Emigracyjna filozofia podróżowania Gizelli Lachman (cykl poetycki "Zeszyt podróżny")
Abstrakt
W artykule podjęto próbę analizy cyklu poetyckiego pt. Zeszyt podróżny Gizelli Lachman (1890?–1969), mało znanej i dziś właściwie zapomnianej poetki reprezentującej „pierwszą falę” emigracji rosyjskiej. Cykl omawiany jest w kontekście genologicznym (przynależność do gatunku lirycznego cyklu podróżnego) i biograficznym (emigracyjna tułaczka Lachman jako impuls dla twórczości literackiej). W analizie uwzględniono także inne wiersze poetki, oparte na motywie podróżowania.
Podróżowanie nosi w artystycznym światopoglądzie poetki znamiona filozofii, rozumianej, za Platonem, jako zdobywanie mądrości przez poznawanie czegoś, jako praktyka poznawcza polegająca na nieustannym poszukiwaniu prawdy. Za zróżnicowanymi artystycznie formami mobilności podmiotu lirycznego (spacer, przejażdżka, wycieczka, wędrówka, podróż, wyprawa, rzadziej – tułaczka) kryje się zmetaforyzowany obraz ludzkiego życia, ujmowanego w perspektywie ontologicznej, epistemologicznej i aksjologicznej. W wierszach Lachman droga i przebywanie w drodze są alegorią ludzkiego życia (motyw peregrinatio vitae), figurą przemijania, metaforą samotności i relacji interpersonalnych, odwzorowaniem Platońskiego mitu o duszy. W analizowanym cyklu wierszy podróż po Europie posłużyła jako ilustracja dla refleksji poetki o przemijaniu ludzkości oraz dla krytyki kondycji świata II połowy XX wieku, zdominowanego przez masową turystykę i komercjalizm.
Słowa kluczowe
emigracja rosyjska; emigracyjna poezja rosyjska; liryczny cykl podróżny; podróż; rosyjska poezja kobieca
Bibliografia
Adamovich, Georgiy Viktorovich. “Dva sbornika stikhov.” Novoye russkoye slovo 1966, 3 iyulya
[Адамович, Георгий Викторович. “Два сборника стихов.” Новое русское слово 1966, 3 июля].
Aleksandrov, Yevgeniy. Russkiyev Severnoy Amerike: Biograficheskiy slovar'. Kh·emden–San-Frantsisko–Sankt-Peterburg: Kongressrusskikh amerikantsev – Sankt-peterburgskiy Gosudarstvennyy Universitet, 2005 [Александров, Евгений. Русские в Северной Америке: Биографический словарь. Хэмден–Сан-Франциско–Санкт-Петербург: Конгресс русских американцев – Санкт-петербургский Государственный Университет, 2005].
Berezov, Rodion. “Plennyye slova.” Soglasiye 1953, Vol. 17: 20–21 [Березов, Родион. “Пленные слова.” Согласие 1953, № 17: 20–21].
Bisk, Aleksandr. “O stikhakh Gizelly Lakhman.” Novoye russkoye slovo 1952, 28 dekabrya [Биск, Александр. “О стихах Гизеллы Лахман”. Новое русское слово 1952, 28 декабря].
Brzykcy, Jolanta. “Na górskich ścieżkach i na życiowym szlaku. Motyw drogi w poezji Gizelli Lachman.” Slavia Orientalis 2021, № 2: 385–400.
Brzykcy, Jolanta. “Świat jako tranzyt. Poetyka przestrzeni w poezji Gizelli Lachman.” Studia Rossica Posnaniensia 2021, № 2: 11–25.
Bugayeva, Lyubov' Dmitriyevna. Literatura i rite de passage. Sankt Peterburg: Izdatel'skiy Dom “Petropolis”, 2010 [Бугаева, Любовь Дмитриевна. Литература и rite de passage. Санкт Петербург: Издательский Дом “Петрополис”, 2010].
Bugayeva, Lyubov’ Dmitriyevna. “Mifologiya emigratsii: geopolitika i poetika.” Ent-Grenzen. Intellektuelle Emigration in der russischen Kultur des 20. Jahrhunderts. Bugayeva, Lyubov’ Dmitriyevna. Hausbacher, Eva (Eds.). Frankfurt am Main: Peter Lang, 2006: 51–71 [Бугаева, Любовь Дмитриевна. “Мифология эмиграции: геополитика и поэтика.” Ent-Grenzen. Intellektuelle Emigration in der russischen Kultur des 20. Jahrhunderts. Bugayeva, Lyubov’ Dmitriyevna. Hausbacher, Eva (Eds.). Frankfurt am Main: Peter Lang, 2006: 51–71].
