Przegląd Rusycystyczny 2022, nr 2

 strona tytułowa

strona redakcyjna

Spis treści

Autor artykułu rozpatruje koncepcję artystyczną „sztuki dla sztuki” (l’art pour l’art) w jej rozmaitych przejawach: jako manifest pewnej epoki historycznej (modernizm, dekadentyzm, postmodernizm) lub też osobisty światopogląd pojedynczych pisarzy i filozofów (Nabokov, Croce). Szczególną uwagę poświęca się nierozerwalnej symbiozie formy i treści, zwłaszcza idei ich strukturalno-semantycznej identyczności. Jednym z kluczowych wniosków przeprowadzonego badania jest wyraźna niejednorodność idei „sztuki dla sztuki”, której główne postulaty i tezy wykazują radykalne, niekiedy wykluczające się nawzajem różnice, w zależności od szkoły literackiej, literaturo- lub kulturoznawczej teorii, indywidualności konkretnego pisarza.

   W artykule została przedstawiona analiza pozycji konceptualnych w zakresie teorii psycholingwistycznej W. Bielanina. Aktualizując pojęcie dominanty emocjonalno-treściowej, badacz przyjrzał się fenomenowi odzwierciedlenia modeli światu w tekście, demonstrując podejścia do typologii tekstów na zasadzie zastosowania podstaw akcentuacji, określonych przez niego  i rozwiniętych w poszukiwaniach naukowych przez jego zwolenników. Wyżej wymieniony problem W. Bielanin zjednoczył  w oddzielny kierunek psycholingwistyki. Badając te wyniki,  spróbujemy zademonstrować, że dominanta emocjonalno-treściowa  jest obecna praktycznie we wszystkich typach tekstów (artystycznych, politycznych, religijnych oraz innych), w (dyskursach) z uwzględnieniem wariantów opowiedzianych i przetłumaczonych.  Jednak w trakcie tłumaczenia tekstu czy jego przekazania literackiego  dominanta emocjonalno-treściowa może się transformować, a w szczególności może również wzmacniać się. Taka teoria zawiera szeroką perspektywę.

Сelem artykułu jest przedstawienie kilku mniej znanych, ale istotnych z historycznego i kulturowego punktu widzenia, świadectw działalności Polaków na terytorium dzisiejszego Kraju Stawropolskiego. Trzon artykułu stanowią trzy różne przejawy aktywności Polaków. Po pierwsze, omówiono okoliczności powstania i udokumentowania na fotografiach inskrypcji w języku polskim, wyrytych w skale niedaleko wsi Oriechowka. Po drugie, zwięźle przedstawiono historię wspólnoty katolickiej w Piatigorsku oraz powstanie kościoła pod wezwaniem Przemienienia Pańskiego z napisem nad wejściem w języku polskim. Po trzecie, przybliżono sylwetkę Józefa Bentkowskiego (1812-1890) – członka i sekretarza Stawropolskiego Komitetu Statystycznego, oraz jego krajoznawczą działalność naukową. Trzy subiektywnie wybrane przykłady źródeł pisanych (spontaniczne napisy naskalne, element projektu architektonicznego oraz zarchiwizowane prace badawcze Bentkowskiego) stanowią przejawy działalności kulturotwórczej Polaków na Kaukazie i w szerszym ujęciu odnoszą się do konceptu „miejsc pamięci”.

