Czy „klasyczny” znaczy „obiektywny”? O reportażach Dmitrija Sokołowa-Mitricza
Abstrakt
Celem niniejszego artykułu jest analiza strategii i technik narracyjnych obecnych w reportażach Dmitrija Sokołowa-Mitricza. Autor artykułu skupia się na relacji między „obiektywną” gatunkową formą reportażu a ideologicznym przekazem ukrytym w tekście. Badanie obejmuje obiektywizujące techniki narracyjne, a także formy perswazyjne, które są powiązane z automatycznymi mechanizmami psychologicznymi czytelnika i za pomocą „miękkich” środków aktualizują obraz świata, który stara się narzucać w sposób agresywny rosyjska propaganda państwowa.
W toku analizy autor artykułu dochodzi do wniosku, że klasyczna forma reportażu, oparta na systemie strategii obiektywizujących i nie zawierająca tekstowych wyznaczników fikcji, nie może gwarantować obiektywności i prawdziwości przedstawionych faktów. Wiara w prawdziwość opowiadanej historii może być jedynie wynikiem „paktu referencjalnego”, a nie formalnych procedur stosowanych przez reportera. Analiza twórczości Sokołowa-Mitricza pokazuje, że tekst reportażu może być wykorzystany nie tylko do niejawnego oddziaływania na publiczność, ale także w sposób zamaskowany propagować poglądy i idee krytykowane w prymarnej (dosłownej) warstwie tekstu.
Słowa kluczowe
Dmitrij Sokołow-Mitricz, reportaż, perswazja, propaganda, narracja
Bibliografia
Barbe, Katharina. Irony in Context. Amsterdam: John Benjamins Publishing, 1995.
Borkowski, Igor. Świt wolnego słowa. Język propagandy politycznej 1981–1995. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2003.
Burger, Jerry M.; Messian, Nicole; Patel, Shebani; del Prado, Alicia; Anderson, Carmen. “What a Coincidence! The Effects of Incidental Similarity on Compliance”. Personality and Social Psychology Bulletin, 2004, No. 30(1): 35–43.
Cialdini, Robert B. Influence: Science and Practice. 5th ed. Boston: Pearson Education, 2009.
Clore, Gerald L. “Emotions: Causes and Consequences”. The Nature of Emotion: Fundamental Questions. Fox, Andrew S.; Lapate, Regina C.; Shackman, Alexander J.; Davidson, Richard J. (eds.). 2nd ed. New York: Oxford University Press, 2018. 15–19.
Clore, Gerald L.; Reinhard, David A. 2018. “Emotional Intensity: It’s the Thought that Counts”. The Nature of Emotion: Fundamental Questions. Fox, Andrew S.; Lapate, Regina C.; Shackman, Alexander J.; Davidson, Richard J. (eds.). 2nd ed. New York: Oxford University Press. 162–165.
Conserva, Henry T. Propaganda Techniques. Bloomington: Author House, 2003.
Czerwiński, Grzegorz. “Konstrukcja narracji w ‘Rojzmanie’ Walerija Paniuszkina. Beletryzacja i obiektywizacja”. Slavia Orientalis, 2018, No. 3: 489–503.
Czerwiński, Grzegorz. “Memories and Memory in New Russian Literary Journalism (Illustrated with Reference to Reportage Books by Yulia Yuzik and Valery Panyushkin)”. Russian Literature, 2022, vol. 133: 49–77.
Darczewska, Jolanta. Anatomia rosyjskiej wojny informacyjnej. Operacja krymska – studium przypadku. Warszawa: OSW, 2014.
Dement’yev, Vadim V. Nepryamaya kommunikatsiya. Moskva: Gnozis, 2006. [Дементьев, Bадим B. Непрямая коммуникация, Москва: Гнозис, 2006.]
Des Forges, Alison. “Leave None to Tell the Story”. Genocide in Rwanda. New York: Human Rights Watch, 1999.
