Od poetyki tytułu do struktury sensu — o dwóch tytułach jednego opowiadania Vladimira Nabokova
Abstrakt
Przedmiotem analizy w artykule jest opowiadanie V. Nabokova Katastrofa (1924), które w procesie tłumaczenia na język angielski przez samego autora zyskało nowy tytuł – Details of a Sunset. Wychodząc od poetyki tytułu namysłowi poddano następujące kwestie: 1. kreację zakochanego bohatera – „półboga” Marka obdarzonego świetlistymi atrybutami, wiążącymi go ze sferą mityczną (Eros, Amor), z prapoczątkiem (Eden, motyw dzieciństwa); 2. kategorię „czułego narratora” – zaangażowanego obserwatora wydarzeń; 3. sferę oniryczną obecną w opowiadaniu, odsyłającą do mitu, związaną z dążeniem człowieka ku wyższym wartościom, z odwiecznym pragnieniem szczęścia; 4. metaforykę i symbolikę zachodzącego słońca. Wykazano, że sposób deskrypcji zachodu słońca oraz zmiana tytułu opowiadania pozwoliły pisarzowi zaakcentować aksjologiczny wymiar utworu i tym samym ustalić relację z czytelnikiem, postulując swoiste „wzniesienie się” na inny poziom rozumienia. Inspiracje metodologiczne dla prezentowanych rozważań czerpiemy z refleksji Rolanda Barthesa, który wartościując słowo w dyskursie wskazuje na jego sensotwórczą funkcję.
Słowa kluczowe
Nabokov, Katastrofa, Details of a Sunset, zakochany bohater, czuły narrator, oniryzm
Bibliografia
Apulejusza „Amor i Psyche”. Przetłumaczył, rozebrał i objaśnił Kawczyński, Maksymilian. Kraków: Drukarnia Uniwersytetu Jagiellońskiego, 1901.
Bachelard, Gaston. Poetyka marzenia. Przekł., oprac. i posłowie Brogowski, Leszek. Gdańsk: słowo/obraz terytoria, 1998.
Barthes, Roland. Roland Barthes. Przeł. Swoboda, Tomasz. Gdańsk: słowo/obraz terytoria, 2011.
Barthes, Roland. “Wykład.” Przeł. Komendant, Tadeusz. Teksty: teoria literatury, krytyka, interpretacja 1979, no. 5 (47): 9–29.
Berberova, Nina. Kursiv moy: Avtobiografiya. Predisl. Kuznetsova, Anna. Moskva: AST: Astrel', 2010 [Берберова, Нина. Курсив мой: Автобиография. Предисл. Кузнецова, Анна. Москва: АСТ: Астрель, 2010].
Berdyayev, Nikolay. Filosofiya svobodnogo dukha. Moskva: Respublika, 1994 [Бердяев, Николай. Философия свободного духа. Москва: Республика, 1994].
Błocian, Ilona. “Jung i Bachelard. Problem wyobraźni i mitu. ” Analiza i egzystencja 2005, no. 1: 87–116.
Boyd, Brian. Vladimir Nabokov: The Russian Years. Princeton: Princeton Univeristy Press, 1990.
Connolly, Julian W. Nabokov's Early Fiction. Patterns of Self and Other, New York: Cambridge Univeristy Press, 1992.
Cymborska-Leboda, Maria. “’Ray nezabyvchivoy dushi’ i ‘khristianskaya istina o cheloveke’: Eden Vyacheslava Ivanova.” Slavia Orientalis 2018, no. 2: 215–229 [Cymborska-Leboda, Maria. “’Рай незабывчивой души’ и ‘христианская истина о человеке’: Eden Вячеслава Иванова.” Slavia Orientalis 2018, no. 2: 215–229].
Dolinin, Aleksandr. Istinnaya zhizn' pisatelya Sirina. Raboty o Nabokove. Sankt-Peterburg: Akademicheskiy proyekt, 2004 [Долинин, Александр. Истинная жизнь писателя Сирина. Работы о Набокове. Санкт-Петербург: Академический проект, 2004].
Dzhonson, Donal'd Barton. Miry i antimiry Vladimira Nabokova. Per. s angl. Strelkova, Tat'yana. Sankt-Peterburg: SYMPOSIUM, 2011 [Джонсон, Дональд Бартон. Миры и антимиры Владимира Набокова. Пер. с англ. Стрелкова, Татьяна. Санкт-Петербург: SYMPOSIUM, 2011].
Engelking, Leszek. Chwyt metafizyczny. Vladimir Nabokov – estetyka z sankcją wyższej rzeczywistości. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 2011.
