michalczyk S.: Uwagi o analizie zawartości mediów. „Rocznik Prasoznawczy” 2009, nr 3.
Michalczyk S.: Prezydencja Polski w Radzie Unii Europejskiej. Teoretyczno‑metodologiczne aspekty badań rezonansu medialnego. W: Obraz prezydencji Polski w Radzie Unii Europejskiej (2011) w wybranych tytułach prasy polskiej. Red. M. Kolczyński. Katowice 2013.
Nalewajko‑Kulikov J.: Obywatel Jidyszlandu. Rzecz o żydowskich komunistach w Polsce. Warszawa 2009.
Paczkowski A.: Prasa codzienna Warszawy w latach 1918—1939. Warszawa 1983.
Pakentreger A.: Żydzi w Kaliszu w latach 1918—1939. Problemy polityczne i społeczne. Warszawa 1988.
Parszewski K., Drwęcki A.: Pamięci tych, którzy żyli z nami. Ostrołęka 1987.
Pielka M.: Radykalizacja nastrojów antysemickich w latach trzydziestych Drugiej Rzeczypospolitej. „Scripta Historica” 2015, nr 21.
Radzik T: Stosunki polsko‑żydowskie w Stanach Zjednoczonych Ameryki w latach 1918—1921. Lublin 1988.
Rynek prasowy — http://www.pbc.pl/rynek‑prasowy/raporty‑pbc/tygodniki/ (dostęp: 3.10. 2018).
Shoa — http://www.fzp.net.pl/shoa/babi‑jar‑rocznica‑zbrodni (dostęp: 12.09.2018).
Sołtysiak M: Zajścia polsko‑żydowskie w Przytyku w świetle wybranych tytułów prasy codziennej. „Studia Żydowskie. Almanach” 2012, R. 2, nr 2.
Sołtysik A.: Konstytutywne cechy mitu „żydokomuny” w Polsce w latach 1944—1947 — próba analizy. „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace Historyczne” 2007, z. 134.
Szuchta R., Trojański P.: Zrozumieć Holokaust. Książka pomocnicza do nauczania o zagładzie Żydów. Warszawa 2012.
Szuchta R: 1000 lat historii Żydów polskich. Podróż przez wieki. Warszawa 2015.
Szwabowicz M.S.: Twórcy i ośrodki literatury hebrajskiej w Polsce międzywojennej. „Studia Judaica” 2015, R. 18, nr 1 (35).
Szweda K.: Pierwszy okres oddziału chorób zakaźnych w obozie oświęcimskim. W: Okupacja i medycyna. Piąty wybór artykułów z „Przeglądu Lekarskiego — Oświęcim” z lat 1965—1981. Warszawa 1984.
Tokarska‑Bakir J.: Okrzyki pogromowe. Szkice z antropologii historycznej Polski lat 1939—1946. Wołowiec 2012.
Tylko „Tygodnik Powszechny” ze wzrostem sprzedaży w 2017 roku, „Wprost” o 21 proc. w dół — http://www.wirtualnemedia.pl/artykul/sprzedaz‑tygodnikow‑opinii‑w‑2017‑roku‑tygodnik‑powszechny‑wprost (dostęp: 3.10.2018).
Urynowicz M: Raport Henry’ego Morgenthau. Przemoc antyżydowska podczas wojny z Rosją bolszewicką. „Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej” 2010, nr 11.
Wróbel P: Przed odzyskaniem niepodległości. W: Najnowsze dzieje Żydów w Polsce w zarysie (do 1950) roku. Red. J. Tomaszewski. Warszawa 1993.
Zertal I.: Naród i śmierć. Zagłada w dyskursie i polityce Izraela. Kraków 2010.
Zieliński K: Galicyjscy Żydzi w latach Wielkiej Wojny 1914—1918. „Studia Żydowskie. Almanach” 2011, R.1, nr 1.
Zieliński K: O relacjach polsko‑żydowskich w Lublinie w XX wieku (do 1939 roku). „Studia Żydowskie. Almanach” 2015, R. 5, nr 5.
Żyndul J: Głównym celem getta ławkowego było wypchnięcie Żydów z Polski — https://dzieje.pl/aktualnosci/dr‑hab‑jolanta‑zyndul‑glownym‑celem‑getta‑lawkowego‑bylo‑wypchniecie‑zydow‑z‑polski (dostęp: 17.09.2018).
doktorantka Polska
https://orcid.org/0000-0002-4554-1850
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
