Instytucja zwierzchnika sądowo-karnego jako dysponenta sądu polowego w Wojsku Polskim w latach wojen o granice Rzeczypospolitej 1918—1921

Leszek Kania

doi:10.31261/ZDP.2019.20.26

Opublikowane: 2020-04-16

Tom 12 (2019)

Instytucja zwierzchnika sądowo-karnego jako dysponenta sądu polowego w Wojsku Polskim w latach wojen o granice Rzeczypospolitej 1918—1921

Leszek Kania

Dział: Rozprawy i artykuły

https://doi.org/10.31261/ZDP.2019.20.26

Abstrakt

Instytucja zwierzchnika sądowo-karnego występująca w modelu ustrojowym sądownictwa polowego w Wojsku Polskim w latach 1918-1921 została przejęta z audytoriatów armii zaborczych. Dowódcy związków operacyjnych ( armii lub frontów ) pełnili funkcję zwierzchników sądowo-karnych dla wszystkich sądów zlokalizowanych w dowództwach wielkich jednostek lub na swoim obszarze operacyjnym, dla stanu osobowego związku operacyjnego i ludności cywilnej na obszarze operacyjnym. Dowódca związku operacyjnego, grupy operacyjnej lub Okręgu Etapu, mógł zażądać od podległego mu referenta prawnego lub dowódcy wielkiej jednostki jako jej zwierzchnika sądowo-karnego wdrożenia śledztwa wstępnego lub dochodzenia w każdej sprawie. Miał też prawo zatwierdzania lub odmowy zatwierdzania zapadłych wyroków sądów polowych, zaś w krytycznym momencie wojny w 1920 r. również prawo do samodzielnego kształtowania kar sądowych wobec oficerów i żołnierzy WP. Zwierzchnicy sądowo-karni zastępowali sądy II instancji w procesie kontroli wyroków sądowych, zaś wyposażenie dowódców wojskowych w te uprawnienia były podyktowane koniecznością egzekwowania posłuszeństwa rozkazom i potrzebami kształtowania dyscypliny wojskowej. Praktyka sądów polowych wskazuje na to, że zwierzchnicy sądowo-karni szczebla operacyjnego wykonywali swoje uprawnienia sądowe poprzez referaty sądowo-prawne, a przedkładane im opinie prawników wojskowych były honorowane i respektowane. Zdaniem referentów prawnych było pełnienie roli pasa transmisyjnego między Szefostwem Sądownictwa Polowego ND WP i dowódcami związków operacyjnych a sądami polowymi w terenie oraz obsługa prawna dowództw armii i etapów.. Ten system sądownictwa „w polu” mimo okresowych trudności sprawdził się w latach wojen o granice odrodzonej Rzeczypospolitej

Słowa kluczowe:

sądy wojenne, zwierzchnik sądowo-karny, dyscyplina wojskowa, wyrok sądowy

Pobierz pliki

PDF

Zasady cytowania

Kania, L. (2020). Instytucja zwierzchnika sądowo-karnego jako dysponenta sądu polowego w Wojsku Polskim w latach wojen o granice Rzeczypospolitej 1918—1921. Z Dziejów Prawa, 12, 435–458. https://doi.org/10.31261/ZDP.2019.20.26

Cited by / Share

Bibliografia

Źródła
Google Scholar

Centralne Archiwum Warszawa-Rembertów:
Google Scholar

— Szefostwo Sądownictwa Polowego Naczelnego Dowództwa WP 1919—1921. — Sądy Polowe Naczelnego Dowództwa Wojska Polskiego 1919—1921.
Google Scholar

— Oddział IV Prawny Sztabu MSWojsk. 1920—1921.
Google Scholar

— Rozkazy Naczelnego Dowództwa WP 1919—1921.
Google Scholar

Literatura
Google Scholar

Berbecki L.: Pamiętniki generała broni Leona Berbeckiego. Katowice 1959. Błaszczyk G.: Artykuły wojskowe i ich rola dla ustroju polskich sił zbrojnych i prawa wojskowego. „Czasopismo Prawno-Historyczne” 1979, z. 2.
Google Scholar

Czarnecka R.: Organizacja Ministerstwa Spraw Wojskowych (MSWojsk.) w latach 1918—1921. „Biuletyn Wojskowej Służby Archiwalnej” 2005, nr 27.
Google Scholar

Kamiński J.: Historia sądownictwa wojskowego w dawnej Polsce. Warszawa 1928. Kania L.: Sądy wojenne w armii Królestwa Polskiego 1815—1930. „Studia Lubuskie” 2013.
Google Scholar

Kania L.: Sądy wojskowe w Księstwie Warszawskim. „Studia Lubuskie” 2010.
Google Scholar

Kania L.: Służba sprawiedliwości w Wojsku Polskim 1795—1945. Organizacja — prawo — ludzie. Siedlce 2015.
Google Scholar

