Sztuka i komunikacja: o pragmatycznych aspektach komunikacji artystycznej
Abstrakt
Tematyka artykułu dotyczy komunikacji estetycznej i artystycznej. Autor wychodzi z założenia, że wiele teorii komunikacji społecznej, a także teorii pragmatycznych nie uwzględnia czynności i dyskursów językowych, których celem jest wywołanie u odbiorców doświadczenia estetycznego. Autor obala taki pogląd, przedstawiając alternatywną koncepcję, że dyskursy estetyczne i artystyczne spełniają podstawowe warunki komunikacji społecznej: polegają na oddziaływaniu poprzez informację; są zamierzone; realizują się w interakcjach na poziomie makrospołecznym w ramach komunikacji reprezentatywnej. Funkcjonalistyczna teoria kultury Bronisława Malinowskiego oraz koncepcja wartości estetycznych Ivora A. Richardsa uzasadnią takie podejście do komunikacji artystycznej. Autor analizuje dyskursy artystyczne ze względu na ich synchroniczny i asynchroniczny charakter oraz proponuje typologię tego typu dyskursów, ilustrując poszczególne typy przykładami z literatury artystycznej.
Słowa kluczowe
estetyka, pragmatyka, komunikacja estetyczna, komunikacja artystyczna, sztuka, interakcja, intencja
Bibliografia
Aiftincă, Marin. “Communication and artistic expression.” Balkan Journal of Philosophy 2013, no. 5 (2): 147–150.
Austin, John L. How to do things with words. Cambridge: Cambridge University Press, 1962.
Basin, Evgenij Â. Semantičeskaâ filosofiâ iskusstva. Moskva: Gumanitarij, 2012.
Baylon, Christian & Mignot, Xavier. Komunikacja. Kraków: Flair, 2008.
Blumer, Jay G. & Katz, Elihu (eds.). The Uses of Mass Communications. Current Perspectives on Gratifications Research. Beverly Hills etc.: Sage, 1974.
Brock, Alexander „Spielerische Kommunikation. Zur Bestimmung einer Textsorte.“ Deutsche Sprache 2003, no. 4: 351–363.
Clark, Herbert H. & Carlson, Thomas B. „Hearers and speech acts.” Language 1982, no. 58 (2): 332–371.
Cupchik, Gerald C. & Shereck, Lanny & Spiegel, Stacey „The Effects of Textual Information on Artistic Com-munication.” Visual Arts Research 1994, no. 20 (1): 62–78.
Dobek-Ostrowska, Barbara. Komunikowanie polityczne i publiczne. Warszawa: PWN, 2007.
Dobrzyńska, Teresa. „Od niespójności do (super)koherencji. Rola metatekstu w utworze literackim.” Semantyka tekstu artystycznego. Pajdzińska, Anna & Tokarski, Ryszard (red.). Lublin: Wydawnictwo UMCS, 2001. 47–57.
Duszak, Anna. Tekst, dyskurs, komunikacja międzykulturowa. Warszawa: PWN, 1998.
Eco, Umberto. Teoria semiotyki. Kraków: Wydawnictwo UJ, 2009.
Feŝenko, Vladimir V. „Literary communication: from semiotic models to a theory of linguistic aesthetics.” Slovo.ru. Baltijskij akcent 2021, no. 12 (1), 7–31.
Filas, Ryszard. „Aktywność czytelnicza Polaków przełomu wieków.” Zeszyty Prasoznawcze 2021, no. XLIV (3–4), 7–36.
Filipiak, Marian. Homo communicans. Wprowadzenie do teorii masowego komunikowania. Lublin: Wydawnic-two UMCS, 2003.
Fleischer, Michael. Ogólna teoria komunikacji. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2007.
Gerbner, George. “On defining communication: Still another view.” Journal of Communication 1966, no. 16 (2), 99–103.
