Kunst und Künstler im Werk von Rainer Maria Rilke
Abstract
Für viele Künstler der Moderne gehörten die Fragen nach dem Wesen der Kunst, den Aufgaben des Künstlers und den Prinzipien des schöpferischen Prozesses zu den ganz wesentlichen. Den in Prag geborenen deutschsprachigen Dichter Rainer Maria Rilke (1875–1926) beschäftigten sie sein ganzes Leben lang. Der Beitrag versucht der Frage nachzugehen, wie und ob sich das Bild des Künstlers und der Kunst bei Rilke im Laufe der Zeit verändert hat. Befragt werden dabei sowohl seine literarischen Werke (Lyrik, Prosa, Essays) als auch die Tagebücher und die private Korrespondenz. Einen Durchbruch markiert der Gedichtband Neue Gedichte aus dem Jahre 1907, mit dem Rilke die sog. Dingdichtung zu schaffen beginnt. Der Künstler hört auf, ein Prophet zu sein, der Gott fast ebenbürtig ist. Seine Aufgabe beruht jetzt darauf, der Kunst zu dienen, auch wenn der Preis dafür Leiden und Einsamkeit, Krankheit und Wahnsinn sein sollten. Das von so einem Künstler geschaffene Werk ist autonom und souverän und erlaubt es, dem Wesen der Dinge näher zu treten. In der Konstruktion des Romans Die Aufzeichnungen des Malte Laurids Brigge lässt sich wiederrum eine Analogie zu dem schöpferischen Prozess feststellen. Zum Schluss wird gefragt, inwiefern Rilkes Kunst- und Künstlerverständnis sich in den Prozess der Mythologisierung des Künstlers um die Jahrhundertwende einschreibt.
Schlagworte
Rainer Maria Rilke; Künstler; der schöpferische Prozess; Dingdichtung; Künstlermythos
Literaturhinweise
Andreas-Salomé Lou (1988): Rainer Maria Rilke. Hg. von Ernst Pfeiffer. Frankfurt am Main: Insel.
Benjamin Walter (1975): Dzieło sztuki w dobie reprodukcji technicznej. W: Tegoż: Twórca jako wytwórca. Wyboru dokonał Hubert Orłowski, wstęp Jerzy Kmita, tłum. Hubert Orłowski, Janusz Sikorski. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie: 66–105.
Bourdieu Pierre (2001): Reguły sztuki. Geneza i struktura pola literackiego. Tłum. Andrzej Zawadzki. Kraków: Universitas.
Cézanne Paul (1977): Z listów do Emila Bernard. W: Artyści o sztuce. Od van Gogha do Picassa. Wybrały i oprac. Elżbieta Grabska, Hanna Morawska. Warszawa: PWN: 43–53.
Gadamer Hans-Georg (2001): Rainer Maria Rilke pięćdziesiąt lat później. W: Tegoż: Poetica. Wybrane eseje. Tłum. Małgorzata Łukasiewicz. Warszawa: IBL: 52–67.
Golka Marian (2012): Socjologia artysty nowożytnego. Poznań: 55–87. W: http://socjologia.amu.edu.pl/isoc/userfiles/33/Marian_Golka_Socjologia_artysty_nowozytnego.pdf (12.10.2016).
Hillebrand Bruno (2000): Nietzsche. Wie ihn die Dichter sahen. Göttingen: Vandenhoeck & Ruprecht.
Kozikowska Lucyna (1995): Między widzialnym a niewidzialnym. W: Do Polski przyjadę… Rainer Maria Rilke w oczach krytyki polskiej. Wybór i oprac. Marek Zybura. Wrocław: Wirydarz: 264–271.
Kuczyńska-Koschany Katarzyna (2010): Rycerz i Śmierć. O „Elegiach duinejskich” Rainera Marii Rilkego. Gdańsk: słowo/obraz terytoria.
Löwenstein Sascha (2004): Poetik und dichterisches Selbstverständnis. Eine Einführung in Rainer Maria Rilkes frühe Dichtungen (1884–1906). Würzburg: Königshausen & Neumann.
Merlio Gilbert (2010): Kulturkritik um 1900. In: Grunewald Michel/Puschner Uwe (Hg.): Krisenwahrnehmung in Deutschland um 1900. Zeitschriften als Foren der Umbruchszeit im wilhelminischen Reich/Perceptions de la crise en Allemagne au début du XXe siècle. Les périodiques et la mutation de la société allemande à l‘époque wilhelminienne. Berlin, Bern, Bruxelles [u. a.]: Peter Lang: 25–52.
Meyer Theo (1984): Nietzsches Kunstauffassung. In: Kluge Gerhard (Hg.): Aufsätze zu Literatur und Kunst der Jahrhundertwende. Amsterdam: Rodopi: 1–48.
Nietzsche Friedrich (1999): To rzekł Zaratustra. Książka dla wszystkich i dla nikogo. Tłum. Sława Lisiecka, Zdzisław Jaskuła. Warszawa: PIW.
