Bona Sforza d’Aragona i rola mody w kształtowaniu jej wizerunku
Abstrakt
L’obiettivo principale dell’articolo è esaminare come il gusto e la sensibilità per la moda di Bona Sforza siano stati influenzati da sua madre, Isabella d’Aragona e dall’ambiente italiano, prima del suo arrivo in Polonia. Nella prima parte l’autrice cerca di ottenere una risposta alla domanda su come la moda rinascimentale aveva influenzato l’aspetto e il modo di vestire di Bona. Per dimostrare le sue tesi, l’autrice propone una propria versione della traduzione dei testi, che gettano nuova luce sull’argomento. In particolar modo degna di nota è la descrizione del matrimonio di Giuliano Passero, Giuliano Passero cittadino napoletano o sia prima pubblicazione in istampa, delle Storie in forma di Giornali (Napoli, 1785). La nuova traduzione presenta delle differenze rispetto alla versione di Władysław Pociecha, pubblicata negli anni Cinquanta. Nella seconda parte dell’articolo è stato analizzato l’abito cerimoniale e i gioielli indossati dalla giovane Bona nel suo unico ritratto, realizzato probabilmente in Italia all’incirca nel 1518. La xilografia, inclusa in De Sigismundi regis temporibus liber III di Jost Ludwik Decjusz nel 1521, non rendeva riconoscibile precisamente le caratteristiche del viso e i dettagli dell’abbigliamento della giovane regina.
Słowa kluczowe
Bona Sforza d’Aragona; renesansowa moda; Isabella d’Aragona; Giuliano Passero; drzeworyt; biżuteria
Bibliografia
Amelang James S. (1998): The Flight of Icarus. Artisan Autobiography in Early Modern Europe. Stanford.
Bartkiewicz Magdalena (1979): Polski ubiór do 1864 roku. Wrocław.
Barycz Henryk (1969): Bona Sforza regina di Polonia. In: Dizionario Biografico degli Italiani. Vol. 11. Roma. Online: http://www.treccani.it/enciclopedia/bona-sforza -regina-di-polonia_%28Dizionario-Biografico%29/ [dostęp: 3.11.2017].
Bellonci Maria (1991): Lucrèce Borgia. Bruxelles.
Bender Agnieszka (1992): Złocone kurdybany w Polsce. Z problematyki importu wyrobów artystycznych. Lublin.
Bender Agnieszka (2004): Tapiserie w dawnej Rzeczypospolitej. Lublin.
Bender Agnieszka (2018): Tydzień Kultury Włosko-Polskiej w Bari. 500. rocznica ślubu Bony Sforza. „Polonia Włoska. Biuletyn Informacyjny”, R. 23, nr 1–2.
Bertoni Giulio (1918): Una putina de legno e di Lucrezia Borgia. “Archivum Romanicum”. Vol. 2.
Besala Jerzy (2012): Zygmunt Stary i Bona Sforza. Poznań.
Bik Katarzyna (2019): Najdroższa. Podwójne życie Damy z gronostajem. Kraków.
Blumówna Helena (1954): O pierwszych portretach świeckich w krakowskich drukach renesansowych. „Rozprawy i Sprawozdania Muzeum Narodowego w Krakowie”, 2 (1952).
Bogucka Maria (1998): Bona Sforza. Wrocław.
Bona Sforza królowa Polski księżna Bari. Wystawa w Zamku Królewskim na Wawelu 14 września–19 listopada 2000. Kraków 2000.
Boucher François (1983): Histoire du costume. En occident de l’antiquité à nos jours. Paris.
Calò Mariani Maria Stella (2005): Bona Sforza i księstwo Bari. W: Giornata della cultura polacca. Dzień kultury polskiej. Bari.
Carmignano Colantonio (2018): Viaggio della Serenissima S. Bona Regina in Polonia. A cura di Andrea Coelli con una nota introduttiva di Luigi Marinelli. Roma.
Chiappara Soria Isabella (2016): La moda nelle corti italiane 1490–1500. Online: https://www.saladelcembalo.org/musicabito/italia1490.html [dostęp: 12.02.2020].
Chłędowski Kazimierz (1932): Królowa Bona. Lwów.
Cioffari Gerardo (2000): Bona Sforza: donna del Rinascimento tra Italia e Polonia. Bari.
Croce Benedetto (1949): La Spagna nella vita italiana durante la Rinascenza. Bari.
D’arbitrio Nicoletta (2009): I borghi e le strade delle arti di Napoli. I gioielli e i tessuti d’oro e d’argento dei maestri dell’arte. Napoli.