Ern, Vladimir Frantsevich. “Verkhovnoye postizheniye Platona.” Sochineniya. Sost., podg. teksta Kotrelev, Nikolay Vsevolodovich i Antonova, Yelena Viktorovna. Vst. stat'ya Sherrer, Yutta. Prim. Keydan, Vladimir Isidorovich i Antonova, Yelena Viktorovna. Moskva: Pravda, 1991 [Эрн, Владимир Францевич. “Верховное постижение Платона.” Сочинения. Сост., подг. текста Котрелев, Николай Всеволодович и Антонова, Елена Викторовна. Вст. статья Шеррер, Ютта. Прим. Кейдан, Владимир Исидорович и Антонова, Елена Викторовна. Москва: Правда, 1991].
Faryno, Jerzy. Vvedeniye v literaturovedeniye. Sankt-Peterburg: Izdatel'stvo RGPU im. A. I. Gertsena, 2004 [Faryno, Jerzy. Введение в литературоведение. Санкт-Петербург: Издательство РГПУ им. А. И. Герцена, 2004].
Gerra, Rene. «Kogda my v Rossiyu vernemsya...». Sankt-Peterburg: Rostok, 2010 [Герра, Рене. «Когда мы в Россию вернемся...». Санкт-Петербург: Росток, 2010].
Ginter, Anna. “Nabokovowski sposób dotykania rzeczywistości: gra światła i barw w opowiadaniu Detale zachodu słońca.” Studia Językoznawcze 2015, t. 14: 83–91.
Ginter, Anna. Vladimir Nabokov i jego synestezyjny świat. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 2015.
Ivanov, Vyacheslav. Sobraniye sochineniy. T. 3. Red. Ivanov, Dmitriy Vyacheslavovich i Deshart, Ol'ga. Bryussel': Foyer Oriental Chrétien, 1979 [Иванов, Вячеслав. Собрание сочинений. Т. 3. Ред. Иванов, Дмитрий Вячеславович и Дешарт, Ольга. Брюссель: Foyer Oriental Chrétien, 1979].
Kołakowski, Leszek. Obecność mitu. Warszawa: Prószyński i S-ka, 2005.
Korpanty, Józef (red.). Słownik łacińsko-polski. T. 1. Warszawa: PWN, 2001.
Levin, Yuriy Iosifovich. Izbrannyye trudy. Poetika. Semiotika. Moskva: Yazyki russkoy kul'tury, 1998 [Левин, Юрий Иосифович. Избранные труды. Поэтика. Семиотика. Москва: Языки русской культуры, 1998].
Lévinas, Emmanuel. “The Trace of the Other.” Transl. Lingis, Alphonso. Deconstruction in Context. Literature and Philosophy. Mark C. Taylor (ed.). Chicago: The University of Chicago Press, 1986. 345–359.
Nabokov, Vladimir. Collected Stories. London: Penguin Books, 2016.
Nabokov, Vladimir. List, który nigdy nie dotarł do Rosji i inne opowiadania. T. 1. Przeł. Kłobukowski, Michał, opowiadania Bajka i Powrót Czorba przeł. Engelking, Leszek. Posłowiem opatrzył Engelking, Leszek. Warszawa: MUZA SA, 2007.
Nabokov, Vladimir. Pamięci, przemów. Autobiografia raz jeszcze. Przeł. z ang. Kołyszko, Anna. Posłowiem opatrzył Engelking, Leszek. Warszawa: MUZA SA, 2004.
Nabokov, Vladimir. Patrz na te arlekiny. Przeł. Kołyszko, Anna. Posłowiem opatrzył Engelking, Leszek. Warszawa: MUZA SA, 2015.
Nabokov, Vladimir. Polnoye sobraniye rasskazov. Cost. Babikov, Andrey. Predisl. Nabokov, Dmitriy. Sankt-Peterburg: Azbuka, 2013 [Набоков, Владимир. Полное собрание рассказов. Cост. Бабиков, Андрей. Предисл. Набоков, Дмитрий. Санкт-Петербург: Азбука, 2013].
Nabokov, Vladimir. Stikhi. Sankt-Peterburg: Azbuka, 2015. [Набоков, Владимир. Стихи. Санкт-Петербург: Азбука, 2015].
Nabokov, Vladimir. Własnym zdaniem. Przeł. Szczubiałka, Michał. Warszawa: ALETHEIA, 2016.
Nabokov, Vladimir. Wykłady o literaturze. Przeł. Batko, Zbigniew. Warszawa: MUZA SA, 2005.
Nabokov, Vladimir. Wykłady o literaturze rosyjskiej. Przeł. Batko, Zbigniew. Warszawa: ALETHEIA, 2017.
Naumann, Marina Turkevich. Blue Evenings in Berlin. Nabokov’s Short Stories of the 1920s. New York: New York University Press, 1978.
Nietzsche, Friedrich. Tako rzecze Zaratustra. Książka dla wszystkich i dla nikogo. Przeł. Berent, Wacław. Gdynia: TENET, 1991.
Platon, Eutyfron, Obrona Sokratesa, Kriton, Fedon, Uczta. Przeł., wstępami i objaśnieniami opatrzył Witwicki, Władysław. Posłowie Wesoły, Marian Andrzej. Kraków: Zielona Sowa, 2007.
