„Mowa nienawiści” vs „przemysł pogardy”. Instrumentalizacja pojęcia „mowy nienawiści” w polskiej publicystyce politycznej w latach 2010—2019
Abstrakt
Autor porusza problem instrumentalizacji pojęcia mowy nienawiści w kontekście toczącego się w Polsce sporu ideologiczno‑politycznego jako konsekwencji głębokiej polaryzacji sceny politycznej po katastrofie smoleńskiej z 10 kwietnia 2010 roku. Na przykładzie wybranych tekstów publicystycznych z lat 2010—2019 ukazano mechanizm wykorzystania takich pojęć, jak przemysł pogardy i mowa nienawiści do dyskredytacji wartości oraz postaw reprezentowanych przez przeciwstawne strony debaty publicznej w Polsce.
Słowa kluczowe
„mowa nienawiści”; „przemysł pogardy”; spór ideologiczno‑polityczny; podział socjopolityczny
Bibliografia
ANTOSZEWSKI A., HERBUT R.: Demokracje Europy Środkowo-Wschodniej w perspektywie porównawczej. Wrocław 1998.
BARAN D.: W kulturze mediów, w mediach bez kultury – wypowiedź polityczna jako impuls publicznej pseudodebaty. „Państwo i Społeczeństwo” 2012, nr 1.
BARTOSZEK A.: Kryzys debaty publicznej w polskiej demokracji a pop-polityka. „Przegląd Socjologiczny” 2018, T. 67, nr 2.
BEYLIN M.: W oparach pogardy. „Gazeta Wyborcza”, 15.04.2011 – http://wyborcza.pl/magazyn/1,124059,9445344,W_oparach_pogardy.html (dostęp: 25.09.2019).
BILLIG M.: Ideology and Opinions: Studies and Rhetorical Psychology. Thousand Oaks, CA 1991.
BŁASZCZAK M.: Tragedia w Smoleńsku była efektem przemysłu pogardy za rządów PO-PSL – http://300polityka.pl/live/2016/05/12/blaszczak-tragedia-w-smolenska-byla-efektem-przemyslu-pogardy-za-rzadow-po-psl/ (dostęp: 25.09.2019).
BOBBIO T.: Lewica i prawica. Kraków 1996.
BRZOZA K., GŁUSZEK-SZAFRANIEC D., SZOSTOK P.: Upolitycznienie przekazu prasowego w wybranych polskich tygodnikach opinii. Wstępny raport z badań. „Political Preferences” 2018, nr 16.
CATOVIC E.: A Right to Hate. The Comparative Study on the Approach to Hate Speech in the United States and Sweden, Sweden 2014 – http://www.diva-portal.se/smash/get/diva2:793367/FULLTEXT01.pdf/ (dostęp: 22.08.2019).
CBOS: Społeczna percepcja przemocy werbalnej i mowy nienawiści. Komunikat z badań. Oprac. M. FELIKSIAK. Warszawa 2007, BS/74/2007.
CYMANOW-SOSIN K.: Mowa nienawiści – etyczne ramy komunikowania i podmiotowa odpowiedzialność wobec walczących słów. „Media Studies” 2018, nr 3(74).
CZYKWIN E.: Stygmat społeczny. Warszawa 2007.
DIJK T.A. VAN: Principles of Critical Discourse Analysis. “Discourse & Society” 1993, Vol. 2.
DOBEK-OSTROWSKA B.: Między politologią i komunikologią. Razem czy osobno? Przypadek mediów studiów porównawczych nad relacjami polityki mediów w Europie Środkowo-Wschodniej. „Politeja” 2015, nr 36.
FAIRCLOUGH N., WODAK R.: Krytyczna analiza dyskursu. W: Współczesne teorie socjologiczne. Wybór i oprac. W. JASIŃSKA-KANIA, L. M. NIJAKOWSKI, J. SZACKI, M. ZIÓŁKOWSKI. Warszawa 2006.