Wielcy światowi myśliciele, którymi są Dostojewski i Kant, często stają się przedmiotem różnego rodzaju badań. Analizowane jest ich życie, wybrane motywy twórczości, konkretne dzieła. Rzadko stają się bohaterami tekstów, które wychodzą poza ramy ich spuścizny lub konfrontacji z innymi myślicielami. Właśnie takie całkowicie niekonwencjonalne podejście zostało wykorzystane w tym artykule, inspirowanym pracą Jakowa Emmanuilowicza Gołosowkera „Dostojewski i Kant”. Gołosowker nie jest autorem, który konsekwentnie odzwierciedla pracę tych myślicieli. To wnikliwy autor, który poprzez powieść Dostojewskiego „Bracia Karamazow” i antytetykę Kanta w „Krytyce czystego umysłu” tworzy narrację zbliżoną do gatunku wojskowego dramatu kryminalnego. Przedmiotem krytycznej analizy w niniejszym artykule jest zarówno pomysł, jego realizacja oraz jej proceduralna strona. W niniejszym tekście został poruszony temat motywacji podejścia autora, jednak przede wszystkim omówione zostało to, w jakim stopniu (nie)adekwatne jest jego podejście do oryginalnej twórczości obu myślicieli.

FELIKS SHTEINBUK. «A SINGER IN A STA ...», OR LATENT STALINISM OF MIKHAIL BULGAKOV.

The article analyses the implementation of one of the leading themes of Mikhail Bulgakov’s literary works, which concerns the confrontation between the artist and the authorities. In this regard, the aim of the research is defined as an attempt to discover and substantiate the real meaning of this theme, using biographical, cultural-historical and comparative-typological methods. As a result of the analysis of mainly the novel The Master and Margarita and the play Batum, the conclusion is made that the writer's artistic world is characterized by latent and conscious Stalinism, therefore the writer is trying to de-demonize and humanize the images of Woland and Stalin which correlate with each other.

Celem artykułu jest analiza trzech odcinków serialu Czarny pokój (2000), wyreżyserowanych przez Andrieja Zwiagincewa, tj. epizodów Obscure, Bushido i Wybór z punktu widzenia metafory podziemia, mającej swe źródło w utworze Fiodora Dostojewskiego Notatki z podziemia (1864). Zaproponowane postępowanie badawcze ma charakter komparatystyczny, podstawę metodologiczną stanowi kategoria szeroko rozumianej intertekstualności, bliska pojęciu pamięci tekstu w rozumieniu Renate Lachmann. Wybrane filmy Zwiagincewa nie były dotychczas przedmiotem szczegółowych studiów filmoznawczych. Zaprezentowany punkt widzenia pozwala postrzegać podziemie jako metaforę wiodącą nie tylko dla wspomnianych epizodów serialu, ale także innych filmów rosyjskiego reżysera. Zauważone podobieństwa tematyczne i rozwiązania formalne w tekście filmowym i literackim pomagają sformułować wniosek, że metafora podziemia jest w nich przede wszystkim znakiem pustej formy, kryzysu współczesnego świata i degradacji człowieka, sprzężonym z utratą więzi między „ja” a „my”.

Amerykańska pisarka Edna Dean Proctor (1829–1923) znana w swojej ojczyźnie jako poetka i postępowa działaczka społeczna, opublikował swój trawelog jeszcze w 1871 roku, po podróży po krajach Europy Zachodniej i Ziemi Świętej, w tym Imperium Rosyjskim. „A Russian Journey” był kilkakrotnie wznawiany w Ameryce, w tym został opublikowany w 1890 roku. To tekst tego wydania posłużył jako materiał do niniejszego artykułu. Celem badań jest zidentyfikowanie cech obrazu Rosji, utrwalonego przez podróżniczkę, powstałego na skrzyżowaniu kilku pól dyskursywnych, rosyjskiego i orientalnego, europejskiego i wschodniego. Analiza twórczości autorki opiera się na refleksji kulturowej, która pozwala zidentyfikować symboliczne i mitopoetyczne kody konstruowania mentalności „granicznej”, a także na uwzględniającym płeć podejściu postkolonialnym, odsłaniającym zderzenie idei kolonialnej i antykolonialnej. Badania dowodzą, że europejskie kody nie odgrywają istotnej roli sensotwórczej, rosyjskie również, podczas gdy kody orientalne w pełni się uwydatniają. Próby wpisania rozwoju Imperium Rosyjskiego w dyskurs Zachodni prowadzą do powstania przesunięć semantycznych i dychotomii pojęć wschodnich i europejskich.

