Pytania w treści polsko- i rosyjskojęzycznej korespondencji przesyłanej za pośrednictwem kart pocztowych
Abstrakt
Artykuł ma na celu analizę porównawczą aktów pytania umieszczanych w treści polsko- i rosyjskojęzycznych tekstów przesyłanych za pośrednictwem kart pocztowych w drugiej połowie XX wieku. Przeprowadzona charakterystyka obejmuje kilka aspektów funkcjonowania pytań w listach pocztówkowych, takich jak: 1) ich lokalizacja w ramach kompozycji tekstu epistolarnego, 2) sąsiadujące z nimi akty mowy, 3) ich przedmiot (tematyka) oraz 4) funkcje pełnione przez pytania w tekście epistolarnym. Badanie wykazało, że najczęściej stosowane są pytania o uzupełnienie. Z reguły mają one charakter grzecznościowy i służą do nawiązania i podtrzymania kontaktu, rzadko natomiast można zaobserwować pytania mające na celu uzyskanie informacji.
Słowa kluczowe
pytanie; akty mowy; karty pocztowe; język polski; język rosyjski
Bibliografia
Awdiejew, Aleksy. Pragmatyczne podstawy interpretacji wypowiedzeń. Kraków: Uniwersytet Jagielloński, 1987.
Bobran, Marian. Semantyka trybu składniowego języka polskiego i rosyjskiego. Rzeszów, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej, 1996.
Boniecka, Barbara. “O pojęciu modalności.” Język Polski, 1976, no. 56: 99–110.
Boniecka, Barbara. “Podstawowe typy struktur pytajnych polszczyzny mówionej.” Studia nad składnią polszczyzny mówionej. Skubalanka, Teresa (ed.). Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1978: 147–157.
Boniecka, Barbara. Struktura i funkcje pytań w języku polskim. Lublin: Wydawnictwo UMCS, 2000.
Bula, Danuta, Nawacka, Joanna. “Próba klasyfikacji aktów mowy.” Socjolingwistyka, 1983, no. 5: 31–46.
Danielewiczowa, Magdalena. “Zdania pytajne o funkcji ekspresywnej.” Język a Kultura, t. 4. Bartmiński, Jerzy, Grzegorczykowa, Renata (ed.). Wrocław: Wiedza o Kulturze, 1991: 159–168.
Dyrtyy, Aleksandr Timofeyevich. “Funktsional'no-semanticheskoye pole voprositel'nosti (Metodologicheskiy·aspekt).” Mir nauki, kul'tury, obrazovaniya, 2014, no. 6: 391–393 [Дыртый, Александр Тимофеевич. “Функционально-семантическое поле вопросительности (Методологический аспект).” Мир науки, культуры, образования, 2014, no. 6: 391–393].
Dzienisiewicz, Daniel. “Akty podziękowania w treści polsko- i rosyjskojęzycznych wiadomości przesyłanych na kartach pocztowych.” Studia Rossica Gedanensia, 2021, no. 8: 47–65.
Dzienisiewicz, Daniel. “Akty przeproszenia w polsko- i rosyjskojęzycznych wiadomościach przesyłanych na kartach pocztowych.” Półrocznik Językoznawczy Tertium, 2022, no. 7 (2) (w druku).
Dzienisiewicz, Daniel. “Akty zaproszeń w polsko- i rosyjskojęzycznych wiadomościach przesyłanych na kartach pocztowych.” Przegląd Rusycystyczny, 2022, no. 4 (180), s. 260–282.
Dzienisiewicz, Daniel. “Błędy (orto)graficzne w rosyjskojęzycznych wiadomościach przesyłanych na kartach pocztowych.” Studia Rossica Posnaniensia, 2019, no. 44: 349–363.
Dzienisiewicz, Daniel. “Czy zdrowie, szczęście i pomyślność stanowią podstawowe składniki formuł życzeń „bez względu na okazję”?.” Wokół pewnego cytatu. Wojan, Katarzyna (ed.). Warszawa: BEL Studio, 2020: 87–98.
Dzienisiewicz, Daniel. “Struktura i funkcje komunikacyjne postscriptum w polskojęzycznych wiadomościach przesyłanych na kartach pocztowych.” Poradnik Językowy, 2023, no. 43 (w druku).
Dzienisiewicz, Daniel. Językowy obraz wartości w polsko- i rosyjskojęzycznych aktach życzeń przesyłanych na kartach pocztowych (niepublikowana rozprawa doktorska napisana pod kierunkiem prof. UAM dr. hab. Piotra Nowaka). Poznań: Wydział Neofilologii UAM, 2021.
Gołąb, Zbigniew, Heinz, Adam, Polański, Kazimierz. Słownik terminologii językoznawczej. Warszawa: PWN, 1970.
Grabias, Stanisław. Język w zachowaniach społecznych. Lublin, Wydawnictwo UMCS, 1994.
Grzegorczykowa, Renata. Wprowadzenie do semantyki językoznawczej. Warszawa: PWN, 1990.