FAIRCLOUGH N.: Analisyng Discourse. Textual Analisys for Social Research. London–New York 2003.
FEUSETTE K.: Autorzy przemysłu pogardy powinni odejść z mediów. Do piły tarczowej nie wyciąga się ręki na zgodę, 26.10.2015 – https://wpolityce.pl/polityka/ (dostęp: 20.09.2019).
FIEDORCZUK J.: Zabronić nienawiści – dyskretny urok cenzury. „Do Rzeczy”, 20.01.2019 – https://dorzeczy.pl/kraj/90768/Zabronic-nienawisci-dyskretny-urok-cenzury.html (dostęp: 25.09.2019).
GIDDENS A.: Poza lewicą i prawicą. Przyszłość polityki radykalnej. Przeł. J. SERWAŃSKI. Poznań 2001.
GŁOWIŃSKI M.: Retoryka nienawiści. „Nauka” 2007, nr 2.
GRABOWSKA M., SZAWIEL T.: Budowanie demokracji. Podziały społeczne, partie polityczne i społeczeństwo obywatelskie w postkomunistycznej Polsce. Warszawa 2001.
HEYWOOD A.: Ideologie polityczne. Wprowadzenie. Przeł. M. HABURA, N. ORŁOWSKA, D. STASIAK. Red. nauk. T. ŻYRO. Warszawa 2008.
KARNOWSKA D.: Identyfikacja lewica–prawica i jej rozumienie w przestrzeni kulturowej. W: Preferencje polityczne 2009. Postawy, identyfikacje, zachowania. Red. A. TURSKA-KAWA, W. WOJTASIK. Katowice 2010.
KMIECIK S.: Cel: Andrzej Duda. Przemysł pogardy kontra prezydent zmiany. Warszawa 2015.
KMIECIK S.: Przemysł pogardy 2. Mowa nienawiści wobec Lecha i Jarosława Kaczyńskich przed i po 10 kwietnia 2010 r. Warszawa 2013.
KMIECIK S.: Przemysł pogardy. Niszczenie wizerunku prezydenta Lecha Kaczyńskiego w latach 2005–2010 i po jego śmierci. Warszawa 2013.
KONFERENCJA EPISKOPATU POLSKI: Apb Stanisław Gądecki Metropolita Poznański Przewodniczący Konferencji Episkopatu Polski, Apel Przewodniczącego Episkopatu Polski o wzajemny szacunek i kulturę w debacie publicznej, Warszawa, 13 grudnia 2017 – https://episkopat.pl (dostęp: 20.08.2019).
KOWALSKI S.: Obecność mowy nienawiści w życiu społecznym i debacie publicznej. W: Mowa nienawiści a wolność słowa. Aspekty prawne i społeczne. Red. M. WYRZYKOWSKI, R. WIERUSZEWSKI, A. BODNAR, A. GLISZCZYŃSKI-GRABIAS. Warszawa 2010.
KUBLIK A.: „Wiadomości”: Przemysł propagandy walczy z przemysłem pogardy. „Gazeta Wyborcza”, 4.05.2017 – http://wyborcza.pl/7,75968,21764436,wiadomosci-przemysl-poropagandy-walczy-z-przemyslem-pogardy.html (dostęp: 25.09.2019).
KUJAWA D.: Złożoność i niejednoznaczność mowy nienawiści. „Refleksje” 2018, nr 17.
KURCZ I.: Zmiana stereotypów: jej mechanizmy i granice. W: Stereotypy i uprzedzenia. Uwarunkowania psychologiczne i kulturowe. Red. M. KOFTA, A. JASIŃSKA-KANIA. Warszawa 2001.
KWIATKOWSKA A.: „Hańba w Sejmie” – zastosowanie modeli generatywnych do analizy debat parlamentarnych. „Przegląd Socjologii Jakościowej” 2017, T. 13, nr 2.