Glück, Helmut (Hrsg.). Metzler Lexikon Sprache. Stuttgart, Weimar: Metzer-Verlag, 1993.
Goban-Klas, Tomasz. Media i komunikowanie masowe. Teorie i analizy prasy, radia, telewizji i internetu. War-szawa: PWN, 2006.
Gross, Larry “Art as the communication of competence.” Social Science Information 1973, no. 12(5), 115–141.
Hansmann, Otto „Ästhetische Kommunikation.“ Handbuch der Erziehungswissenschaft. Band I: Grundlagen – Allgemeine Erziehungswissenschaft. Koch, Lutz & Ladenthin, Volker & Mertens, Gerhard et al. (Hrsg.) Paderborn: Verlag Ferdinand Schöningh, 2008. 765–772. URL: https://www.schoeningh.de/view/title/52613.
Iseminger, Gary. The Aesthetic Function of Art. Ithaca – New York: Cornell University Press, 2018.
Kant, Immanuel. Werke. 3: Schriften zur Ästhetik und Naturphilosophie. Kritik des Urteilskraft. Frankfurt am Main: Dt. Klassiker-Verlag, 1996. URL: https://www.projekt-gutenberg.org/kant/kuk/kukp391.html
Kant, Immanuel. Krytyka władzy sądzenia. Warszawa: PWN, 2004.
Kong, Byung N. „Ästhetische Kommunikation im Zusammenhang mit der Ethik der Fürsorge.“ Natur und Frei-heit. Bd. 4 (293). Waibel, Violetta L. & Ruffing, Margit & Wagner, David (Hrsg.), Berlin – Boston: De Gruyter, 2020. 3039–3046.
Konicka, Hanna. „Przeżycie literackie w dobie kultury medialnej. Kognitywistyczne przesłanki komunikacji.” Teksty Drugie 2008, no. 3, 166–173.
Kunz, Tomasz. Więcej niż słowa. Literatura jako forma istnienia. Kraków: Wydawnictwo UJ, 2019.
Lalewicz, Janusz. Socjologia komunikacji literackiej. problemy rozpowszechniania i odbioru literatury. Wro-cław etc.: Ossolineum, 1985.
Laskowska, Jolanta. „Czytelnictwo młodzieży w dobie informacji cyfrowej.” Bibliotekarze i czytelnicy w dobie nowych technologii i koncepcji organizacyjnych bibliotek. Wojciechowska, Maja (red.). Gdańsk: Atene-um, 2013. 9–20.
Lozica, Ivan. “Theatrical Conventions and Oral Communication.” Narodna umjetnost: hrvatski časopis za etnologiju i folkloristiku 1981, no. 1, 83–92.
Malinowski Bronisław. Dzieła. T. 9. Kultura i jej przemiany. Warszawa: PWN, 2000.
McQuail, Denis. Teoria komunikowania masowego. Warszawa: PWN, 2008.
Miller, Geoffrey. Umysł w zalotach. Jak wybory seksualne kształtowały naturę człowieka. Poznań: Rebis Stan, 2004.
Mircică, Nela. “The intentional communication”. In: Transdisciplinarity and Communication Action. Proceed-ings of the. 5th International Conference Lumen, 2014. 23. Frunza, Ana et al. (eds.), Pianoro: Medimond, 2014. 493–497.
Moles Abraham. Information theory and esthetic perception. Urbana: University of Illinois Press, 1966.
Olszewska-Dyoniziak, Barbara. Oblicza kultury. Wstęp do antropologii międzykulturowej komunikacji. Kraków: Wydawnictwo UJ, 1998.
Potocka, Maria A. Estetyka kontra sztuka. Kompromitacja założeń estetycznych w konfrontacji ze sztuką nowo-czesną. Warszawa: Fundacja Aletheia, 2007.
Puchalska, Iwona (2013),
Rejtblat, Abram I. Ot Bovy k Balʹmontu i drugie raboty po is-toričeskoj sociologiii russkoj literatury. Moskva: Novoe Literaturnoe Obozrenie, 2009.
