Sądowe zapiski w Dziennikach Michała Römera (Królewsko-Polski Sąd Pokoju w Kolnie 1917—1918)
Abstrakt
Od 2017 r. Ośrodek „Karta” wydaje sześciotomowy cykl „Dzienników” Michała Römera, obejmujących czas od schyłku rozbiorów po lata II wojny światowej. Ukazujący się w 2018 r. tom trzeci dotyczy lat 1916–1919 i zawiera zapiski dotyczące pracy M. Römera w sądownictwie polskim od 1917 r. tj. powołania sądów królewsko-polskich. Artykuł przedstawia M. Römera jako sędziego pokoju w Kolnie od września 1917 do listopada 1918 roku. Daje we wstępie krótki rys biograficzny Autora, następnie charakteryzuje sądownictwo królewsko-polskie na terenie Generał-Gubernatorstwa Warszawskiego oraz bliżej sądownictwo w okręgu łomżyńskim. Przez całość rozważań przewijają się uwagi i oceny M. Römera a szczególnie w części trzeciej tekstu zostały wyeksponowane jego znaczące i głębokie przemyślenia dotyczące zarówno pracy sędziowskiej w Kolnie, jak i samego zawodu sędziego. Traktował M. Römer swoje obowiązki jako misję, wypełniał je rzetelnie i dobrym poziomie, dobrze zasługując się lokalnej społeczności. Jego uwagi o charakterze generalnym tyczące się obowiązków sędziowskim nie straciły aktualności i świadczą o wnikliwości spojrzenia na istotę tego zawodu.
Słowa kluczowe
Michał Römer, Dzienniki 1916–1919, sądownictwo królewsko-polskie, Łomżyński Okręg Sądowy, powołanie, zawód sędziego
Bibliografia
Źródła
Archiwum Akt Nowych, Gabinet Cywilny Rady Regencyjnej, sygn. 142, 143, 145, 147, 151.
Archiwum Akt Nowych, Tymczasowa Rada Stanu w Warszawie, sygn. 56, 59.
Kodeks karny z r. 1903 (przekład z rosyjskiego) z uwzględnieniem zmian i uzupeł- nień obowiązujących w Rzeczypospolitej Polskiej w dniu 1 maja 1921 r., Warszawa
Dzierzbicki S.: Pamiętnik z lat wojny 1915—1918. Wstęp J. Pajewski, oprac. T. Jodełka-Burzecki. Warszawa 1983.
Römer M.: Dzienniki. T. 1: 1911—1913. Warszawa 2017.
Römer M.: Dzienniki. T. 2: 1914—1915. Warszawa 2017.
Römer M.: Dzienniki. T. 3: 1916—1919. Warszawa 2018.
„Dziennik Urzędowy Departamentu Sprawiedliwości Tymczasowej Rady Stanu” 1917, nr 4.
„Dziennik Urzędowy Ministerstwa Sprawiedliwości” 1918, nr 12 i 13.
„Gazeta Toruńska”, 18.09.1915.
„Monitor Polski” 1918, nr 9.
Dekret Rady Regencyjnej z dnia 3 stycznia 1918 r. o tymczasowej organizacji Władz Naczelnych w Królestwie Polskim. „Dziennik Praw Królestwa Polskiego” 1918, Nr 1, poz. 1.
Dekret z dnia 22 listopada 1918 r. o najwyższej władzy reprezentacyjnej Republiki Polskiej. „Dziennik Praw Państwa Polskiego” 1918, Nr 17, poz. 41.
Dekret z dnia 7 lutego 1919 r. w przedmiocie dyslokacji sądów, Dz.P.P.P. 1919, Nr 14, poz. 170.
Dyzlokacja sądów Królewsko-Polskich z 7 lipca 1917 r. „Dziennik Urzędowy Departa- mentu Sprawiedliwości Tymczasowej Rady Stanu Królestwa Polskiego” 1917, Nr 1.
Okólnik nr 123 z dnia 2 grudnia 1918 r. w przedmiocie nazwy sądów i urzędów.
„Dziennik Urzędowy Ministerstwa Sprawiedliwości” 1918, Nr 13.
Patent z dnia 12-go września 1917 r., o ustanowieniu władzy państwowej w Królestwie Polskiem. „Dziennik Rozporządzeń C. i K. Zarządu Wojskowego w Polsce” 1917, cz. 16, poz. 75; „Dziennik Urzędowy Departamentu Sprawiedliwości Tymczasowej Rady Stanu Królestwa Polskiego” 1917, Nr 5.
Przepisy przechodnie z dnia 18 lipca 1917 r. do ustawy postępowania cywilnego. „Dziennik Urzędowy Departamentu Sprawiedliwości Tymczasowej Rady Stanu Królestwa Polskiego” 1917, Nr 1, poz. 5.
Przepisy przechodnie z dnia 7 sierpnia 1917 r. do ustawy postępowania karnego. „Dziennik Urzędowy Departamentu Sprawiedliwości Tymczasowej Rady Stanu Królestwa Polskiego” 1917, Nr 1, poz. 4.