W artykule podjęto próbę analizy cyklu poetyckiego pt. Zeszyt podróżny Gizelli Lachman (1890?–1969), mało znanej i dziś właściwie zapomnianej poetki reprezentującej „pierwszą falę” emigracji rosyjskiej. Cykl omawiany jest w kontekście genologicznym (przynależność do gatunku lirycznego cyklu podróżnego) i biograficznym (emigracyjna tułaczka Lachman jako impuls dla twórczości literackiej). W analizie uwzględniono także inne wiersze poetki, oparte na motywie podróżowania.

Podróżowanie nosi w artystycznym światopoglądzie poetki znamiona filozofii, rozumianej, za Platonem, jako zdobywanie mądrości przez poznawanie czegoś, jako praktyka poznawcza polegająca na nieustannym poszukiwaniu prawdy. Za zróżnicowanymi artystycznie formami mobilności podmiotu lirycznego (spacer, przejażdżka, wycieczka, wędrówka, podróż, wyprawa, rzadziej – tułaczka) kryje się zmetaforyzowany obraz ludzkiego życia, ujmowanego w perspektywie ontologicznej, epistemologicznej i aksjologicznej. W wierszach Lachman droga i przebywanie w drodze są alegorią ludzkiego życia (motyw peregrinatio vitae), figurą przemijania, metaforą samotności i relacji interpersonalnych, odwzorowaniem Platońskiego mitu o duszy. W analizowanym cyklu wierszy podróż po Europie posłużyła jako ilustracja dla refleksji poetki o przemijaniu ludzkości oraz dla krytyki kondycji świata II połowy XX wieku, zdominowanego przez masową turystykę i komercjalizm.

Artykuł podejmuje temat specyfiki trzech utworów rosyjskiego współczesnego prozaika Romana Sienczina: Minus (Минус), Nubuk (Нубук), Naprzód i w górę na wyczerpanych bateriach (Вперед и вверх на севших батарейках). Autorka dąży do  uzyskania odpowiedzi na pytanie, czy wymienione trzy utwory dają się interpretować w kluczu autobiografizmu na podstawie kryteriów wyłącznie tekstowych. W drugiej części przedstawia i argumentuje tezę, zgodnie z którą analizowane utwory stanowią przykład hybrydy tekstowej, będącej płaszczyzną zetknięcia różnych strategii komunikacyjnych: literackości i dokumentaryzmu.  

W artykule omówiony został sposób realizacji założeń cyberpunkowej fabuły w Sybirpunk Michała Gołkowskiego. Autor, korzystając z zabiegów charakterystycznych dla cyberpunka (sposób prezentacji miasta, obecność bohatera-outsidera, wyeksponowanie zjawiska „High tech & low life”, cyborgizacja społeczeństwa, etc.), przedstawia ironiczną wizję Federacji Rosyjskiej niedalekiej przyszłości. W artykule analizie poddane zostały trzy aspekty, którymi są: przestrzeń miejska (obraz NeoSybirska, miasta łączącego w sobie cyberpunkową stylistykę z krajobrazem fabrycznego, Syberyjskiego miasta), bohater (outsider pochodzący z niższych warstw społecznych) oraz problem cyborgizacji (wszechobecne wszczepy). Za ich pośrednictwem przedstawiony zostanie subwersywny sposób w jaki autor wchodzi w polemikę z gatunkiem, obnażając specyficzną mentalność postsowieckiego społeczeństwa.