Davies, Martin. “Theme, information and cohesion.” Language and Function: to the memory of Jan Firbas. Hladký, Josef (Ed.). Amsterdam: John Benjamin Publishing Company, 2003: 89–110.
Demidova, Ol’ga Rostislavovna. “Pisatel’nitsy russkoy emigratsii: dvazhdy Drugiye.” Izgnan’ye kak poslan’ye: estezis i etos russkoy emigratsii. Demidova, Ol’ga Rostislavovna. Sankt Petersburg: Russkaya kul’tura, 2015: 194–207 [Демидова, Ольга Ростиславовна. “Писательницы русской эмиграции: дважды Другие.” Изгнанье как посланье: эстезис и этос русской эмиграции. Демидова, Ольга Ростиславовна. Санкт Петербург: Русская культура, 2015: 194–207].
Fedoruk, Oleksandr Kasyanovych. “Lirychne dyvo Hizely Lakhman.” Peretyn znaku: Vybrani mystetstvoznavchi statti: U 3 kn. Kn. 2: Ukrayins’ka kul’turolohiya. Istoriya ta teoriya mystetstva. Postati. Narodna tvorchist’. Retsenziyi. Fedoruk, Oleksandr Kasyanovych. Kyyiv: FENIKS, 2007: 9–26 [Федорук, Олександр Касянович. “Ліричне диво Гізели Лахман.” Перетин знаку: Вибрані мистецтвознавчі статті: У 3 кн. Кн. 2: Українська культурологія. Історія та теорія мистецтва. Постаті. Народна творчість. Рецензії. Федорук, Олександр Касянович. Київ: ФЕНІКС, 2007: 9–26].
Firbas, Jan. “Thoughts on the communicative function of the verb in English, German and Czech.” Brno Studies in English 1959, Vol. 1: 34–65.
Fomenko, Igor’ Vladimirovich. Liricheskiy tsikl: stanovleniye zhanra, poetika. Tver’: Tverskoy Gosudarstvennyy Universitet, 1992 [Фоменко, Игорь Владимирович. Лирический цикл: становление жанра, поэтика. Тверь: Тверской Государственный Университет, 1992].
Garetto, El'da. “Puteshestviye i izgnaniye.” Russian Literature 2003, № 53, Vol. 2–3: 173–180 [Гаретто, Эльда. “Путешествие и изгнание.” Russian Literature 2003, № 53, ч. 2–3: 173–180].
Gudkova, Svetlana, and Samoylenko,Viktoriya. “Liricheskiy tsikl puteshestviy v russkoy poezii rubezha XX–XXI vekov: traditsii i novatorstvo.” [Гудкова, Светлана, and Самойленко, Виктория. “Лирический цикл путешествий в русской поэзии рубежа XX–XXI веков: традиции и новаторство.”] <https://cyberleninka.ru/article/n/liricheskiy-tsikl-puteshestviy-v-russkoy-poezii-rubezha-xx-xxi-vekov-traditsii-i-novatorstvo/viewer>.
Guminskiy, Viktor Miroslavovich. “Puteshestviye.” Literaturnyy entsiklopedicheskiy slovar’. Kozhevnikov, Vadim Mikhaylovich, and Nikolayev, Petr Alekseyevich (Eds.). Moskva: Sovetskaya entsiklopediya, 1987: 314–315 [Гуминский, Виктор Мирославович. “Путешествие”. Литературный энциклопедический словарь. Ред. Кожевников, Вадим Михайлович, and Николаев, Петр Алексеевич. Москва: Советская энциклопедия, 1987: 314–315].
Kochubey, Yuriy. “Dunoveniye Serebryanogo veka (Vstupitel'noye slovo).” Izbrannaya poeziya. Lakhman, Gizella. Kiyev: Triumf, 1997: 5–6 [Кочубей, Юрий. “Дуновение Серебряного века (Вступительное слово).” Избранная поэзия. Лахман, Гизелла. Киев: Триумф, 1997: 5–6].