Di Giacomo Salvatore (1897): Bona Sforza à Naples. Étude sur les moeur somptuaires italiennes au commencement du XVIe siècle. „Gazette des Beaux-Arts”, cz. 1 [listopad].
Di Giacomo Salvatore (1898): Bona Sforza à Naples, Étude sur les moeur somptuaires italiennes au commencement du XVIe siècle. „Gazette des Beaux-Arts”, cz. 2 [maj].
Franzon Serena (2011): I gioielli da capo nelle raffigurazioni quatrocentesche della Vergine Maria. „OADI Rivista dell’Osservatorio per le Arti Decorative in Italia”, nr 1. Online: https://vdocuments.mx/oadi3.html [dostęp: 5.03.2020].
Gnignera Elisabetta (2014): Cecilia o la dama con l’ermelino. Abbigliamento e iconografia: nuove scoperte, cz. I, „Instoria”, nr 81. Online: http://www.instoria.it/home/dama_ermelino_nuove_scoperte_l.htm [dostęp: 4.02.2019].
Hennel-Bernasikowa Maria (2000): Arrasy królowej Bony/Gli arazzi della Regina Bona. In: Bona Sforza. Regina di Polonia e duchesa di Bari. Catalogo della mostra. Parte I. Ed. M.S. Carlo Mariani, G. Dibenedetto. Roma.
Kulski Jerzy K. (2018): The Mona Lisa Portrait: Leonardo’s Personal and Political Tribute to Isabella Aragon Sforza, the Duchess of Milan. „International Journal of Art and Art History”, Vol. 6, nr 2. Online: https://www.researchgate.net/publication/331087584_5MonaLisa [dostęp: 4.02.2019].
La Barbera Marina (2010): Il costume in Sicilia nella seconda metà del Cinquecento. „OADI Rivista dell’Osservatorio per le Arti Decorative in Italia”, nr 1. http://www1.unipa.it/oadi/oadiriv/?page_id=200 [dostęp: 5.03.2020].
Letkiewicz Ewa (2006): Klejnoty w Polsce. Czasy ostatnich Jagiellonów i Wazów. Lublin.
Marinelli Luigi (2018): Una primavera di 500 anni fa… In: C. Carmignano, Viaggio della Serenissima S. Bona Regina in Polonia. A cura di Andrea Coelli con una nota introduttiva di Luigi Marinelli. Roma.
Musella Guida Silvana (2009–2011): La veste come segno di appartenenza dinastica nella Napoli di primo Cinquecento. „Confronto: studi e ricerche di storia dell’arte europea”, nr 14–17.
Nicholl Charles (2012): Leonardo da Vinci. Lot wyobraźni. Tłum. M. i A. Grabowscy. Warszawa.
Nowacki Dariusz [et al.], red. (2019): Rządzić i olśniewać. Klejnoty i jubilerstwo w Polsce w XVI i XVII wieku. Warszawa.
Passero Giuliano (1785): Giuliano Passaro cittadino napoletano o sia prima pubblicazione in istampa, delle Storie in forma di Giornali. Napoli.
Piwocka Magdalena (2008): Ze studiów nad klejnotami królowej Bony. O niektórych precjozach w pośmiertnym inwentarzu mobiliów królowej. W: Dawna i nowsza biżuteria w Polsce. Red. K. Kluczwajd. Toruń.
Piwocka Magdalena (2012): Jeszcze o kamei z portretem królowej Bony w zbiorach The Metropolitan Museum of Art. W: Całe srebro Rzeczypospolitej Panu Michałowi Gradowskiemu ofiarowane. Red. J. Kriegseisen. Warszawa.
Piwocka Magdalena (2015): O klejnotach Jagiellonów, a raczej o tym co z nich zostało w rzeczywistości, w archiwaliach i w ikonografii. W: „Chronicon Palatii Magnorum Ducum Lithuaniae”. T. 3. Vilnae.
Piwocka Magdalena (2019): Klejnoty w Polsce złotego wieku. W: Rządzić i olśniewać. Klejnoty i jubilerstwo w Polsce w XVI i XVII wieku. Red. D. Nowacki [et al.]. Warszawa.
Piwocka Magdalena, NOWACKI Dariusz (2015a): Jadwiga Jagiellon’s Cascet of 1533. A Source of Primary Importance to Our Knowledge about the Jewels of Polish Jagiellons. „Quaestiones Medii Aevi Novae”, T. 20.