Hofstede, Geert, Hofstede, Gert Jan. Kultury i organizacje. Zaprogramowanie umysłu. Warszawa: Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, 2007.
Jespersen, Otto. The Philosophy of Grammar. London: Allen and Unwin, 1948.
Jodłowski, Stanisław. Podstawy polskiej składni. Warszawa: PWN, 1976.
Kałkowska, Anna. Struktura składniowa listu. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1982.
Khartsiarek, Andzhey. “Vezhlivost' i faticheskoye obshcheniye v russkom i pol'skom yazykakh.” Problemy nauczania języka rosyjskiego i kultury Rosji u progu XXI wieku. Jankowski, Andrzej, Luciński, Kazimierz (eds). Kielce: Akademia Świętokrzyska im. Jana Kochanowskiego, 1999: 161–171 [Харциарек, Анджей. “Вежливость и фатическое общение в русском и польском языках.” Problemy nauczania języka rosyjskiego i kultury Rosji u progu XXI wieku. Jankowski, Andrzej, Luciński, Kazimierz (eds). Kielce: Akademia Świętokrzyska im. Jana Kochanowskiego, 1999: 161–171].
Koj, Leon. “Analiza pytań. I. Problem terminów pierwotnych logiki pytań.” Studia Semiotyczne, 1971, no. 2: 99–113.
Kozhukhova, Irina Vladimirovna. “Klassifikatsiya kosvennykh rechevykh aktov, vyrazhennykh v voprositel'noy forme (na materiale angliyskogo yazyka).” Vestnik Chelyabinskogo gosudarstvennogo universiteta, 2009, no. 43 (181): 31–34 [Кожухова, Ирина Владимировна. “Классификация косвенных речевых актов, выраженных в вопросительной форме (на материале английского языка).” Вестник Челябинского государственного университета, 2009, no. 43 (181): 31–34].
Krylova, Tat'yana Vladimirovna. “Naivno-yazykovyye predstavleniya o vezhlivosti i obsluzhivayushchaya ikh leksika.” Yazykovaya kartina mira i sistemnaya leksikografiya. Apresyan, Yuriy Derenikovich (red.). Moskva: Yazyki slavyanskikh kul'tur, 2006: 241–402 [Крылова, Татьяна Владимировна. “Наивно-языковые представления о вежливости и обслуживающая их лексика.” Языковая картина мира и системная лексикография. Апресян, Юрий Дереникович (ред.). Москва: Языки славянских культур, 2006: 241–402].
Książek, Elżbieta. Tekst epistolarny w świetle etykiety językowej. Kraków: Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej, 2008.
L'vova, Ol'ga Vasil'yevna. “Funktsional'no-semanticheskoye pole voprositel'nosti v nemetskom yazyke.” Gumanitarnyye nauki, 2012, no. 4: 74–79 [Львова, Ольга Васильевна. “Функционально-семантическое поле вопросительности в немецком языке.” Гуманитарные науки, 2012, no. 4: 74–79].
Marcjanik, Małgorzata. “Etykieta językowa.” Współczesny język polski. Bartmiński, Jerzy (ed.). Lublin: Wydawnictwo UMCS, 2001: 281–291.
Marcjanik, Małgorzata. “Proces przewartościowywania polskiej grzeczności językowej.” Język trzeciego tysiąclecia II: Nowe oblicza komunikacji we współczesnej polszczyźnie. Szpila, Grzegorz (ed.). Kraków: Krakowskie Towarzystwo Popularyzowania Wiedzy o Komunikacji Językowej „Tertium”, 2002: 391–396.
Marcjanik, Małgorzata. Polska grzeczność językowa. Kielce: Wyższa Szkoła Pedagogiczna im. Jana Kochanowskiego, 2000.
Marcjanik, Małgorzata. Słownik językowego savoir-vivre’u. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2015.
Mostovaya, Lidiya Aleksandrovna. “Ritoricheskiy vopros v gruppe kosvennykh rechevykh aktov.” Vestnik RUDN. Seriya: Russkiy i inostrannyye yazyki i metodika ikh prepodavaniya, 2009, no. 4: 39–45 [Мостовая, Лидия Александровна. “Риторический вопрос в группе косвенных речевых актов.” Вестник РУДН. Серия: Русский и иностранные языки и методика их преподавания, 2009, no. 4: 39–45].
Ożóg, Kazimierz. “Współczesna polska grzeczność językowa a postmodernizm.” Studia Linguistica, 2014, no. 9: 49–60.
Ożóg, Kazimierz. Polszczyzna przełomu XX I XXI wieku: wybrane zagadnienia. Rzeszów: Wydawnictwo „Otwarty Rozdział”, 2001.
Ożóg, Kazimierz. Zwroty grzecznościowe współczesnej polszczyzny mówionej (na materiale języka mówionego mieszkańców Krakowa). Warszawa – Kraków: PWN, 1990.
Padućeva, Elena Viktorovna. Wypowiedź i jej odniesienie do rzeczywistości. Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN, 1992.