Ekman, Paul. Emotions Revealed: Recognizing Faces and Feelings to Improve Communication and Emotional Life. New York: Henry Holt and Company, 2003.
Eysenck, Hans J. “Personality, Primary and Secondary Suggestibility, and Hypnosis.” Suggestion and Suggestibility: Theory and Research. Gheorghiu, Vladimir A.; Netter, Petra; Eysenck, Hans J.; Rosenthal, Robert (eds.). Berlin: Springer-Verlag publishing, 1989. 57–67.
Garpiel, Rafał; Leszczyńska Katarzyna (eds.). Sztuka perswazji. Socjologiczne, psychologiczne i lingwistyczne aspekty komunikowania perswazyjnego. Kraków: Nomos, 2004.
Gordon, George N. Persuasion. The Theory and Practice of Manipulative Communication. New York: Hastings House, 1971.
Griskevicius, Vladas; Shiota, Michelle N.; Neufeld, Samantha L. “Influence of Different Positive Emotions on Persuasion Processing: A functional Evolutionary Approach.” Emotion, 2010, No. 10(2): 190–206.
Gurevich, Semën M. Reportazh v gazete. Moskva: Mysl’, 1963. [Гуревич, Cемён М. Репортаж в газете, Москва: Мысль, 1963.]
Hunter, Edward. Brain Washing in Red China. The calculated destruction of men’s minds. New York: The Vanguard Press, 1951.
Izard, Carroll E. Human Emotions. New York: Plenum Publishing Corporation, 1977.
Jeziorska-Haładyj, Joanna. Tekstowe wykładniki fikcji. Na przykładzie reportażu i powieści autobiograficznej. Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN, 2013.
Jowett Garth S.; O’Donnell Victoria. Propaganda & Persuasion. 2nd ed. Thousand Oaks: Sage publications, 1992.
Keyes, Ralph. The Post-Truth Era: Dishonesty and Deception in Contemporary Life. New York: St. Martin’s press, 2004.
Kim, Maksim N. Osnovy tvorcheskoy deyatel’nosti zhurnalista. Sankt-Peterburg: Piter, 2011. [Ким, Максим Н., Основы творческой деятельности журналиста, Санкт-Петербург: Питер, 2011].
Kita, Małgorzata. “Perswazyjne użycie języka potocznego w kontakcie ogólnym.” Z problemów współczesnego języka polskiego. Wilkoń, Aleksander; Warchala, Jacek (eds.). Katowice: Wydawnictwo UŚ, 1993. 33–41.
Kolesnichenko, Aleksandr V. Prakticheskaia zhurnalistika. Moskva: Moskovskiy gosudarstvennyy universitet, 2008. [Колесниченко, Александр В. Практическая журналистика. Москва: Московский государственный университет, 2008.]
“Zhurnalist nazval ‘popsoy’ fil’m Dudya pro Beslan.” Lenta.ru, https://lenta.ru/news/2019/09/09/beslan (11.02.2022). [“Журналист назвал «попсой» фильм Дудя про Беслан”. Lenta.ru, https://lenta.ru/news/2019/09/09/beslan (11.02.2022)].
Lifton, Robert J. Thought Reform and the Psychology of Totalism: A Study of “Brainwashing” in China. Chapel Hill: University of North Carolina Press, 1989.
Lindner, Evelin. Making Enemies: Humiliation and International Conflict. London: Praeger Security International, 2006.
Lyttle, Jim. “The Effectiveness of Humor in Persuasion: The Case of Business Ethics Training.” The Journal of General Psychology, 2001, No. 128(2): 206–216.
“Khakery opublikovali perepisku Vladislava Surkova.” Meduza, https://meduza.io/feature/2016/10/26/hakery-opublikovali-perepisku-vladislava-surkova-falshivuyu-i-nastoyaschuyu (14.12.2021). [“Хакеры опубликовали переписку Владислава Суркова”. Медуза, https://meduza.io/feature/2016/10/26/hakery-opublikovali-perepisku-vladislava-surkova-falshivuyu-i-nastoyaschuyu (14.12.2021)].