Ricoeur, Paul. La métaphore vive, Paris: Éditions du Seuil, 1975.
Shitakova, Nataliya Ivanovna. “Osobennosti funktsionirovaniya snovideniya v tvorchestve V. Nabokova i G. Gazdanova: son kak odna iz realizatsiy voploshcheniya istinnoy real'nosti.” Filologicheskiye nauki. Voprosy teorii i praktiki 2013, no. 4, ch. 1: 221-224 [Шитакова, Наталия Ивановна. “Особенности функционирования сновидения в творчестве В. Набокова и Г. Газданова: сон как одна из реализаций воплощения истинной реальности.” Филологические науки. Вопросы теории и практики 2013, no. 4, ч. 1: 221-224].
Shrayer, Maxim D. The World of Nabokov’s Stories, Austin: University of Texas Press, 1999.
Titov, Oleg Anatol'yevich. “Rol' skazochnogo interteksta v soderzhatel'noy strukture rasskaza V. V. Nabokova Katastrofa.” Yaroslavskiy pedagogicheskiy vestnik 2016, no. 4: 194–198 [Титов, Олег Анатольевич. “Роль сказочного интертекста в содержательной структуре рассказа В. В. Набокова Катастрофа.” Ярославский педагогический вестник 2016, no. 4: 194–198].
Titov, Oleg Anatol'yevich. “Semantika sobstvennykh imen v rasskaze V. V. Nabokova Katastrofa.” Vestnik KGU im. Nekrasova 2016, no. 5: 204–208 [Титов, Олег Анатольевич. “Семантика собственных имен в рассказе В. В. Набокова Катастрофа.” Вестник КГУ им. Некрасова 2016, no. 5: 204–208].
Toporov, Vladimir Nikolayevich. Mif. Ritual. Simvol. Obraz: Issledovaniya v oblasti mifopoeticheskogo: Izbrannoye. Moskva: «Progress» – «Kul'tura», 1995 [Топоров, Владимир Николаевич. Миф. Ритуал. Символ. Образ: Исследования в области мифопоэтического: Избранное. Москва: «Прогресс» – «Культура», 1995].
Tsiv'yan, Tat'yana Vladimirovna. “Igra s imenami v «tekste sna» Daniila Kharmsya.” Yazyk: tema i variatsii. Izbrannoye v dvukh knigakh. Kn. 2. Moskva: Nauka, 2008: 328–330 [Цивьян, Татьяна Владимировна. “Игра с именами в «тексте сна» Даниила Хармся.” Язык: тема и вариации. Избранное в двух книгах. Кн. 2. Москва: Наука, 2008. 328–330].
Tyupa, Valeriy Igorevich. “Solyarnyye povtory v romane Goncharova Oblomov.” Povtor v khudozhestvennom tekste. Red. Majmieskułow, Anna i Trojanowska, Beata. Bydgoszcz: Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, 2012. 169–181 [Тюпа, Валерий Игоревич. “Солярные повторы в романе Гончарова Обломов.” Повтор в художественном тексте. Red. Majmieskułow, Anna i Trojanowska, Beata. Bydgoszcz: Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, 2012. 169–181].
Ułanek, Małgorzata. “’Блаженное солнечное опьянение’ – metafory ognia, słońca, blasku w opowiadaniu Vladimira Nabokova Port.” Żywioły. Motyw ognia w literaturze, kulturze i sztuce. Red. Arciszewska, Katarzyna i Patocka-Sigłowy, Urszula. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, 2018. 253–261.
Ułanek, Małgorzata. “’Czułość świata’ w opowiadaniu Благость Vladimira Nabokova.” Modernizm(y) słowiański(e) w anturażu czułości. Red. Malej, Izabella. Matusiak, Agnieszka i Paszkiewicz, Anna. Wrocław: ATUT, 2021. 171–180.
Woźniak, Anna. “«Strannyye sny» s probuzhdeniyami Fedora Dostoyevskogo.” Dva mira. Sny i oniricheskiye motivy v russkoy literature XIX–XX vekov. Lublin: Werset, 2022. 129–161 [Woźniak, Anna. “«Странные сны» с пробуждениями Федора Достоевского.” Два мира. Сны и онирические мотивы в русской литературе XIX–XX веков. Lublin: Werset, 2022. 129–161].
Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej Polska
https://orcid.org/0000-0002-9599-6669
Dr, adiunkt w Katedrze Literaturoznawstwa Słowiańskiego w Instytucie Językoznawstwa i Literaturoznawstwa UMCS w Lublinie. Zainteresowania naukowe: literatura rosyjska XX wieku, rosyjska literatura emigracyjna. Autorka monografii nt. Koncepcja miłości w prozie Borysa Pasternaka – w kręgu antropologii pisarza (Lublin 2015) oraz artykułów naukowych poświęconych twórczości Borysa Pasternaka i Vladimira Nabokova.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