LEGUTKO R.: „Mowa nienawiści” czyli „knebel” i „pałka”, wypowiedź dla Fronda.pl, 29.01.2019 – https://www.fronda.pl/a/prof-ryszard-legutko-dla-frondy-mowa-nienawisci-czyli-knebel-i-palka,121588.html (dostęp: 25.09.2019).
LEGUTKO R.: Czym jest antykaczyzm, 24.05.2013 – https://niezalezna.pl/41654-czym-jest-antykaczyzm (dostęp: 20.09.2019).
LIPIŃSKI A.: Prawica na polskiej scenie politycznej w latach 1989–2011. Warszawa 2016.
LISICKI P.: Adamowicza nie zabiła żadna „mowa nienawiści”, rozmowa z Tomaszem Wandasem dla Fronda.pl, 23.01.2019 – https://www.fronda.pl/a/pawel-lisicki-dla-frondy-polska-panstwem-nienawisci-panstwem-pisu,121357.html (dostęp: 25.09.2019).
ŁODZIŃSKI S.: Problemy dyskryminacji osób należących do mniejszości narodowych i etnicznych w Polsce (polityka państwa, regulacje prawne i nastawienia społeczne). Biuro Studiów i Ekspertyz Kancelarii Sejmu, 2003, Raport nr 219.
ŁYSIAK W.: Mowa nienawiści. „Do Rzeczy” 2019, nr 11.
MAJ P.: Lewicowość, centrowość i prawicowość: w nauce o polityce. Rzeszów 2018.
MIELCAREK J.: Wybrane konflikty na scenie politycznej Polski w latach 1989–2014. „Refleksje” 2015, nr 12.
Mocne słowa Ziemkiewicza: nie liczmy, że jakakolwiek przyzwoitość ich powstrzyma. „Do Rzeczy”, 18.01.2019 – https://dorzeczy.pl/kraj/90507/Mocne-slowa-Ziemkiewicza-Nie-liczmy-ze-jakakolwiek-przyzwoitosc-ich-powstrzyma.html (dostęp: 25.09.2019).
Mowa nienawiści. Raport 2001. Oprac. S. KOWALSKI, M. TULLI – http://or.icm.edu.pl (dostęp: 25.08.2019).
NIJAKOWSKI L.M.: Mowa nienawiści w świetle teorii dyskursu. W: Analiza dyskursu w socjologii i dla socjologii. Red. A. HOROLETS. Toruń 2008.
OBACZ P.: Podział „Polska solidarna – Polska liberalna” w świetle wybranych koncepcji pluralizmu politycznego. Kraków 2018.
OBREMSKI K.: Prezydent Lech Kaczyński: „Przemysł pogardy” – „mowa nienawiści” – neosofistyka. „Znaczenia” 2013, nr 8.
PIĄTEK T.: Jesteśmy u siebie, mamy prawo być niemili. „Gazeta Wyborcza”, 23.04.2016 – http://classic.wyborcza.pl/archiwumGW/8145793/JESTESMY-U-SIEBIE--MAMY-PRAWO-BYC-NIEMILI (dostęp: 25.09.2019).
Przemysł pogardy trwa, wywiad Mateusza Rawicza ze Sławomirem Kmiecikiem, 20.11.2013 – https://wpolityce.pl/polityka/171468-slawomir-kmiecik-przemysl-pogardy-trwa (dostęp: 20.09.2019).
RADOMSKI J.: Kłamstwo, które stało się prawdą, 5.07.2013 – https://liberte.pl/klamstwo-ktore-stalo-sie-prawda (dostęp: 25.09.2019).
ROGALSKA E., URBAŃCZYK M.: Złożoność zjawiska mowy nienawiści w pozaprawnym aspekcie definicyjnym. „Studia nad Autorytaryzmem i Totalitaryzmem” 2017, T. 39, nr 2.
ROMASZEWSKA A.: Mowa nienawiści – konstrukt lewicowych hipokrytów, rozmowa z Tomaszem Wandasem dla Fronda.pl, 27.01.2019 – https://www.fronda.pl/a/agnieszka-romaszewska-dla-frondy-obelga-znieslawienie-a-mowa-nienawisci,121511.html (dostęp: 25.09.2019).
