Ocalić od zapomnienia: wnikliwość jako kategoria (nie tylko) estetyczna
Abstrakt
Celem artykułu są jest zaakcentowanie, iż w obliczu kryzysu werbalności obserwowalnego szczególnie w komunikacji masowej pojawia się pilna potrzeba reorientacji toczącej się zarówno w środowisku językoznawców, jak i literaturoznawców dyskusji na temat estetyki komunikacji werbalnej. Proponowana zmiana polega na oddaniu pierwszeństwa jakościom intelektualnym manifestującym się m.in. poprzez gradacyjną kategorię określoną na potrzeby prezentowanych rozważań jako kategoria wnikliwości. Nowością prezentowanych rozważań jest ujęcie tej kategorii w kontekście możliwości jej aplikacji do sprostania wyzwaniu, jakie stawia badaczom komunikacji XXI wieku problem wykrywania tekstów generowanych przez sztuczną inteligencję.
Słowa kluczowe
kategoria estetyczna; anestetyka; kryzys werbalności; dyskurs internetowy; komunikacja masowa; tabloidyzacja; ChatGPT
Bibliografia
Andruszkiewicz, Marta. Problemy etyki słowa w państwie prawa, w: M. Andruszkiewicz
A. Breczko, S. Oliwniak (red.), Filozoficzne i teoretyczne zagadnienia demokratycznego państwa prawa, Białystok: Wydawnictwo Temida 2, 2015, s. 15-27.
Barański, Jarosław. Intelektualizm estetyczny jako estetyka rekonstrukcji poznawczych aspiracji dzieł sztuki, „Nowa Krytyka” 2000, 11, s.95-112. http://www.nowakrytyka.pl/pl/artykuly/Nk_on-line/?id=512/Intelektualizm_estetyczny_ (dostęp 30.01.2023).
Bugajski, Marian. Kultura tabloidów a język. „Oblicza komunikacji” 2010, nr 3, s. 64-73 https://docplayer.pl/34263848-Kultura-tabloidow-a-jezyk-1.html (dostęp 22.02.2023).
Cegieła, Anna. Słowa i ludzie. Wprowadzenie do etyki słowa. Warszawa: Dom Wydawniczy Elipsa, Warszawa 2014.
de Vega, Lope. Nowa sztuka pisania komedii przedstawiona Akademii w Madrycie, przekł. U. Aszyk, Warszawa: Instytut Studiów Iberyjskich i Iberoamerykańskich Uniwersytetu Warszawskiego 2009.
Dziadzia, Bogusław. Anestetyka a ocenianie i kategoryzowanie sztuki. „Kultura Współczesna”2018, 4(103), s. 41-56.
Eco, Umberto. Temat na pierwszą stronę, przekł. K. Żaboklicki, Warszawa: Noir sur Blanc 2015.
Grzegorczykowa, Renata. Problem funkcji języka i tekstu w świetle teorii aktów mowy, w: J. Bartmiński, R. Grzegorczykowa (red.), Język a kultura. Funkcje języka i wypowiedzi. t. 4, Wrocław: Wiedza o kulturze, 1991, s.11-28.
Gołaszewska, Maria. Estetyka współczesności, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagielllońskiego, 2019.
Gołębiewska, Maria. Estetyka i anestetyka w reklamie społecznej, „Sztuka i Filozofia” 2002, nr 21, s. 120-136.
Górski, Sebastian. Ta technologia ma pozbawić dziennikarzy zawodu. Wszystko, co musisz wiedzieć o ChatGPT, https://www.chip.pl/2022/12/co-musisz-wiedziec-o-chatgpt (dostęp 6.12.2022).
Jakobson, Roman. Poetyka w świetle językoznawstwa, przekł. K. Pomorska, „Pamiętnik Literacki” 1960, nr 51/52, s. 431-473.
Jaroszyński, Piotr. Spór o piękno. Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”, 2002.
Kaczor, Monika. Estetyka słowa a kultura języka, Zielona Góra: Uniwersytet Zielonogórski, 2009.
Kamińska, Sonia. Brzytwa Ockhama czy brzytwa Austina – która ostrzejsza? ”Nauki Humanistyczne” 2011, nr 2, s. 35-50.
Kiklewicz, Aleksander. Dwanaście funkcji języka, „LingVaria” 2008, nr 2 (6), s. 9-27.
Kiklewicz, Aleksander. Fenomeny komunikacji (normy i dewiacje w zachowaniach językowych), Olsztyn: Centrum Badań Europy Wschodniej Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego, 2020.
Kowalik, Katarzyna. Umberto Eco, Temat na pierwszą stronę, „Zagadnienia rodzajów literackich” 2015, t.58, z.2, s.146-148, https://bazhum.pl/bib/number/20073/ (dostęp 23.01.2023).
Kozak, Piotr. Od retoryki do estetyki.„Aesthetica” Alexandra Gottlieba Baumgartena, „Forum Artis Rhetoricae” 2011, nr 1, s.47-67
https://retoryka.edu.pl/wp-content/uploads/2018/05/far_nr1_art3.pdf (dostęp 22.01.2023).
Lewiński, Piotr (red.). Bełkot, czyli Mowa ludzka pozbawiona sensu: komunikacyjna funkcja wypowiedzi niejasnych, Olsztyn: Centrum Badań Europy Wschodniej Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego, 2015.
Łosiewicz, Małgorzata. Rola obrazu w komunikacji społecznej, w: A. Obrębska (red.), Komunikacja wizualna w przestrzeni społecznej, Łódź: Primum Verbum, 2009, s. 205-212.