Koler, Gun-Brit. “Vezdesushchnost’ i glubina: ‘Puteshestviye vneizvestnyy kray’ Yuriya Terapiano v kontekste travelogov russkoy emigratsii.” Beglyye vzglyady. Novoye prochteniye russkikh travelogov pervoy treti XX veka. Sbornik statey. Kissel’, Vol’fgang Stefan (Ed.). Time, Galina Al’bertovna (Trans.). Moskva: Novoye literaturnoye obozreniye, 2010: 247–270 [Колер, Гун-Брит. “Вездесущность и глубина: ‘Путешествие в неизвестный край’ Юрия Терапиано в контексте травелогов русской эмиграции.” Беглые взгляды. Новое прочтение русских травелогов первой трети ХХ века. Сборник статей. Ред. Киссель, Вольфганг Стефан. Перевод Тиме, Галина Альбертовна. Москва: Новое литературное обозрение, 2010: 247–270].
Kreyd, Vadim. “Lakhman Gizella Sigizmundovna.” Novyy istoricheskiy vestnik 2001, № 3 (5): 190–192 [Крейд, Вадим. “Лахман Гизелла Сигизмундовна.” Новый исторический вестник 2001, № 3 (5): 190–192].
Lakhman, Gizella. Izbrannaya poeziya. Kiyev: Triumf, 1997 [Лахман, Гизелла. Избранная поэзия. Киев: Триумф, 1997].
Leving, Yuriy. “‘Akhmatova russkoy emigratsii’ – Gizella Lakhman.” Novoye Literaturnoye Obozreniye 2006, № 5: 164–173 [Левинг, Юрий. “‘Ахматова русской эмиграции’ – Гизелла Лахман.” Новое Литературное Обозрение 2006, № 5: 164–173] <https://magazines.gorky.media/nlo/2006/5/ahmatova-russkoj-emigraczii-gizella-lahman.html>.
Likhachev, Dmitriy Sergeyevich. “Razmyshleniya nad romanom B.L. Pasternaka ‘Doktor Zhivago’.” Perechityvaya zanovo: literaturno-kriticheskiye stat’i. Likhachev, Dmitriy Sergeyevich. Leningrad: Khudozhestvennaya literatura, 1989: 135–146 [Лихачев, Дмитрий Сергеевич. “Размышления над романом Б.Л. Пастернака ‘Доктор Живаго’.” Перечитывая заново: литературно-критические статьи. Лихачев, Дмитрий Сергеевич. Ленинград: Художественная литература, 1989: 135–146].
Magomedova, Dina Makhmudovna. “Kniga stikhov v tvorchestve Andreya Belogo i poetika romanticheskogo vokal’nogo tsikla.” Stikh. Yazyk. Poeziya. Pamyati M.L. Gasparova. Moskva: RGGU, 2006: 336–342 [Магомедова, Дина Махмудовна. “Книга стихов в творчестве Андрея Белого и поэтика романтического вокального цикла”. Стих. Язык. Поэзия. Памяти М.Л. Гаспарова. Москва: РГГУ, 2006: 336–342].
Mayga, Abubakar Abdulvakhidu. “Literaturnyy travelog: spetsifika zhanra.” Filologiya i kul’tura. Philology and Culture 2014, № 3 (37): 254–260 [Майга, Абубакар Абдулвахиду. “Литературный травелог: специфика жанра.” Филология и культура. Philology and Culture 2014, № 3 (37): 254–260].
Mazurov, A. “Tomik stikhov Gizelly Lakhman”. Russkaya zhizn’ 1953, № 2811 (21 fevralya) [Мазуров, А. “Томик стихов Гизеллы Лахман”. Русская жизнь 1953, № 2811 (21 февраля)].
Ndiaye, Iwona Anna. “‘Chemodannaya zhizn'’ russkikh emigrantov v ‘Vospominaniyakh’ Teffi.” Twórczość Rosyjskiej Zagranicy – satyra i memuarystyka. Marczenko, Tatiana, Ndiaye, Iwona Anna, and Nikołajew, Dmitrij (Eds.). Olsztyn: Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie, 2018: 109–117 [“‘Чемоданная жизнь’ русских эмигрантов в ‘Воспоминаниях’ Тэффи.” Twórczość Rosyjskiej Zagranicy – satyra i memuarystyka. Marczenko, Tatiana, Ndiaye, Iwona Anna, and Nikołajew, Dmitrij (Eds.). Olsztyn: Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie, 2018: 109–117].