Piwocka Magdalena, NOWACKI Dariusz (2015b): Najstarsze klejnoty na skrzyneczce Jadwigi Jagiellonki. W: Od klejnotów królewskich po biżuterię ubogą. O biżuterii w Polsce. Materiały z XV Sesji Naukowej z cyklu „Rzemiosło artystyczne i wzornictwo w Polsce” zorganizowanej przez Toruński Oddział Stowarzyszenia Historyków Sztuki i Międzynarodowe Targi Gdańskie S.A. w Gdańsku w ramach Międzynarodowych Targów Bursztynu, Biżuterii i Kamieni Jubilerskich Amberif (19–22 marca 2014). Red. K. Kluczwajd. Toruń.
Pociecha Władysław (1949): Królowa Bona (1494–1557), czasy i ludzie odrodzenia. T. 1. Poznań.
Ptaśnik Jan (1906): Z dziejów kultury włoskiego Krakowa. Kraków.
Quirini-Popławska Danuta (1973): Działalność Włochów w Polsce w pierwszej połowie XVI wieku na dworze królewskim, w dyplomacji i hierarchii kościelnej. Wrocław.
Rapelli Paola (2008): Symbole władzy i wielkie dynastie. Warszawa.
Ruszczycówna Janina (1976): Nieznane portrety ostatnich Jagiellonów. „Rocznik Muzeum Narodowego w Warszawie”, T. 20.
Sieradzka Anna (2003): Tysiąc lat ubiorów w Polsce. Warszawa.
Slaski Jan (2004): Bona Sforza e l’italianismo in Polonia. In: Bona Sforza. „Una principessa italiana sul trono di Polonia”, Konferencja zorganizowana dnia 8 maja 2004 na Zamku Sforzów w Mediolanie z okazji wejścia Polski do Unii Europejskiej [Milano].
Thomas Joe A. (1994): Fabric and Dress in Bronzino’s Portrait of Eleanor of Toledo and Son Giovanni. „Zeitschrift für Kunstgeschichte”, Bd. 57, z. 2.
Vaglienti Francesca M. (2004): Isabella d’Aragona, duchessa di Milano. In: Dizionario Biografico degli Italiani. Vol. 62. Roma. Online: http://www.treccani.it/enciclopedia/isabella-d-aragona-duchessa-di-milano_(Dizionario-Biografico) [dostęp: 3.11.2017].
Vigier Françoise (1998): Les devises éphémères dans Questión de amor (1re éd. Valance, 1513). In: Problèmes interculturels en Europe XVe–XVIIIe siècles. Ed. E. Baumgartner, A. Fiorato, A. Redondo. Paris.
Wrede Marek (1992): Królowa Bona. Między Włochami a Polską. Warszawa.
Żygulski jun. Zdzisław (1969): Ze studiów nad Damą z gronostajem. Styl ubioru i węzły u Leonarda. „Biuletyn Historii Sztuki”, T. 31, nr 1.
Netografia
https://it.wikipedia.org/wiki/Isabella_d%27Aragona_(1470-1524) [dostęp: 4.02.2019].
https://www.google.com/search?client=firefox-b-d&q=nuovi-studi-sulla-gioconda-monna-lisa-era-napoletana-la-sua-probabile-identita [dostęp: 24.02.2019].
Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie Polska
https://orcid.org/0000-0002-0432-7436
historyk sztuki, dyplomata. Profesor Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego i kierownik Katedry Kultury Artystycznej od 2006 roku. Od 2009 roku profesor Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie i kierownik Katedry Kultury Artystycznej. Zajmuje się sztuką nowożytną, rzemiosłem artystycznym, relacjami artystycznymi polsko-francuskimi i polsko-włoskimi; autorka, współautorka i redaktorka blisko stu publikacji naukowych (m.in. Złocone kurdybany w Polsce. Lublin 1992; Tapiserie w dawnej Rzeczypospolitej. Lublin 2004). Jest członkiem licznych polskich i zagranicznych towarzystw naukowych. Była stypendystką m.in. Scuola Storica Italo-Polacca przy Istituto Sturzo w Rzymie, The Attingham Society w Londynie, Centre International d’Etude des Textiles Anciens w Lyonie, Katholieke Universiteit Leuven. W latach 2012–2016 sprawowała funkcję prodziekana na Wydziale Nauk Historycznych i Społecznych. W latach 2016–2018 była dyrektorem Instytutu Polskiego w Rzymie. Od 2019 roku pracuje w Instytucie Kulturoznawstwa UKSW.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