Peshkovskiy, Aleksandr Matveyevich. Russkiy sintaksis v nauchnom osveshchenii. Moskva: Gosudarstvennoye izdatel'stvo, 1928 [Пешковский, Александр Матвеевич. Русский синтаксис в научном освещении. Москва: Государственное издательство, 1928].
Pisarkowa, Krystyna. Składnia rozmowy telefonicznej. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1975.
Polański, Kazimierz (ed.). Encyklopedia językoznawstwa ogólnego. Wrocław – Warszawa – Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1999.
Przybyła, Olga. Akty mowy w języku nauczycieli. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2004.
Searle, John Rogers. Czynności mowy. Rozważania z filozofii języka. Warszawa: Pax, 1987.
Sicińska, Katarzyna. “Wierność, powinność, uniżoność i inne kategorie grzeczności językowej w finalnych formułach epistolarnych XVIII wieku.” Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Językoznawcza, 2020, no. 27 (1): 163–184.
Sikora, Kazimierz. Grzeczność językowa wsi. Część I: system adresatywny. Kraków: Wydawnictwo UJ, 2010.
Skwarczyńska, Stefania. Teoria listu. Lwów: Towarzystwo Naukowe, 1937.
Strel'tsov, Aleksey Aleksandrovich. “O tipakh voprositel'nykh predlozheniy.” Vestnik permskogo natsional'nogo issledovatel'skogo politekhnicheskogo universiteta. Problemy yazykoznaniya i pedagogiki, 2016, no. 3: 38–51 [Стрельцов, Алексей Александрович. “О типах вопросительных предложений.” Вестник Пермского национального исследовательского политехнического университета. Проблемы языкознания и педагогики, 2016, no. 3: 38–51].
Szpyra, Jolanta. “Dlaczego za i przeciw, a nie przeciw i za – czyli o językowym obrazie świata Polaków, Anglików i Węgrów.” Etnolingwistyka, 1996, no. 8: 57–88.
Świdziński, Marek. “Analiza semiotyczna wypowiedzeń pytajnych we współczesnym języku polskim.” Studia Semiotyczne, 1973, no. 4: 221–249.
Vorob'yëva, Yelena Nikolayevna. “Voprositel'noye predlozheniye i kontekst.” Vestnik Kostromskogo gosudarstvennogo universiteta imeni N. A. Nekrasova, 2009, no. 15 (1): 49–52 [Воробьёва, Елена Николаевна. “Вопросительное предложение и контекст.” Вестник Костромского государственного университета имени Н. А. Некрасова, 2009, no. 15 (1): 49–52].
Warchala, Jacek. “Pragmatyka dialogu potocznego.” Socjolingwistyka, 1991, no. 11: 21–46.
Wąsik, Zdzisław. Typologia strukturalna wypowiedzeń pytajnych. Wrocław: Wydawnictwa Uniwersytetu Wrocławskiego, 1979.
Wiertlewski, Stefan. Pytania bez odpowiedzi. Pytania jako pośrednie akty mowy. Poznań: Sorus, 1995.
Wierzbicka, Anna. “Genry mowy.” Tekst i zdanie. Zbiór studiów. Dobrzyńska, Teresa, Janus, Elżbiata (ed.). Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1983: 125–137.
Zabielska, Magdalena. “Pytania pozorne we współczesnej polszczyźnie mówionej.” Prace Filologiczne, 1988, no. 34: 109–117.
Zhinkin, Nikolay Ivanovich. “Vopros i voprositel'noye predlozheniye.” Voprosy yazykoznaniya, 1955, no. 3: 22–34 [Жинкин, Николай Иванович. “Вопрос и вопросительное предложение.” Вопросы языкознания, 1955, no. 3: 22–34].
Zięba, Anna. Wpływ kultury narodowej na język prasowych tekstów informacyjnych. Poznań: Wydawnictwo Rys, 2012.
Żurek, Anna. “Teorie grzeczności językowej.” Kształcenie Językowe, 2008, no. 7 (17): 33–43.
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Polska
https://orcid.org/0000-0003-0400-5143
Dr, adiunkt na Wydziale Neofilologii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Zainteresowania naukowe: etnolingwistyka, pragmatyka językowa, socjolingwistyka, językoznawstwo porównawcze, konwersja tekstu rosyjskiego na znaki polskiego alfabetu. Autor ponad 20 artykułów naukowych, m.in.: Kwantytatywne aspekty doboru haseł w słownikach (na materiale Słownika języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego) (w: Wokół 300 tysięcy polskich słów. Wstęp do hasłownikologii, Warszawa 2017), Akty podziękowania w treści polsko- i rosyjskojęzycznych wiadomości przesyłanych na kartach pocztowych („Studia Rossica Gedanensia” 2021, nr 8), Błędy (orto)graficzne w rosyjskojęzycznych wiadomościach przesyłanych na kartach pocztowych („Studia Rossica Posnaniensia” 2019, nr 44). Doktorat 2021: Językowy obraz wartości w polsko- i rosyjskojęzycznych aktach życzeń przesyłanych na kartach pocztowych.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
