Etyka i polityka. O twórczości Pawła Smoleńskiego
Abstrakt
Artykuł jest próbą przyjrzenia się twórczości Pawła Smoleńskiego. Jest reporterem, publicystą, a od 1989 roku dziennikarzem „Gazety Wyborczej”. Jest autorem wielu książek zarówno o tematyce polskiej jak i międzynarodowej, uważany za najważniejszego polskiego prozaika od spraw izraelskich i Bliskiego Wschodu. W tekście pokazuję autora reportaży jakby w dwóch rolach, odpowiednio ukonkretnianych na dwóch płaszczyznach tekstu. Pierwsza to rola pisarza społecznego i politycznego realizowana w warstwie tekstu, w której autor opowiada czytelnikowi o świecie, korzystając z dostępnej wiedzy stara się być znawcą, ekspertem, kimś w rodzaju przewodnika po nieznanym fragmencie świata. Próbuje go rozumieć, rozjaśnić i wytłumaczyć zjawiska w nim występujące. W przypadku książek Pawła Smoleńskiego, nie chodzi o jawną manifestację własnej ideologii ale o zasób poglądów, które wpływają na kształt tekstu. Dostrzec je możemy zarówno w tych nielicznych partiach, gdzie poznajemy sposób myślenia czy działania narratora ale przede wszystkim w głębszych pokładach narracji, gdzie odsłania się sposób myślenia Smoleńskiego o świecie. Druga rola to pisarz-humanista, który nie widzi możliwości opowiedzenia o jakichkolwiek skomplikowanych wydarzeniach naszej współczesności bez skupienia się na pojedynczych, ludzkich losach. Wsłuchuje się w opowieści swoich bohaterów, którzy przekazują mu to, co przeżyli ale także odsłaniają własny sposób myślenia. W reportażach Smoleńskiego, nie tylko z resztą tych dotyczących Bliskiego Wschodu, wpisany jest projekt etyczny, którego punkt odniesienia stanowią wartości europejskie: racjonalizm i antropocentryczna perspektywa światopoglądowa. Obie role dopełniają się w twórczości autora kreując oryginalny idiom pisarski.
Słowa kluczowe
Paweł Smoleński; reportaż literacki; etyka; polityka
Bibliografia
Antczak Jacek, wybór, kompozycja, uzupełnienia oraz dokumentacja (2007): Reporterka. Rozmowy z Hanną Krall. Rosner i Wspólnicy, Warszawa.
Bachtin Michaił (2009): Problemy twórczości Dostojewskiego. W: Ja – inny. Wokół Bachtina. Antologia. T. 1. Red. D. Ulicka. Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych „Universitas”, Kraków, s. 151–308.
Chomiuk Aleksandra (2012): Literackie obrazy Rosji w polskiej prozie podróżniczej ostatniego dwudziestolecia. W: Literatura i jej obrzeża. Prace ofiarowane pani Profesor Marii Woźniakiewicz-Dziadosz. Red. A. Chomiuk i M. Ryszkiewicz. Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin, s. 173–194.
Czapliński Przemysław (2008): Kłopoty z nowoczesnością. W: „Życie jest z przenikania…”. Szkice o twórczości Ryszarda Kapuścińskiego. Zebrał, oprac. i wstępem opatrzył B. Wróblewski. Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa, s. 273–292.
Czapliński Przemysław (2009): Polityka literatury, czyli pokazywanie języka. W: Polityka literatury. Przewodnik Krytyki Politycznej. Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa, s. 6–39.
Dziemidok Bohdan (2008): O filozofii człowieka i filozofii kultury Ryszarda Kapuścińskiego. W: „Życie jest z przenikania…”. Szkice o twórczości Ryszarda Kapuścińskiego. Zebrał, oprac. i wstępem opatrzył B. Wróblewski. Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa, s. 207–224.
Gopnik Adam (2022): Manifest nosorożca. Rozprawa z liberalizmem. Przeł. P. Beniuszys. Libertél, Łódź.
Handke Ryszard (1992): Komunikacja aksjologiczna – nośniki wartości w literaturze. W: Problematyka aksjologiczna w nauce o literaturze. Studia. Red. S. Sawicki, A. Tyszczyk. Redakcja Wydawnictw Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin, s. 199–222.
Horodecka Magdalena (2017), Monologowa forma reportażowa Swietłany Aleksijewicz. Reprezentacja bliskiego Innego w „Czasach secondhand”. „Zagadnienia Rodzajów Literackich”, nr 60, z. 2, s. 127–144.
Kapuściński Ryszard (1993): Imperium. Czytelnik, Warszawa.
Kapuściński Ryszard (2000): Lapidarium IV. Czytelnik, Warszawa.
Kapuściński Ryszard (2006): Ten Inny. Znak, Kraków.