O’Keefe, Daniel J. Persuasion. Theory and Research. 2nd ed. Thousand Oaks – London – New Delhi: Sage Publications, 2002.
Obuchowski, Kazimierz. Kody umysłu i emocje. Łódź: Wyższa Szkoła Humanistyczno-Ekonomiczna, 2004.
Powell, Esta. “Catharsis in Psychology and Beyond: A Historic Overview.” The Primal Psychotherapy Site, 2008, http://primal-page.com/cathar.htm (accessed 10 December 2021).
Roudakova, Natalia. Losing Pravda: Ethics and the Press in Post-truth Russia. Cambridge University Press, 2017.
Schiller, Herbert I. The Mind Managers. Boston: Beacon Press, 1973.
Sokolov-Mitrich, Dmitriy. “Chingiskhan, otkroy lichiko.” Izvestiya. 18.05.2007, https://iz.ru/news/324757 (14.12.2021). [Соколов-Митрич, Дмитрий. “Чингисхан, открой личико.” Известия. 18.05.2007, https://iz.ru/news/324757 (14.12.2021).]
Sokolov-Mitrich, Dmitriy. “Dayte umeret’.” Foma. 2.04.2013, https://foma.ru/dajte-umeret.html (10.12.2021). [Соколов-Митрич, Дмитрий. “Дайте умереть.” Фома. 2.04.2013, https://foma.ru/dajte-umeret.html (10.12.2021).]
Sokolov-Mitrich, Dmitriy. “Khomiachkam kholodno.” Russkiy reportër. 2012, No. 6, https://expert.ru/russian_reporter/2012/06/homyachkam-holodno (10.12.2021). [Соколов-Митрич, Дмитрий. “Хомячкам холодно.” Русский репортёр. 2012, № 6, https://expert.ru/russian_reporter/2012/06/homyachkam-holodno (10.12.2021).
Sokolov-Mitrich, Dmitriy. “Legko li byt’ russkim v Adygeye.” Izvestiya. 20.03.2007, https://iz.ru/news/322750 (14.12.2021). [Соколов-Митрич, Дмитрий. “Легко ли быть русским в Адыгее.” Известия. 20.03.2007, https://iz.ru/news/322750 (14.12.2021)].
Sokolov-Mitrich, Dmitriy. “Lyudi v chernom.” Pravoslavie.ru. 27.01.2014, http://pravoslavie.ru/67885.html (14.12.2021). [Соколов-Митрич, Дмитрий. “Люди в черном.” Православие.ру. 27.01.2014, http://pravoslavie.ru/67885.html (14.12.2021).]
Sokolov-Mitrich, Dmitriy. Real’nyy reportër. Pochemu nas etomu ne uchat na zhurfake?! Sankt-Petersburg: Piter, 2012. [Соколов-Митрич, Дмитрий. Реальный репортёр. Почему нас этому не учат на журфаке?!, Санкт-Петербург: Питер, 2012.]
Sokolov-Mitrich, Dmitriy. “Zvuki Me.” Vecherniaia Moskva, 16.10.2013, https://vm.ru/opinion/160970-zvuki-me (10.12.2021). [Соколов-Митрич, Дмитрий. “Звуки Ме.” Вечерняя Москва, 16.10.2013, https://vm.ru/opinion/160970-zvuki-me (10.12.2021).]
Solganik, Grigoriy Ya. Stil’ reportazha. Moskva: MGU im. M.V. Lomonosova, 1970. [Солганик, Григорий Я. Стиль репортажа. Москва: МГУ имени М.В. Ломоносова, 1970.]