W artykule po raz pierwszy wszechstronnie zgłębiono rosyjskie sztuki klasyczne na scenie profesjonalnego Ukraińskiego Teatru Narodowego Towarzystwo «Ruska Besida» od momentu jego powstania do I wojny światowej (1864–1914). Opowiada o tłumaczach dramaturgii M. Gogola, O. Ostrowskiego, L. Tołstoja, M. Gorkiego, A. Czechowa, datach premier, reżyserów i trupy aktorskiej. Na podstawie ówczesnych recenzji w artykule przeanalizowano znaczenie dramatu obcego dla rozwoju ukraińskiej sztuki teatralnej w Galicji.

W artykule na materiale rosyjskojęzycznej publicystyki omówiono specyfikę tworzenia rzeczowników osobowych o ogólnym znaczeniu w języku rosyjskim na Łotwie w latach 1918–1940 w porównaniu z językiem metropolii. Słowotwórstwo w tej kategorii nazw w języku metropolii w latach 20–30. oraz późniejszych charakteryzuje się pogłębioną specyfikacją produktywnych sufiksów -ист-; -(ов)ец-/-(ев)ец-; -щик- /-льщик. W procesie specyfikacji eliminuje się dublety w wyrażaniu znaczeń słowotwórczych oraz bezpośrednią konsekwencję dubletów – konkurowanie nominacji w tym samym znaczeniu z różnymi przyrostkami. Proces ten w języku rosyjskim na Łotwie w okresie objętym badaniami nie jest obserwowany, przeciwnie, można zauważyć wzrost dubletów i aktywną konkurencję nominacji-dubletów. Jeden z dubletów często jest nieznany w języku metropolii i powstaje w języku rosyjskim na Łotwie: спортист–спортсмен, конторист–конторщик, ленинец–ленинист.

Celem artykułu jest analiza strategii dekonstrukcji dyskursu politycznego we współczesnych audiowizualnych utworach parodystycznych. Badanie ma charakter studium przypadku poświęconego parodii autorstwa Jegora Łoskutowa będącej reminiscencją noworocznych przemówień prezydenta Federacji Rosyjskiej Władimira Putina. W tekście wskazane zostają cechy dyskursu politycznego, które podlegają parodystycznej transformacji. Badanie przedstawia nowe, lingwistyczne spojrzenie na zjawisko dekonstrukcji w zestawieniu z teorią gier językowych. Analiza przykładowego utworu pozwala wyciągnąć wnioski, iż twórcy współczesnych parodii dokonują wieloaspektowej dekonstrukcji komunikatów politycznych na poziomie wizualnym, leksykalnym, pragmatycznym oraz stylistycznym. Poprzez imitację wystąpień przedstawicieli władz z włączeniem sygnałów ironicznych oraz aluzyjnych, zastosowanie gier językowych oraz transformacje stylistyczne autorzy parodii dokonują krytyki stylu wypowiedzi polityków oraz prezentowanych przez nich idei.

W artykule przeanalizowano reprezentację intensywności zawiści w języku polskim, rosyjskim i ukraińskim w aspekcie lingwoaksjologicznym. W opisie intensywności emocji można wyróżnić ocenę ilościową i jakościową. Skala intensywności zawiści, odzwierciedlana w językach porównywanych, jest dość szeroka — od niskiego do bardzo wysokiego przejawu uczucia. Częściej jednak reprezentowane jest bardzo silne przeżywanie zawiści. Analiza porównawcza wykazała dominujące podobieństwo w reprezentacji oceny intensywności zawiści w językach polskim, rosyjskim i ukraińskim. Chociaż możliwe jest podkreślenie niektórych cech właściwych dla jakiegoś jednego języka. Na przykład, opis silnej manifestacji zawiści poprzez obraz substancji płynnej jest szczególnie charakterystyczny dla języka rosyjskiego.

В новой монографии С. Гончаровой-Грабовской, которая предназначена в качестве учебного пособия, представлены новаторские черты новой и новейшей драмы русскоязычных драматургов. Глубоко проанализированы проблемы трансформации действия, персонажа, форм речи. Прослежены тенденции эпизации и лиризации драмы.

Noty o autorach