SIEDLECKA E.: Od mowy nienawiści do zabijania. „Gazeta Wyborcza”, 20.09.2013.
Skąd się bierze mowa nienawiści i jak z nią walczyć. „Polityka”, 6.06.2017 – https://www.polityka.pl/tygodnikpolityka/spoleczenstwo/1707416,1,skad-sie-bierze-mowa-nienawisci-i-jak-z-nia-walczyc.read (dostęp: 25.09.2019).
SOKOŁOWSKI J.K.: Od sojuszu do skrajnej wrogości. Ewolucja zachowań parlamentarnych Platformy Obywatelskiej i Prawa i Sprawiedliwości w latach 2001–2013. „Studia Politologica” 2015, nr 15.
SOMMER H.: Czy upadek kultury mediów? „Humanities and Social Sciences” 2016, nr 3.
SZEROCZYŃSKA M.: Przestępstwa z nienawiści motywowane niepełnosprawnością – stan prawny w Polsce w świetle regulacji międzynarodowych i zagranicznych – http://ptpa.org.pl/site/assets/files/publikacje/opinie (dostęp: 22.08.2019).
Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 roku Kodeks Karny, Dz.U. 1997, nr 88, poz. 553.
WARZECHA Ł.: Jazgot homoseksualnego lobby. „Rzeczpospolita”, 10.12.2013 – https://www.rp.pl/artykul/1071161-Jazgot-homoseksualnego-lobby.html (dostęp: 25.09.2019).
WAŚKO A.: Polityczna „mowa nienawiści”, 16.07.2012 – https://naszdziennik.pl/mysl/4017,polityczna-mowa-nienawisci.html (dostęp: 25.09.2019).
Wieczór autorski Sławomira Kmiecika w klubie Ronina, 19.03.2014 – https://blogpress.pl/mode/18770/ (dostęp: 25.09.2019).
WIELOWIEYSKA D.: Przemysł pogardy według Piotra Zaremby. „Gazeta Wyborcza”, 12.05.2019 – http://wyborcza.pl/1,75968,7872642,Przemysl_pogardy_wg_Piotra_Zaremby.html (25.09.2019).
WILDSTEIN B.: Dlaczego w Polsce będzie trwał przemysł pogardy. „wSieci” 2015, nr 33.
WIŚNIEWSKI M., HANSEN K., BILEWICZ M., SORAL W., ŚWIDERSKA A., BULSKA D.: Mowa nienawiści, mowa pogardy. Raport z badania przemocy werbalnej wobec grup mniejszościowych. Warszawa 2017.
WOJTASIK W.: Lewica i prawica w Polsce. Aspekty ekonomiczno-społeczne. Sosnowiec 2011.
ZAREMBA P.: Przemysł pogardy. „Rzeczpospolita”, 5.05.2010 – https://www.rp.pl/artykul/471389-Przemysl-pogardy.html (dostęp: 29.08.2019).
Katedra Komunikacji Społecznej i Dziennikarstwa, Wydział Humanistyczny, Politechnika Koszalińska Polska
https://orcid.org/0000-0003-4795-9473
Zbigniew J. Werra, dr hab., profesor Politechniki Koszalińskiej, kierownik katedry komunikacji społecznej i dziennikarstwa Wydziału Humanistycznego. Zainteresowania, a zarazem obszar badawczy wynikają z faktu historycznego, jakim była zbrodnia katyńska z 1940 roku. Na podstawie tego wydarzenia zostało opisane zjawisko katynizmu w jego cybernetycznym znaczeniu. W związku z tym prowadzone badania dotyczą mechanizmów i narzędzi, jakimi posługuje się katynizm w procesie systemowej degradacji podmiotowości osoby ludzkiej, społeczeństwa oraz relacji w ich tzw. upośledzonej formie.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