Molchanova, Marina M., Lekova, Patimat A. Krizis verbal'nosti kontenta v internet-diskurse, „Vestnik Adygeyskogo gosudarstvennogo universiteta” 2021, 2 (277), s. 224-228. [Молчанова, Марина М., Лекова, Патимат А. Кризис вербальности контента в интернет-дискурсе, „Вестник Адыгейского государственного университета” 2021, 2 (277), s. 224-228].
Nasar, Sylvi. Piękny umysł, przekł. P. Amsterdamski, Warszawa: Muza SA., 2002.
Paźniewski, Włodzimierz. Afera Sokala, „Twórczość” 2021, nr 9 (910) https://tworczosc.com.pl/artykul/afera-sokala/ (dostęp 21.01.2023).
Pisarek, Walery. Słowa między ludźmi. Wydawnictwa Radia i Telewizji. Warszawa 1985.
Puzynina, Jadwiga. Dlaczego bronię kultury słowa, „Poradnik Językowy” 2014, nr 5, s. 7-15,
http://www.poradnikjezykowy.uw.edu.pl/wydania/poradnik_jezykowy.714.2014.05.pdf (dostęp 22.01.2023).
Sartori, Giovanni. Homo videns. Telewizja i postmyślenie, przekł. J. Uszyński, Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego 2007.
Steciąg, Magdalena. Kim jest językoznawca normatywista dziś? Przyczynek do dyskusji o zadaniach współczesnej normatywistyki, „Poradnik Językowy” 2014, nr 5, s. 16-29.
http://www.poradnikjezykowy.uw.edu.pl/wydania/poradnik_jezykowy.714.2014.05.pdf (dostęp 22.01.2023).
Sokal Alan, Bricmont Jean. Modne bzdury. O nadużywaniu pojęć z zakresu nauk ścisłych przez postmodernistycznych intelektualistów, przekł. P.Amsterdamski, Warszawa: Prószyński i S-ka 2004.
Szpunar, Magdalena. Nowe-stare medium. Internet między tworzeniem nowych modeli
komunikacyjnych a reprodukowaniem schematów komunikowania masowego, Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Filozofii i Socjologii PAN, 2012.
Szpunar, Magdalena. Kultura cyfrowego narcyzmu, Kraków: Wydawnictwa AGH, 2016.
Szpunar, Magdalena. (Nie)potrzebna wrażliwość. Kraków: Instytut Dziennikarstwa, Mediów i Komunikacji Społecznej Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2018.
Szpunar, Magdalena. Rozmawianie bez rozmowy. O kryzysie komunikacji międzyludzkiej, „Ethos” 2020, nr 1 (129), s. 257-271.
Szumska, Dorota. Czy językoznawstwo jest nauką przeterminowaną? w: D. Brzozowska, W. Chłopicki (red.), Termin w językoznawstwie. Język a komunikacja 31, Kraków: Tertium 2012, s.59-64.
Szumska, Dorota. Struktura (nie)obecna. Głos w dyskusji o metodzie poszukiwania znaczeń niewyrażonych, „LingVaria” 2012, nr 13, s. 37-45.
Szumska, Dorota. Struktura predykatowo-argumentowa jako narzędzie analizy tekstu: pro et contra, „Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej” 2017, nr 52, s. 264-277.
Szumska, Dorota. Zmęczenie słowami? Polikodowość – wyzwanie badawcze lingwistyki (tekstu) XXI. wieku? „Prace Językoznawcze” (w druku).
Tużnik, Marta. Wstręt jako kategoria estetyczna. Lublin: Uniwersytet im. Marii Curie-Skłodowskiej, 2019. http://bc.umcs.pl/Content/31930/PDF/Wstr%C4%99t%20jako%20kategoria%20estetyczna%20Marta%20Tu%C5%BCnik.pdf. (dostęp 26.01.2023).
Valuyskaya, Ol'ga R. Lingvisticheskaya kategoriya glubina teksta, „Vestnik Volgogradskogo gosudarstvennogo universiteta”2003, 3, s. 153-155 [Валуйская, Ольга Р. Лингвистическая категория глубина текста, „ Вестник Волгоградского государственного университета” 2003, 3, s. 153-155].
Welsch, Wolfgang. Estetyka i anestetyka, przekł. M. Łukasiewicz, w: R. Nycz (red.), Postmodernizm. Antologia przekładów, Kraków: Wydawnictwo Baran i Suszczyński, 1996, s. 520-547.
Wojtak, Maria. O relacjach dyskursu,stylu,gatunku i tekstu, „Tekst i dyskurs – Text und Discurs” 2011, nr 4, s. 69-78.
Uniwersytet Jagielloński Polska
https://orcid.org/0000-0003-2976-3426
Dr hab., prof. UJ, kierownik Katedry Językoznawstwa Rosyjskiego Instytutu Filologii Wschodniosłowiańskiej Uniwersytetu Jagiellońskiego, Członkini Komisji Językoznawstwa PAN (Kraków), a także rad naukowych czasopism językoznawczych m.in. Biuletynu Polskiego Towarzystwa Językoznawczego. Założycielka i współredaktorka ukazującej się od 2011 roku serii naukowej „Yazyk i metod. Russkiy yazyk v lingvisticheskikh issledovaniyakh XXI veka” [Язык и метод. Русский язык в лингвистических исследованиях XXI века]. Autorka prac naukowych z zakresu semantyki lingwistycznej, składni semantycznej, teorii tekstu oraz metodologii współczesnego językoznawstwa i metalingwistyki, m.in. monografii Bez rematu. Metodologia opisu organizacji tematycznej tekstu w ujęciu konfrontatywnym (1996),The Adjective as an Adjunctive Predicative Expression. A Semantic Analysis of Nominalised Propositional Structures as a Secondary Predicative Syntagmas (2013).
Kontakt: dorota.szumska@uj.edu.pl
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
