Neoimperialne mity i resentymenty: "Wszyscy zdolni do noszenia broni” Andrieja Łazarczuka
Abstrakt
Autor niniejszego artykułu stara się wyjaśnić przyczyny niepokojącego zjawiska występującego w rosyjskiej fantastyce alternatywnej. W kreślonych od początku lat 90. przez rosyjskich fantastów alternatywnych dziejach Rosji coraz wyraźniej tracą na atrakcyjności rozwiązania kojarzone z zachodnią liberalną demokracją kosztem postaw nacjonalistycznych, szowinistycznych, autokratycznych i totalitarnych. Nieufność Zachodu wobec Rosji oraz wrogość tej ostatniej wobec państw NATO i Unii Europejskiej doprowadziła do wzrostu nastrojów proimperialnych. W fantastyce rosyjskiej świadczy o tym popularność imperium w alternatywnych historiach oraz w tak zwanej fantastyce imperialnej. Analizowana w artykule powieść Andrieja Łazarczuka Wszyscy zdolni do noszenia broni należy do nielicznych rosyjskich alternatywnych historii, w których Rosja zawdzięcza swój dobrobyt rozwiązaniom społeczno-politycznym importowanym z Zachodu – z Niemiec i Stanów Zjednoczonych. Jednocześnie autor stara się pokazać, że odrzucenie przez społeczeństwo rosyjskie i rosyjskich fantastów zachodniej liberalnej demokracji stanowi problem głębszy – jak się bowiem okazuje system ten znajduje swoich krytyków również na Zachodzie, o czym świadczą prace Immanuela Wallersteina czy Patricka Deneena.
Słowa kluczowe
historia alternatywna, Rosja, Syberia, Trzecia Rzesza, II wojna światowa
Bibliografia
Ciesielski, Stanisław. Rewolucja Stalina. Łomianki: Wydawnictwo LTW, 2017.
Deneen, Patrick J. Dlaczego liberalizm zawiódł? Transl. Czarnecki, Michał J. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 2021.
Dudko, Dmitrij. „Fèntezi i alʹternativnaâ istoriâ: dva žanra, dve èpohi. Propaganda. Naučno-populârnyj žurnal. [Дудко, Дмитрий. „Фэнтези и альтернативная история: два жанра, две эпохи”. Пропаганда. Научно-популярный журнал]
Ètkind, Aleksandr, Uffelʹmann, Dirk and Kukulin Ilʹâ. Tam,
vnutri. Praktiki vnutrennej kolonizacii v kulʹturnoj istorii Rossii. Moskva: Novoe Literaturnoe Obozrenie, 2012 [Эткинд, Александр, Дирк Уффельманн, Илья Кукулин. Там, внутри. Практики внутренней колонизации в культурной истории России. Москва: Новое Литературное Обозрение, 2012].
Figes, Orlando. Opowieść o Rosji. Władza i mit. Transl. Jeżewski, Władysław. Warszawa: Wielka Litera, 2023.
Gularân, Artëm. Èvolûciâ žanra alʹternativnoj istorii v rossijskoj fantastike [A. Гуларян, Эволюция жанра альтернативной истории в российской фантастике]
Huťová, Jana. Alʹternativno-isoričeskaâ proza v sovremennoj russkoj literaturę [Huťová, Jana. Альтернативно-исорическая проза в современной русской литературе]
Janion, Maria. Niesamowita Słowiańszczyzna: fantazmaty literatury, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2006.
Legeza, Siergiej. „Alʹternativnaâ istoriâ na postsovetskom prostranstve: dve traektorii odnoj idei”. Filologia Polska 2018 (4), Roczniki naukowe Uniwersytetu Zielonogórskiego [Legeza, Siergiej Альтернативная история на постсоветском пространстве: две траектории одной идеи, Filologia Polska 2018 (4), Roczniki naukowe Uniwersytetu Zielonogórskiego]
Łazarczuk, Andriej. Wszyscy zdolni do noszenia broni. Transl. Dębski, Eugeniusz. Olsztyn: Solaris, 2003.
Polak, Andrzej. Grając przeszłością i przyszłością. Rosyjska fantastyka alternatywna i socjologiczna. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2015.
Said, Edward. Kultura i imperializm. Transl. Wyrwas-Wiśniewska, Monika. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2009.
Skórczewski, Dariusz. „Wobec eurocentryzmu, dekolonizacji i postmodernizmu. O niektórych problemach teorii postkolonialnej i jej polskich perspektywach”. Teksty Drugie 2008, nr 1-2.
Slavnikova, Olʹga. „Â lûblû tebâ, imperiâ”. Znamâ 2000/12 [Славникова, Ольга. „Я люблю тебя, империя”. Знамя 2000/12]
Snyder, Timothy. Droga do niewolności. Rosja. Europa. Ameryka. Transl. Pietrzyk, Bartłomiej. Kraków: Znak Horyzont, 2019.
Thompson, Ewa Trubadurzy Imperium. Literatura rosyjska i kolonializm. Transl. Sierszulska, Anna. Kraków: Universitas, 2000.
Volodihin, Dmitrij. Neoampir. Imperiâ v rossijskoj fantastike [Володихин, Дмитрий. Неоампир. Империя в российской фантастике]
Wallerstein, Immanuel. Koniec świata jaki znamy. Transl. Bilewicz, Michał. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar, 2004.
Uniwersytet Śląski w Katowicach Polska
https://orcid.org/0000-0002-3665-0115
Dr hab., od roku 2002 adiunkt w Zakładzie Historii Literatury Rosyjskiej Instytutu Filologii Wschodniosłowiańskiej Uniwersytetu Śląskiego. Zajmuje się współczesną prozą rosyjską, w tym prozą historyczną, fantastyką i twórczością rosyjskich postmodernistów. Ostatnimi czasy bada praktyki postkolonialne w literaturze rosyjskiej. Jest autorem monografii Proza historyczna Bułata Okudżawy. Z problemów gatunku i intertekstualności, a także książki Grając przeszłością i przyszłością. Rosyjska fantastyka alternatywna i socjologiczna.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