“«Izvestiyam» vyneseno preduprezhdeniye o nedopustimosti ekstremist·skoy deyatel’nosti.” Informatsionno- analiticheskiy tsentr “Sova”, 27.08.2007, https://www.sova-center.ru/misuse/news/persecution/2007/08/d11450 (10.12.2021). [“«Известиям» вынесено предупреждение о недопустимости экстремистской деятельности.” Информационно-аналитический центр «Сова», 27.08.2007, https://www.sova-center.ru/misuse/news/persecution/2007/08/d11450 (10.12.2021).]
Tangney, June P. “Shame and Guilt in Interpersonal Relationships.” Self-Conscious Emotions: The Psychology of Shame, Guilt, Embarrassment, and Pride. Tangney, June P. and Fischer, Kurt W. Eds. New York: Guilford Press, 1995: 114–139.
Tesich, Steve. “A Government of Lies.” The Nation, 1992, No. 254. January 6.
Tokarz, Marek. Argumentacja, perswazja, manipulacja. Wykłady z teorii komunikacji. Sopot: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, 2006.
Warchala, Jacek. Formy perswazji. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2019.
Wolfe, Tom; Johnson, E. W. (eds.). The New Journalism with an Anthology. New York: Harper & Row, 1973.
Zajas, Paweł. Jak świat prawdziwy stał się bajką. O literaturze niefikcjonalnej. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2011.
Vereshchagina, Natal’ya O.; Bulatova, Elina W. “Yazykovyye sredstva nepryamoy kommunikatsii v mediatekstakh Dm.Sokolova-Mitricha.” Izvestiya Ural’skogo federal’nogo universiteta. Seria 1: Problemy obrazovaniya, nauki i kul’tury, 2014, 132(4): 19–28. [Верещагина, Наталья О.; Булатова Эллина В. “Языковые средства непрямой коммуникации в медиатекстах Дм. Соколова-Митрича”. Известия Уральского федерального университета. Серия 1: Проблемы образования, науки и культуры, 2014, 132 (4): 19-28.]
Ogneva, Ekaterina V. “Yazykovaya ekspressiya v tekstakh Dm. Sokolova-Mitricha.” Filologicheskie i sotsiokul’turnye voprosy nauki i obrazovaniia. Sereda, Polina V.; Soboleva, Elena I. (Eds.). Krasnodar: Izdatel’stvo Kubanskogo gosudarstvennogo tekhnologicheskogo universiteta, 2016. 96-103. [Огнева, Екатерина В. “Языковая экспрессия в текстах Дм. Соколова-Митрича”. Филологические и социокультурные вопросы науки и образовани. Середа, Полина В.; Соболева, Елена И. (Ред.). Краснодар: Издательство Кубанского государственного технологического университета, 2016. 96-103.]
Żyrek-Horodyska, Edyta. “Reportaż literacki wobec literatury. Korzenie i teorie.” Pamiętnik Literacki, 2017, No. 4: 119–131.
Uniwersytet w Białymstoku Polska
https://orcid.org/0000-0002-2745-6572
Dr hab. Grzegorz Czerwiński – adiunkt na Wydziale Filologicznym Uniwersytetu w Białymstoku. Wcześniej pracował jako postdoctoral researcher na Uniwersytecie w Gandawie w Belgii. W latach 2013–2016 kierownik projektu badawczego NCN „Literatura polsko-tatarska po 1918 roku”. Autor monografii „Jam z rodu Nomadów”. Literatura polsko-tatarska po 1918 roku (2017). Obecnie zajmuje się literaturami rdzennych narodów rosyjskiej Syberii, Arktyki i Dalekiego Wschodu oraz literaturą niefikcjonalną ze szczególnym uwzględnieniem reportażu. Publikował w czasopismach: „Russian Literature”, „Zeitschrift für Slavische Philologie”, „Pamiętnik Literacki”, „Rocznik Komparatystyczny”, „Ruch Literacki” i „Slavia Orientalis”. Numer ORCID: 0000-0002-2745-6572.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