Kapuściński Ryszard (2022): [b.t.]. https://kapuscinski.info/szachinszach/ [dostęp: 09.08.2022].
Koc Krzysztof (2020): Niebezpieczny urok jednoznaczności – Paweł Smoleński „Wnuki Jozuego” (dydaktyka ostrzegawcza). „Z Teorii i Praktyki Dydaktycznej Języka Polskiego”, T. 29, s. 27–40.
MacIntyre Alasdair (2009): Etyka i polityka. Przeł. A. Chmielewski, D. Drałus, K. Liszka [i in.]. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Michnik Adam (2014): [Wypowiedź zamieszczona na czwartej stronie okładki]. W: P. Smoleński: Oczy zasypane piaskiem. Notatki z Palestyny. Wydawnictwo Czarne, Wołowiec.
Nowacka Beata (2018): „Szachinszach” Ryszarda Kapuścińskiego: paradoksy społecznego odbioru. W: Literatura (i kultura) polska w świecie. Red. R. Cudak, K. Pospiszil, A. Tambor, A. Rudzińska. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice s. 249–260.
Nowacka Beata, Ziątek Zygmunt (2008): Ryszard Kapuściński: Biografia pisarza. Znak, Kraków.
Oz Amos (2022): Na ziemi Izraela. Przeł. M. Sommer, ze wstępem P. Smoleńskiego. Wydawnictwo Czarne, Wołowiec.
Phelan James (2011): Wybór Sethe. „Umiłowana” i etyka lektury. W: Sztuka interpretacji w ostatnim półwieczu. T. 3. Red. H. Markiewicz przy współudziale T. Walas. Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych „Universitas”, Kraków.
Ricoeur Paul (2006): Pamięć, historia, zapomnienie. Przeł. J. Margański. Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych „Universitas”, Kraków.
Rorty Richard (2002): Etyka zasad a etyka wrażliwości. Przeł. D. Arbiszewska. „Teksty Drugie”, nr 1–2, s. 51–63.
Sasnal Partycja (2016): [Wypowiedź zamieszczona na czwartej stronie okładki]. W: P. Smoleński: Wieje szarkijja. Beduini z pustyni Negew. Wydawnictwo Czarne, Wołowiec.
Smoleński Paweł (1994): Salon patriotów. Oficyna Wydawnicza Rytm, Warszawa.
Smoleński Paweł (2009): Powiatowa rewolucja moralna. Społeczny Instytut Wydawniczy Znak, Kraków.
Smoleński Paweł (2012): Irak. Piekło w raju. Wydawnictwo Czarne, Wołowiec.
Smoleński Paweł (2014): Oczy zasypane piaskiem. Notatki z Palestyny. Wydawnictwo Czarne, Wołowiec.
Smoleński Paweł (2015): Izrael już nie frunie. Wydawnictwo Czarne, Wołowiec.
Smoleński Paweł (2016a): Wieje szarkijja. Beduini z pustyni Negew. Wydawnictwo Czarne, Wołowiec.
Smoleński Paweł (2016b): Zielone migdały, czyli po co światu Kurdowie. Wydawnictwo Czarne, Wołowiec.
Smoleński Paweł (2019): Wnuki Jozuego. Wydawnictwo Czarne, Wołowiec.
Smoleński Paweł (2022): Jadąc pierwszy raz do Izraela, nie wiedziałem, że tak się zachwycę. Z Pawłem Smoleńskim rozmawia Katarzyna Kojzar. https://kultura.onet.pl/wywiady-i-artykuly/pawel-smolenski-jadac-pierwszy-raz-do-izraela-nie-wiedzialem-ze-tak-sie-zachwyce/rmwcjsm [dostęp: 09.08.2022].
Smoleński Paweł [ps. Tomasz Jerz] (1989): Pokolenie kryzysu. Instytut Literacki, Paryż.
Walewska-Baka Martyna (2022): Konstruowanie tożsamości beduińskiej w perspektywie kolonialnej. Wokół reportażu „Wieje Szakijja. Beduini z pustyni Negew” Pawła Smoleńskiego. „Studia Humanistyczne AGH”, nr 1, s. 61–74.
Wiszniowska Monika (2013): Eksploracje. W: A. Dębska-Kossakowska, B. Gonatrz,
M. Wiszniowska: Literackie reprezentacje historii: świadectwa – mediatyzacje – eksploracje. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice, s. 167–238.
Wiszniowska Monika (2017): Zobaczyć – opisać – zrozumieć. Polskie reportaże literackie o rosyjskim imperium. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice.
Wiszniowska Monika (2018): Demitologizacja polskiej historii w reportażach literackich Pawła Smoleńskiego. „Prace Literackie”, T. 58, s. 165–174, https://doi.org.10.19195/00794767.58.15.
Uniwersytet Śląski w Katowicach Polska
https://orcid.org/0000-0002-3018-0466
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