Przepisy tymczasowe o urządzeniu sądownictwa w Królestwie Polskim z dnia 18 lipca 1917 r. „Dziennik Urzędowy Departamentu Sprawiedliwości Tymczasowej Rady Stanu Królestwa Polskiego” 1917, Nr 1, poz. 1.
Przepisy tymczasowe z dnia 18 lipca 1917 r. o dyslokacji sądów Królewsko-Polskich, „Dziennik Urzędowy Departamentu Sprawiedliwości Tymczasowej Rady Stanu Królestwa Polskiego” 1917, Nr 1, poz. 2.
Rozporządzenie c. i k. Jenerał-Gubernatora wojskowego z dnia 6-go grudnia 1916 r. o tymczasowej Radzie Stanu w Królestwie Polskiem. „Dziennik Rozporządzeń C. i K. Jeneralnego Gubernatorstwa Wojskowego dla austryacko-węgierskiego obszaru okupowanego w Polsce” 1916, cz. 19, poz. 120 oraz analogiczne rozporządzenie generalnego gubernatora warszawskiego. „Dziennik Rozporządzeń dla Jeneralnego Gubernatorstwa Warszawskiego” 1916, Nr 55, poz. 210.
Rozporządzenie z dnia 19 lipca 1918 r. w przedmiocie etatów urzędów sądowych. „Dzien- nik Urzędowy Królewsko-Polskiego Ministerstwa Sprawiedliwości” 1918, Nr 11.
Rozporządzenie z dnia 25 sierpnia 1917 r. dotyczące sądownictwa. „Dziennik Urzędo- wy Departamentu Sprawiedliwości Tymczasowej Rady Stanu Królestwa Polskiego” 1917, nr 3, dział II.
Ustawa tymczasowa z dnia 2 sierpnia 1919 r. o organizacji władz administracyjnych II instancji. Dz.P.P.P. 1919, Nr 65, poz. 395.
Zarządzenie z dnia 27 sierpnia 1917 r. w przedmiocie tymczasowego sprawowania obowiązków służbowym w Sądownictwie Królewsko-Polskim przez dotychczasowych urzędników wymiaru sprawiedliwości. „Dziennik Urzędowy Departamentu Sprawiedliwości Tymczasowej Rady Stanu” 1917, Nr 3, poz. 10.
Literatura
Archiwum Akt Nowych, Tymczasowa Rada Stanu, sygn. 59.
Archiwum Akt Nowych, Tymczasowa Rada Stanu, sygn. 60.
Bereza A.: Sądownictwo pokojowe w guberni lubelskiej na tle Królestwa Polskiego (1876—1915). Lublin 2004.
Bereza A.: Sądownictwo zamojskie od czasów ordynacji po współczesność. Zamość 2006.
Bereza A., Okniński W.: Sądownictwo siedleckie. Tradycje i współczesność. Warszawa 2010.
Bzura D.: Archiwa łomżyńskie w Królestwie Polskim i II Rzeczypospolitej. „Studia Łomżyńskie” 2002, T. 13.
Danek A.: Römer Michał Pius Paschalis. „Przegląd Geopolityczny” 2012, T. 5. Fiedorczyk P., Kowalski P.: Sądownictwo powszechne na terenie województwa białostockiego w II RP. „Miscellanea Historico-Iuridica” 2012, T. 11.
Goclon J.: Gabinet Jana Kucharzewskiego — pierwszy rząd Królestwa Polskiego 1917—1918: ustrój, skład osobowy i działalność. „Studia Prawnoustrojowe” 2013,
nr 22.
Goclon J.: Gabinety Królestwa Polskiego 1917—1918. Skład, funkcjonowanie i działalność. „Krakowskie Studia z Historii Państwa i Prawa” 2013, nr 6 (2).
Goclon J.: Organy polskiej administracji państwowej w Królestwie Polskim 1916—1918. Struktura i gabinety. „Folia Iuridica Wratislaviensis” 2014, vol. 3.
Jusupović M.: Prowincjonalna elita litewska w XVIII wieku. Działalność polityczna rodziny Zabiełłów w latach 1733—1795. Warszawa 2014.
Korobowicz A., Witkowski W.: Historia ustroju i prawa polskiego (1772—1918). Warszawa 2017.
Korobowicz A.: Ewakuacja sądów Królestwa Polskiego i ich losy w czasie pierwszej wojny światowej. „Czasopismo Prawno-Historyczne” 1989, T. 41, z. 1.
Kumaniecki K.W.: Odbudowa państwowości polskiej. Warszawa—Kraków 1924. Lewandowski J.: Królestwo Polskie pod okupacją austriacką 1914—1918. Warszawa
Łysoń R.: Udział Polaków w niemieckiej administracji Generalnego Gubernatorstwa Warszawskiego w okresie I wojny światowej. „Dzieje Najnowsze” 2011, nr 3.