Kania L.: Wyroki bez apelacji. Sądy polowe w Wojsku Polskim w czasie wojny z Rosją Sowiecką 1919—1921. Zielona Góra 2019.
Google Scholar

Koranyi K.: Geneza wojsk cudzoziemskich i ordynacja sądów wojskowych. „Sprawozdania Towarzystwa Naukowego we Lwowie” 1937, T. 17.
Google Scholar

Krzemieński J.: Organa wymiaru sprawiedliwości w W.P. „Wojskowy Przegląd Prawniczy” 1928, nr 8—10.
Google Scholar

Lityński A.: Sądy i prawo w powstaniu kościuszkowskim. Wrocław—Warszawa—Kraków—Łódź—Gdańsk 1988.
Google Scholar

Matzner B.: Służba sprawiedliwości. W: Dziesięciolecie odrodzenia Polskiej Siły Zbrojnej 1918—1928. Red. H. Mościcki. Warszawa 1928.
Google Scholar

Nazarewicz J.: Wojskowa służba sprawiedliwości w przededniu i w pierwszym okresie wojny obronnej Polski w 1939. „Wojskowy Przegląd Historyczny” 1978, nr 2. Niemojewski J.: Podstawy prawne wyroków sądów wojskowych rosyjskich w po- wstaniu 1863 r. na terytorjum Królestwa Polskiego. Szkic prawno-historyczny. Lublin 1925.
Google Scholar

Organiściak W.: Geneza i znaczenie „Artykułów wojennych hetmańskich” z 1609 r. „Z Dziejów Prawa” 2006, cz. 8.
Google Scholar

Ostafiński-Bodler R.: Sądy wojskowe w Polskich Siłach Zbrojnych i ich kompetencje w sprawach karnych w latach 1914—2002. Toruń 2002.
Google Scholar

Pragłowski A.: Od Wiednia do Londynu. Oprac. D. Koreś. Warszawa—Kraków 2017.
Google Scholar

Rostworowski S.J.: Listy z wojny polsko-bolszewickiej 1918—1920. Warszawa— Kraków 2015.
Google Scholar

Rybicki T.: Sądownictwo polowe w latach wojny 1919—1921. „Wojskowy Przegląd Prawniczy” 1928, nr 8—10.
Google Scholar

Sikorski W.: Nad Wisłą i Wkrą. Studium z polsko-rosyjskiej wojny 1920 roku. Warszawa 2016.
Google Scholar

Spieralski Z.: Instrukcje i artykuły hetmańskie Jana Tarnowskiego. „Studia i Mate- riały do Historii Wojskowości” 1994, T. 46.
Google Scholar

Stanulewicz M.: Sądy i prawo w powstaniu styczniowym. Poznań 2005.
Google Scholar

Suliński J.: Żandarmeria — organ bezpieczeństwa armii 1918—1945. Warszawa
Google Scholar

Google Scholar

Szczygieł T.: Kadry wojskowej służby wymiaru sprawiedliwości i ich szkolenie
Google Scholar

w Polsce w okresie międzywojennym — podstawy prawne. „Studia Prawno-Eko-
Google Scholar

nomiczne” 2016, T. 99.
Google Scholar

Szczygieł T.: Unifikacja i kodyfikacja wojskowej procedury karnej w II Rzeczypospolitej. „Czasopismo Prawno-Historyczne” 2017, T. 69, z. 1.
Google Scholar

Szczygieł T.: Wojskowe postępowanie karne w II Rzeczypospolitej (1918—1939). Katowice 2017.
Google Scholar

Szczygieł T.: Wojskowe postępowanie polowe i doraźne w II Rzeczypospolitej. „Z Dziejów Prawa” 2016, T. 9 (17).
Google Scholar

Szeptycki S.: Front Litewsko-Białoruski 10 marca 1919—30 lipca 1920 z mapami i szkicami. Kraków 1925.
Google Scholar

Ślipiec J.: Wybrane aspekty dowodzenia szczebla strategicznego i operacyjnego strony polskiej i rosyjskiej w wojnie 1919—1920. W: Bitwa warszawska 1920 roku w obronie niepodległości. Red. J. Odziemkowski. Warszawa 2006.
Google Scholar

Zamoyski A.: Polska. Opowieść o dziejach niezwykłego narodu 966—2008. Tłum. M. Ronikier. Kraków 2009.
Google Scholar

Zarys dziejów wojskowości polskiej w latach 1864—1939. Red. P. Stawecki. Warszawa 1990.
Google Scholar

Tom 12 (2019)
Opublikowane: 2020-04-16

ISSN: 1898-6986

eISSN: 2353-9879

Wydawca

Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego | University of Silesia Press

Prześlij tekst

Instytucja zwierzchnika sądowo-karnego jako dysponenta sądu polowego w Wojsku Polskim w latach wojen o granice Rzeczypospolitej 1918—1921

Abstrakt

Słowa kluczowe:

Leszek Kania

Informacje