Shachkova, Vasilisa Aleksandrovna. “Puteshestviye kak zhanr khudozhestvennoy literatury: voprosy teorii.” Filologiya. Iskusstvovedeniye. Vestnik Nizhegorodskogo universiteta im. N. I. Lobachevskogo 2008, № 3: 277–281 [Шачкова, Василиса Александровна. “Путешествие как жанр художественной литературы: вопросы теории.” Филология. Искусствоведение. Вестник Нижегородского университета им. Н. И. Лобачевского 2008, № 3: 277–281].
Skibina, Ol’ga Mikhaylovna. “Putevoy ocherk: sinkretizm zhanra (na primere russkoy publitsistiki XIX veka).” Voprosy teorii i praktiki zhurnalistiki 2014, № 4: 89–97 [Скибина, Ольга Михайловна. “Путевой очерк: синкретизм жанра (на примере русской публицистики XIX века).” Вопросы теории и практики журналистики 2014, № 4: 89–97].
Terapiano, Yuriy. “Novyye knigi.” Russkaya mysl’ 1966, № 2428 (19 fevralya) [Терапиано, Юрий. “Новые книги.” Русская мысль 1966, № 2428 (19 февраля)].
Time, Galina Al’bertovna. “Izgnaniye kak puteshestviye: russkiy vzglyad Drugogo (1920-ye gody).” Beglyye vzglyady. Novoye prochteniye russkikh travelogov pervoy treti XX veka. Sbornik statey. Kissel’, Vol’fgang Stefan (Ed.). Time, Galina Al’bertovna (Transl.). Moskva: Novoye literaturnoye obozreniye, 2010: 235–247 [Тиме, Галина Альбертовна. “Изгнание как путешествие: русский взгляд Другого (1920-е годы).” Беглые взгляды. Новое прочтение русских травелогов первой трети ХХ века. Сборник статей. Ред. Киссель, Вольфганг Стефан. Перевод Тиме, Галина Альбертовна. Москва: Новое литературное обозрение, 2010: 235–247].
Yablonovskiy, Sergey. “Plennyye slova.” Russkaya mysl’ 1953, № 544 (10 aprelya) [Яблоновский, Сергей. “Пленные слова.” Русская мысль 1953, № 544 (10 апреля)].
Yufereva, Yelena Vladimirovna. “Dinamika puteshestviy v stikhakh: zhanrovyy i geopoeticheskiy aspekty.” Yufereva, Yelena Vladimirovna. Dinamika periferiynykh zhanrov v russkoy poezii vtoroy poloviny XIX veka. Monohrafiya. Kiyev: Vydavnychyydim Dmytra Buraho, 2014: 71–183 [Юферева, Елена Владимировна. “Динамика путешествий в стихах: жанровый и геопоэтический аспекты.” Юферева, Елена Владимировна. Динамика периферийных жанров в русской поэзии второй половины XIX века. Монографiя. Киев: Видавничий дiм Дмитра Бураго, 2014: 71–183].
Yufereva, Yelena Vladimirovna. “Fragmentarnost’ kak zhanroformiruyushchiy priznak poeticheskogo puteshestviya.” Visnyk Zaporiz’koho natsional’noho universytetu. Seriya: Filolohichni nauky 2009, № 2: 116–122 [Юферева, Елена Владимировна. “Фрагментарность как жанроформирующий признак поэтического путешествия.” Вісник Запорізького нацiонального університету. Серія: Філологічні науки 2009, № 2: 116–122].
Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Toruń, Poland Polska
https://orcid.org/0000-0001-9563-0723
Dr hab., prof. UMK, pracownik Katedry Literatur Słowiańskich UMK w Toruniu, badaczka poezji i ego-dokumentów I i II fali emigracji rosyjskiej. Ostatnie publikacje: Картины Прованса в твoрчестве Галины Кузнецoвой, „Slavia Orientalis” 2018, nr 4; Przedstawić nieprzedstawialne. „Przypowieści” Lwa Gomolickiego jako świadectwo Zagłady, „Przegląd Rusycystyczny” 2019, nr 2; Функция вещной детали в поэзии „первой волны” русского зарубежья, w: G. Ojcewicz (red.), Rosja i pamięć o rzeczy. Od emblematu do relikwii, Olsztyn 2019.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