Magiera P.: Społeczno-gospodarczy obraz wsi litewskiej na przykładzie dóbr Röme- rów w województwie trockim w XVIII wieku. W: Natura — człowiek — kultura. Książka abstraktów VI Ogólnopolskiej I Międzynarodowej Interdyscyplinarnej Konferencji Naukowej. Oprac. M. Apollo [et al.]. Kraków 2014.
Majecki H.: Archiwalia łomżyńskie w zasobie Archiwum Państwowego w Białymstoku. „Studia Łomżyńskie” 2003, T. 14.
Makiłła D.: Historia prawa w Polsce. Warszawa 2008.
Maksimaitis M.: Juodžiausias Mykolo Römerio gyvenimo tarpsnis. „Teisė” 2017/102.
Maksimaitis M.: Michał Römer w Wilnie w 1940 roku. „Przegląd Prawa i Administracji” 2017, T. 109.
Manteuffel G.: Inflanty Polskie poprzedzone ogólnym rzutem oka na siedmiowiekową przeszłość całych Inflant. Przedm. J. Kraszewski. Poznań 1879.
Materniak-Pawłowska M.: Departament Sprawiedliwości Tymczasowej Rady Stanu i początki Ministerstwa Sprawiedliwości (luty 1917—październik 1918). „Czasopis-
mo Prawno-Historyczne” 2006, T. 58, z. 2.
M a t e r n i a k-P a w ł o w s k a M.: Sądy Królewsko-Polskie (1917—1918). „Czasopismo Prawno-Historyczne” 2007, T. 59, z. 1.
Miknys R.: Mykolas Römeris — lietuvos modernybės aušros metraštininkas, analitikas ir politikas. V: M. Römeriis: Dienoraštis. 1918 m. birželio 13-oji—1919 m.
birželio 20-oji. Vilnius 2007.
Nawrot O.: Dobry sędzia jako kamień węgielny wymiaru sprawiedliwości. W: Legitymizacja władzy sądowniczej. Red. A. Machnikowska. Gdańsk 2016.
Niesiecki K.: Herbarz polski. Wyd. J. Bobrowicz. T. 10. Lipsk 1845.
Pawełko B.: Myśl polityczna Michała Römera jako próba pogodzenia sprzecznych koncepcji stosunków litewsko-polskich. „Jurisprudencija” 2007/10.
Römer M.: Litwa: studyum o odrodzeniu narodu litewskiego. Lwów 1908.
Sawicki J.: Michał Römer a problemy narodowościowe na ziemiach byłego Wielkiego Księstwa Litewskiego. Toruń 1998.
Schmidt R.: Die neuen Richtpunkte für die Organisation Polens. „Zeitschrift für Politik” 1919, Bd. 11.
Smalianczuk A.: W poszukiwaniu idei narodowej: „krajowość” początku XX wieku jako próba ideologii „Polaków litewskich”. „Sprawy Narodowościowe Seria
Nowa” 2017, nr 49.
Solak Z.: Między Polską a Litwą. Życie i działalność Michała Römera 1880—1920. Kraków 2004.
Sójka-Zielińska K.: Historia prawa. Warszawa 2008.
Suleja W.: Tymczasowa Rada Stanu. Warszawa 1998.
Szumski J.: Akta hipoteczne i notarialne do 1939 r. z terenu województwa łomżyńskiego. „Studia Łomżyńskie” 1995, T. 5.
Szwarc W.: Działania Tymczasowej Rady Stanu i Rady Regencyjnej na rzecz przejęcia cywilnego zarządu w Królestwie Polskim (1917—1919). W: Studia z historii państwa, prawa i idei. Prace dedykowane profesorowi Janowi Malarczykowi. Red. A. Korobowicz, H. Olszewski. Lublin 1997.
Szwarc W.: Okupacja niemiecka w Generalnym Gubernatorstwie Warszawskim (1915—1918): zagadnienia ustrojowe. „Rocznik Lubelski” 1976, T. 19.
Usova-Kurbanovienė S.: Mykolo Romerio mokslinė pozicija dėl Lietuvos Respubli- kos ir Šventojo Sosto Konkordato (1927). „Jurisprudencija” 2007/10.
Winnicki Z.J.: Rada Regencyjna Królestwa Polskiego i jej organy (1917—1918). Wrocław 1991.
Wielka encyklopedia PWN. T. 23. Warszawa 2004.
Źródła internetowe
https://www.ipsb.nina.gov.pl/a/biografia/mateusz-romer-h-wlasnego
https://www.ipsb.nina.gov.pl/a/biografia/michal-pius-romer
B0BCD21F71AF3E0CEA9EE3.cmsap4p?printMode=true
https://www.szukajwarchiwach.pl/
http://www.vilnijosvartai.lt/personalijos/mykolas-pijus-paskalis-romeris-romerisremeris-remeris/
http://www.voruta.lt/ivykiai-ir-zmones-tokie-kokius-juos-mate-mykolas-riomeris/
Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej Polska
http://orcid.org/0000-0002-4513-3873
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