Nietzsche Friedrich (2012): Dzieła wszystkie. T. 13: Notatki z lat 1887–1889. Łódź: Officyna.
Ososiński Tomasz (2010): Komentarz do: Rilke Rainer Maria: Druga strona natury. Eseje, listy i pisma o sztuce. Tłum. Tomasz Ososiński. Warszawa: Sic!: 175–186.
Ososiński Tomasz (2013): Dziennik czasu przełomu. Komentarz do: Rilke Rainer Maria: Dziennik schmargendorfski. Tłum. Tomasz Ososiński. Warszawa: Sic!: 5–23.
Pasewalck Silke (2002): „Die fünffingrige Hand”. Die Bedeutung der sinnlichen Wahrnehmung beim späten Rilke. Berlin, New York: De Gruyter.
Prater Donald (2004): Dźwięczące szkło. Rainer Maria Rilke. Biografia. Tłum. Dariusz Guzik. Warszawa: Prószyński i S-ka.
Rilke Rainer Maria/Andreas-Salomé Lou (1986): Listy. Przekł. i wstęp Wanda Markowska. Wybór, słowo wiążące i przypisy Anna Milska. Warszawa: Czytelnik.
Rilke Rainer Maria (1963): Auguste Rodin. Tłum. Witold Wirpsza. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Rilke Rainer Maria (1976a): Sämtliche Werke in zwölf Bänden. Bd. 2: Gedichte. Erster Teil – Zweite Hälfte. Frankfurt am Main: Insel.
Rilke Rainer Maria (1976b): Sämtliche Werke in zwölf Bänden. Bd. 6: Jugendgedichte – Zweite Abteilung. Hg. vom Rilke-Archiv, in Verbindung mit Ruth Sieber-Rilke, besorgt durch Ernst Zinn. Frankfurt am Main: Insel.
Rilke Rainer Maria (1987): Poezje. Wybrał, przeł. i posłowiem opatrzył Mieczysław Jastrun. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Rilke Rainer Maria (1995): O poezji i sztuce. Wyjątki z listów. Wybrał, przetł. i posłowiem opatrzył Bernard Antochewicz. Wrocław: Silesia.
Rilke Rainer Maria (2006): Osamotniony na szczytach serca. Wybrał, przeł. i posłowiem opatrzył Adam Pomorski. Warszawa: Świat Książki.
Rilke Rainer Maria (2009): Księga obrazów, Ofiary dla Larów, Chrystusowe wizje. Tłum. Andrzej Lam. Warszawa: Elipsa.
Rilke Rainer Maria (2010a): Druga strona natury. Eseje, listy i pisma o sztuce. Tłum. Tomasz Ososiński. Warszawa: Sic!
Rilke Rainer Maria (2010b): Listy do młodego poety. Tłum. Justyna Nowotniak. Warszawa: Czuły Barbarzyńca.
Rilke Rainer Maria (2011): Zapiski Maltego Lauridsa Brigge. Tłum. Piotr Wiktor Lorkowski. Sopot: Topos.
Rilke Rainer Maria (2013): Dziennik schmargendorfski. Tłum. Tomasz Ososiński. Warszawa: Sic!
Rilke Rainer Maria (2015): Cézanne. Tłum. Andrzej Serafin, wstęp Adam Zagajewski. Warszawa: Sic!
Schneider Norbert (2015): Geschichte der Ästhetik von der Aufklärung bis zur Postmoderne. Eine paradigmatische Einführung. Stuttgart: Reclam.
Schopenhauer Arthur (1995): Świat jako wola i przedstawienie. Przeł. i komentarzem opatrzył Jan Garewicz. T. 2. Warszawa: PWN.
Surowska Barbara L. (1994): Młody Rilke. Gdańsk: ATEXT.
Surowska Barbara L. (2003): Orfeusz w poezji Rainera Marii Rilkego. W: Mit Orfeusza. Inspiracje i reinterpretacje w europejskiej tradycji artystycznej. Studia pod red. Sławomiry Żerańskiej-Kominek. Gdańsk: słowo/obraz terytoria: 329–340.
Wacker Gabriele (2013): Rainer Maria Rilke: Transformation prophetischer Poetiken. In: Dieselb.: Poetik des Prophetischen. Zum visionären Kunstverständnis in der Klassischen Moderne. Berlin, Boston: De Gruyter: 178–255.
Załuski Tomasz (2013): Sztuka bycia poza sobą. W: http://estetykaikrytyka.pl/art/30/eik_30_13.pdf (08.10.2016).
Ziolkowski Theodore (1972): Strukturen des modernen Romans. Deutsche Beispiele und europäische Zusammenhänge. München: List.
Zybura Marek (1995): Nad poezją Rainera Marii Rilkego. W: Do Polski przyjadę… Rainer Maria Rilke w oczach krytyki polskiej. Wybór i oprac. Marek Zybura. Wrocław: Wirydarz: 321–350.
