Об одном неисследованном факторе, ускорившем грамматикализацию глагольного вида в русском языке
Abstrakt
Artykuł jest poświęcony pewnej dotychczas nie opisanej okoliczności, która przyczyniła się do powstania aspektu czasownikowego w języku staroruskim. Jej istotą była poważna asymetria pomiędzy dwiema klasami czasowników: tymi posiadającymi prefiks lesykalny (tzn. zauważalnie zmieniającymi znaczenie rdzenia) a tymi posiadającymi prefiks semantycznie „pusty”. Ponieważ, z jednej strony, czasowniki tych dwóch typów miały równy stopień złożoności formalnej i, zgodnie z zasadą ikoniczności, powinni wykazywać się podobnym zachowaniem funkcjonalnym, z innej zaś strony, rezultat implikowany przez czasownik o prefiksie leksykalnym był mniej naturalny, a zatem mniej „zwarty”, bardziej „kruchy” stawał się odpowiedni „scenariusz”, język staroruski uciekł się do szczególnych środków łagodzenia opisanego kontrastu. Jednym z tych środków było szerokie użycie tzw. wtórnych (proto)imperfektywów.
Słowa kluczowe
język staroruski; aspekt czasownikowy; prefiks leksykalny; prefiks semantycznie pusty; asymetria funkcjonalna; (proto)imperfektywy
Bibliografia
Bermel, Neil. Context and the Lexicon in the Development of Russian Aspect. Berkeley, Los Angeles, London: University of California Publications in Linguistics, 1997.
Croft, William. Syntactic Categories and Grammatical Relations: The Cognitive Organization of Information. Chicago: University of Chicago Press, 1991.
Dickey, Stephen. Parameters of Slavic Aspect. Stanford: Stanford CSLI Publications, 2000.
Dickey, Stephen. “The varying role of po- in the grammaticalization of Slavic aspectual systems: Sequences of events, delimitatives, and German language contact”. Journal of Slavic Linguistics 2011 no 2.
Dickey, Stephen. “Parameters of Slavic Aspect Reconsidered: The East-West Aspect Division from a Diachronic Perspective”. Eds. M. Shrager, E. Andrews, G. Fowler, S. Franks. Studies in Accentology and Slavic Linguistics in Honor of Ronald F. Feldstein. Bloomington, IN: Slavica Publishers, 2015.
Haspelmath, Martin. “Passive participles across languages”. Eds. B. Fox, P. Hopper. Voice. Form and Function. Amsterdam: John Benjamins, 1994.
Hopper, Paul, Thompson, Sandra. “Transitivity in grammar and discourse”. Language 1980 no 2.
Maslov, Yuriy. Izbrannye raboty. Moskva: Yazyki slavyanskoy kul'tury, 2004. [Маслов, Юрий. Избранные работы. Москва: Языки славянской культуры, 2004.]
Silina, Vera. “Istoriya kategorii glagol'nogo vida”. Red. R.I. Avanesov, V.V. Ivanov. Istoricheskaya grammatika russkogo yazyka. Moskva: Nauka, 2004. [Силина, Вера. «История категории глагольного вида». Ред. Р.И. Аванесов, В.В. Иванов. Историческая грамматика русского языка. Москва: Наука, 1982.]
Wiemer, Björn, Seržant Ilja. “Diachrony and typology of Slavic aspect: What does morphology tell us?”. Eds. W. Bisang, A. Malchukov. Unity and diversity in grammaticalization scenarios. Berlin: Language Science Press, 2017.
Zel’dovich, Gennadiy. «O prirode protovidovoy oppozicii v drevnerusskom yazyke». Wiener Slawistischer Almanach 2015 Band 75 [Зельдович, Геннадий. «О природе протовидовой оппозиции в древнерусском языке». Wiener Slawistischer Almanach 2015 Band 75.]
Zeldowicz, Gennadij. Diskursivnaya perspektiva v liricheskoy poezji. Opyt zhanrovoy grammatiki. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2021. [Зельдович, Геннадий. Дискурсивная перспектива в лирической поэзии: Опыт жанровой грамматики. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2021.]
Uniwersytet Warszawski Polska
https://orcid.org/0000-0003-4437-2802
Prof., dr hab., pracuje w Uniwersytecie Warszawskim (Instytut Lingwistyki Stosowanej, Kierownik Zakładu Semiotyki). Rusycysta, autor sześciu monografii oraz około siedemdziesięciu artykułów naukowych. Prace lingwistyczne dotyczą semantyki partykuł, problemów kwantyfikacji, pragmatycznych aspektów funkcjonowania jednostek gramatycznych, morfoskładni, poetyki. Tłumacz poezji na język rosyjski (Bolesław Leśmian, Cyprian Kamil Norwid, poeci angielscy, hiszpańscy, portugalscy, francuscy).
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
