Retrotopia jako forma ucieczki i konformizm (Jewgienij Wodołazkin "Justyfikacja wyspy" i "Czagin")
Abstrakt
W artykule omówiono kilka dzieł Jewgienija Wodołazkina z ostatnich lat, w których można dostrzec zbieżność średniowiecznych technik i współczesnych nurtów literackich. Wszystkie łączy globalna oprawa retrotopii w rozumieniu Zygmunta Baumana, czyli: ucieczka w przeszłość, poszukiwanie granic Początku, poczucie jedności, tworzenie mitów. Na podstawie artykułu Literatura: przyszłość jest w przeszłości (2019) i powieści Justyfikacja wyspy (2020), studium tematu anachronizmów jako formy aberracji świadomości i myślenia retrospektywnego, charakterystycznego dla średniowiecza, jest przeprowadzane. Powieść Czagin (2022) bada postawy mitotwórcze związane z metodą retrospekcji, w ramach której dochodzi do zniekształcenia pamięci, restrukturyzacji świadomości oraz usprawiedliwienia błędów i upadku moralnego. Całkowicie wycofywane są z obiegu takie pojęcia i kategorie jak rzeczywistość, historia, pamięć, odpowiedzialność, czyn, skrucha. Na zakończenie można postulować paradoksalne unieważnienie zadeklarowanego na początku powieści Czagin tematu pamięci i zastąpienie go tematem zapomnienia i zniekształconej retrospekcji pamięci, symbolicznie reprezentowanej przez rzeki Letę i Eunoię.
Słowa kluczowe
retrotopia, retrospekcja, tworzenie mitów, anachronizmy, konformizm.
Bibliografia
Bahtin, Mihail. Sobranie sočinenij. T. 3. Moskva, Âzyki slavânskih kulʹtur, 2012.
Klûčevskij, Vasilij. Sobranie sočinenij v 9 tomah. T. 9, Moskva: Myslʹ, 1990.
Lipoveckij, Mark. Anahronizmy v ‘Lavre` Evgeniâ Vodolazkina, ili Naskolʹko serʹezna «novaâ serʹeznostʹ» // Wybitni pisarze wspołczesnej literatury rosyjskiej: Jewgienij Wodołazkin. Praca zbiorowa pod redakcją Anny Skotnickiej i Janusza Świeżego. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2019, c. 49–66.
Literaturnye sredy. [dajdžest] Vodolazkin: «Opyt čeloveka i pamâtʹ — èto na samom dele to, čto rastvoreno v ego mife». Sostavitelʹ Anastasiâ Nosova (Web:) https://mnogobukv.hse.ru/news/813090356.html
Puškin, Aleksandr. Polnoe sobranie sočinenij v 10 tomah. T. 2. Moskva—Leningrad: Izdatelʹstvo Akademii nauk SSSR, 1950.
Stiegler, Bernard, Technics and Time, 1: The Fault of Epimetheus. Translated by Richard Beardsworth and George Collins, Stanford: Stanford University Press, 1998.
Ûzefovič, Galina. [recenziâ] «Opravdanie ostrova»: vyhodit novyj roman Evgeniâ Vodolazkina. (Web:) https://meduza.io/feature/2020/11/28/opravdanie-ostrova-vyhodit-novyy-roman-evgeniya-vodolazkina
Ûzefovič, Galina. [recenziâ] «Čagin» — roman Evgeniâ Vodolazkina o čeloveke s absolûtnoj pamâtʹû, kotorogo verbuet KGB. (Web:) https://meduza.io/feature/2022/11/05/chagin-roman-evgeniya-vodolazkina-o-cheloveke-s-absolyutnoy-pamyatyu-kotorogo-verbuet-kgb
Vodolazkin, Evgenij. Èpoha Lihačeva, “Zvezda” 2001, № 11.
Vodolazkin, Evgenij. Literatura: buduŝee v prošedšem // ego že, Idi bestrepetno. Meždu literaturoj i žiznʹû. Moskva: Izdatelʹstvo AST, 2019. (Web) https://www.litres.ru/book/evgeniy-vodolazkin/idti-bestrepetno-mezhdu-literaturoy-i-zhiznu-48788598/
Vodolazkin, Evgenij. O srednevekovoj pisʹmennosti i sovremennoj literature. „Tekst i tradiciâ” (alʹmanah), vyp. 1, Sankt-Peterburg: Rostok, 2013, s. 37–55. (Web) https://culturolog.ru/content/view/2507/95/)
Vodolazkin, Evgenij. Srednevekovaâ poètika i sovremennaâ literatura. „Trudy Otdeleniâ istoriko-filologičeskih nauk RAN-2015”. Otv. red. V. A. Tiškov; Moskva: Nauka, 2016, s. 87–93.
Vodolazkin, Evgenij. Vsemirnaâ istoriâ v literature Drevnej Rusi (na materiale hronografičeskogo i palejnogo povestvovaniâ XI–XV vekov). Sankt-Peterburg: Puškinskij dom, 2008.
Vodolazkin, Evgenij. Čagin. Moskva: Izdatelʹstvo AST, 2022. (Web) https://www.litres.ru/book/evgeniy-vodolazkin/chagin-68322223/
Vodolazkin, Evgenij. Opravdanie ostrova. Moskva: Izdatelʹstvo AST, 2020. (Web) https://www.litres.ru/book/evgeniy-vodolazkin/opravdanie-ostrova-63461153/
Živov, Viktor. [Lekciâ] Russkij greh i russkoe spasenie. // Polit.ru (Web) https://polit.ru/article/2009/08/13/pokojanije/
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Wydział Neofilologii. Instytut Filologii Rosyjskiej i Ukraińskiej. Polska
https://orcid.org/0000-0002-7603-5336
Dr, adiunkt w Zakładzie Pragmatyki Komunikacyjnej Języków Obcych w Instytucie Filologii Rosyjskiej i Ukraińskiej na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Zainteresowania naukowe: hermeneutyka literacka, proza XIX–XXI wieku, twórczość Antona Czechowa, Wasilija Szukszyna, Michaiła Priszwina. Autor publikacji o twórczości Michaiła Priszwina, Wardana Hayrapetiana, Michaiła Szyszkina.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
