Po pierwsze, artykuł zawiera podstawowe informacje na temat biblijnego nauczania na temat małżeństwa. Podczas gdy Stary Testament postrzega małżeństwa z licznym potomstwem jako wysoką wartość, Nowy Testament wykazuje tendencję do celibatu, czy to ze względu na naśladowanie Chrystusa, czy też oczekiwanie na rychłą paruzję. Augustyn, najważniejszy autor wśród Ojców Kościoła, wniósł istotny wkład w kształtowanie katolickiej doktryny na temat małżeństwa, z której czerpali średniowieczni scholastycy. W epoce nowożytnej Kościół narzekał na kraje, które narzucały swoją koncepcję małżeństwa nawet wiernym katolickim. Nawet dzisiaj Kościół katolicki sprzeciwia się rozpadowi małżeństwa poprzez rozwód. Od czasu Soboru Watykańskiego II nastąpił jednak rozwój, np. w zakresie zawierania małżeństw między chrześcijanami wyznania katolickiego i niekatolickiego. Przed opublikowaniem Kodeksu Prawa Kanonicznego w 1983 r. zostało to wyrażone w motu proprio Pawła VI "Matrimonia mixta", którego regulacja nie musiała być znacząco zmieniona w Kodeksie.

The marriage, one of the ancient institutions of mankind, was initially regulated by divine law (both natural and positive), hence its religious character, that also can be found in the Roman marriage known as the confarreatio marriage. According to the provisions of the ius civile, a man and a woman enter into a marriage through a contract. But, by an imperial constitution promulgated by the Emperor Justinian, only the civil marriage contracted by a written contract in a Church is a iustas nuptias (‘legal marriage’) (cf. Novel 74).
The marriage as institution — provided by ius civile — has evolved into the sacramental act of marriage when it was raised to the rank of a Holy Sacrament of the Church by our Savior, Jesus Christ, at Cana of Galilee (cf. John 2:1—11). And, from apostolic age, the Holy Sacrament (Mistyrion) of Marriage has been accompanied by the administration and reception of the Holy Eucharist by the groom and the bride, that is, by the man and the woman. And, this sacramental act of marriage was regulated by church law, that is the canon law of the Eastern and Western Churches (cf. can. 3 Trullan Council). From the year 893 the subjects of the Byzantine emperor had to receive the Sacrament of Marriage after they were contracted the civil marriage (cf. Novel 89 of Emperor Leo the Wise). Only in this way a marriage could be bearer of legal effects.

Troska o wychowanie potomstwa w małżeństwach chrześcijan z wyznawcami innych religii czy też poganami oraz następnie katolików z niekatolikami była od początku objęta troską kościelnej wspólnoty. Temu zagadnieniu zostało poświęcone niniejsze opracowanie, w którym Autor bardziej niż na kwestiach prawnych regulacji koncentruje swoją uwagę na ich podstawach. Przeprowadzone analizy wskazują, że nastąpiło znaczne przejście od przedmiotowej ochrony wiary do podmiotowego wyrażenia osobowego charakteru relacji małżeńskiej oraz związanych z tym praw i obowiązków wynikających z darmowego obdarowania łaską przynależności do Chrystusa.

W artykule przedstawiono sposoby regulacji prawnej dotyczącej małżeństw mieszanych w Kościele katolickim w wybranych krajach Europy Środkowej: w Czechach, Polsce, Republice Słowackiej, Niemczech i Austrii. W części porównawczej przedstawia porównanie rozwiązań w zakresie: zapowiedzi przed zawarciem małżeństwa, oświadczenia przed prośbą o zgodę na zawarcie małżeństwa mieszanego, upoważnienia do zezwolenia na zawarcie małżeństwa, dyspensy od formy kanonicznej oraz możliwości dostępu do sakramentu Eucharystii w małżeństwach mieszanych. W części syntetycznej przedstawia nie tylko ocenę opisanych rozwiązań i propozycje ich udoskonalenia, ale także sposób wydawania i publikowania odpowiednich przepisów i formularzy z punktu widzenia duszpasterstwa i otwartości Kościoła. W aneksie omawia rozwiązanie prawne podobnych sytuacji (małżeństwo strony katolickiej z osobą nieochrzczoną oraz ze stroną katolicką oddaloną od wiary i praktyki chrześcijańskiej) oraz przedstawia ramowo projekt dyrektywy Konferencji Episkopatu w sprawie małżeństw mieszanych i podobnych w Republice Czeskiej.

Kwestia małżeństw między wierzącymi jest obecnie bardzo aktualna, ponieważ ostatnio obserwujemy wiele migracji. Powody są różne, ale główne z nich to otwarcie granic i migracja za pracą. Częstym wynikiem tych procesów jest zawieranie małżeństw mieszanych. W przeszłości Kościół katolicki był negatywnie nastawiony do małżeństw mieszanych, ponieważ obawiał się, że w przyszłości strona katolicka może stracić wiarę, a katolickie wychowanie dzieci może być zagrożone. Nawet dziś Kościół katolicki nie popiera takich małżeństw, ale jest wobec nich tolerancyjny ze względu na postęp ekumenizmu. Ta życzliwość nie oznacza jednak, że Kościołowi obojętny jest los tych, którzy zawierają małżeństwa mieszane, ponieważ zawieranie takich małżeństw jest regulowane przepisami prawa kanonicznego, które od samego początku, gdy takie małżeństwa są zawierane, mają za zadanie pomagać tym, którzy je zawierają, aby mogli żyć w nich w pokoju i bez obrażania Stwórcy, a tym samym tworzyć szczęśliwe małżeństwo pomimo różnic. Stosunek Kościoła prawosławnego do małżeństw mieszanych był negatywny w przeszłości i pozostaje niezmieniony w chwili obecnej, a jeśli małżeństwo nie jest zawierane w Kościele prawosławnym, nie jest uznawane za ważne.

Różna przynależność wyznaniowa małżonków stanowi wyzwanie dla ich życia oraz budowania stabilnej rodziny. Refleksja nad rzeczywistością małżeństw mieszanych stanowi pomoc dla podejmowania właściwego duszpasterstwa wobec nich. Prezentowany artykuł ukazuje specyfikę małżeństw mieszanych w zakresie duchowości, na bazie dotychczasowej doktryny, prawa i praktyki pastoralnej. Omówione zostały wspólne wartości i przejawy duchowości chrześcijańskiej, jak również te, które mogą wywoływać napięcia, a nawet kryzysy. Refleksja nie ogranicza się tylko do zreferowania obowiązującego prawa i duszpasterstwa, ale wskazuje propozycje czytelniejszych rozwiązań, zarówno na gruncie pastoralnym, jak i kanonicznym.

Jakub Kříž: Nepatřičné právo Příspěvky ke studiu nespravedlivých zákonů [Inappropriate Law: Contributions to the Study of Unjust Laws] Prague: Leges, 2022

Recenzja obszernego komentarza eksperckiego do Ustawy o kościołach i związkach wyznaniowych w Republice Słowackiej.

Recenzja