Richards, Ivor A. Principles of Literary Criticism. London & New York: Rotledge, 2004 (1925).
Schütz, Alfred. Collected papers. 1: The problem of social reality. The Hague – Boston – Massachusetts etc., 1962.
Schwitalla, Johannes. „Poetisches in der Alltagskommunikation“. Sprache, Onomatopöie, Rhetorik, Namen, Idiomatik, Grammatik. Festschrift für Prof. Dr. Karl Sornig. Halwachs, Dieter & Sornig, Karl (Hrsg.), Graz: Institut. für Sprachwissenschaft, 1994. 227–243.
Sil’man, Tamara. Zametki o lirike. Leningrad: Sovetskij pisatelʹ, 1977.
Sławiński, Janusz. Dzieło. Język. Tradycja. Warszawa: PWN, 1974.
Stępnik, Małgorzata (red.) Komunikowanie artystyczne. Lublin: Wyspa, 2011.
Thyssen, Ole. Aesthetic Communication. Basingstoke etc.: Palgrave Macmillan, 2006.
Ursul, Arkadij D. Priroda informacii. Filosofskij očerk. Čelâbinsk: Informacionnoe obŝestvo, 2010.
Vološinov, Valentin N. „Slovo v žizni i slovo v poèzii. K voprosam sociologičeskoj poètiki.” Zvezda 1926, no. 6, 244–267.
Vygotskij, Lev S. Psihologiâ iskusstva. Moskva: Iskusstvo, 1986.
Watzlawick, Paul. Wie wirklich ist die Wirklichkeit? Wahn, Täuschung, Verstehen. Münster – Zürich: Piper., 2003.
Wierzyński, Kazimierz. Życie Chopina. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1978. .
Worn, Antonia. Das Modell der textil-ästhetischen Kommunikation. München: GRIN Verlag, 2018.
Yang, Gao. “Fiction as reality: Chinese youths watching American television.” Journal of Empirical Research on Culture, the Media and the Arts 2016, no. 54, 1–13.
Zagidullina Marina V. „Èkolingvističeskaâ koncepciâ mediaprostranstva.” Mediasreda 2016, no. 11, 8–13.
Zvegincev, Vladimir A. Teoreticheskaya i prikladnaya lingvistika. Moskva: Prosveŝenie, 1967.
Żegleń, Urszula. Wprowadzenie do semiotyki teoretycznej i semiotyki kultury. Toruń: Wydawnictwo UMK, 2000.
Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie Polska
https://orcid.org/0000-0002-6140-6368
Prof. dr hab., pracownik Instytutu Dziennikarstwa i Komunikacji Społecznej UWM w Olsztynie, kierownik Katedry Komunikacji Społecznej. Dyrektor Centrum Badań Europy Wschodniej, redaktor naczelny czasopisma
„Przegląd Wschodnioeuropejski”. Specjalizuje się w zakresie teorii i filozofii języka, semiotyki komunikacji, pragmalingwistyki i stylistyki, semantyki kognitywnej i psycholingwistyki, gramatyki funkcjonalnej, składni semantycznej, lingwistyki konfrontatywnej. Autor ponad 400 prac naukowych, w tym ponad 20 monografii, opublikowanych w Warszawie, Lublinie Olsztynie, Łasku, Moskwie, Mińsku, Charkowie, Monachium, Wiesbaden. Kierownik i wykonawca projektów naukowych, wspieranych przez fundacje polskie
i zagraniczne: Fonds zur Förderung der wissenschaftlichen Forschung, Austria (1993–1994); Deutsche Forschungsgemeinschaft, Niemcy (1996–1997); Alexander von Humboldt — Stiftung, Niemcy (1997–1998 i kolejne lata); Komitet Badań Naukowych (2001–2003); Narodowe Centrum Nauki (2017–2012) i in.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
