Sołżenicyn wobec Ukrainy

Od łagrowego braterstwa do roszczeń terytorialnych i „antymajdanu” ostatnich lat życia


Abstrakt

Artykuł traktuje o fundamentalnej ewolucji poglądów wielkiego rosyjskiego pisarza Aleksandra Sołżenicyna (1918–2008) w „kwestii ukraińskiej” – od łagrowego braterstwa, zarysowanego przede wszystkim w Archipelagu Gułag (1973–1975), aż do gniewnych filipik przeciwko tzw. „leninowskim granicom” nowej Republiki Ukraińskiej, ogłaszanych przez Sołżenicyna w trybie narastającym po 1991 roku. Z tego punktu widzenia zostały przeanalizowane w artykule tak różne utwory Sołżenicyna, jak wspominany już Archipelag Gułag, Jak odbudować Rosję? (1990), Rosja w zapaści (1998), a także jego ustne wypowiedzi, ogłaszane w latach 1992–2008 wobec prasy i telewizji rosyjskiej. Najbardziej paradoksalny wydaje się fakt, iż Sołżenicyn w 2005 roku uznał Rewolucję Pomarańczową w Kijowie – całkowicie notabene w zgodzie z prezydentem Putinem – za wielkie  zagrożenie także i dla Rosji. Pisarz traktował bowiem owe wydarzenia w stolicy Ukrainy – nie mając ku temu żadnych racjonalnych podstaw – za powtórkę niegdysiejszej rosyjskiej rewolucji lutowej 1917 roku, którą z kolei przedstawił w sposób ze wszech miar potępiający w wielotomowej epopei historycznej Czerwone Koło (1971–2005).


Słowa kluczowe

Sołżenicyn wobec Ukrainy, od łagrowego braterstwa do roszczeń terytorialnych lat ostatnich, „anytymajdan” późnego Sołżenicyna, Sołżenicyn a Putin

“Aleksandr Solzhenitsyn: S Ukrainoy budet chrezvychayno bol’no. Kak sbyvayutsya prorochestva po ukrainskomu voprosu, avtora “‘Krasnogo kolesa’”. Rossiyskaya gazeta, 16 maya 2014, no 109 (6381) [“Александр Солженицын: С Украиной будет чрезвычайно больно. Как сбываются пророчества по украинскому вопросу автора «Красного колеса»”. Российская газета, 16 мая 2014, no 109 (6381)].
“Polnyy tekst interv’yu Solzhenitsyna RTR (5 iyunya 2005)” [Полный текст интервью Солженицына РТР (5 июня 2005)] .
“S.J.Res. 111 (86th): Joint resolution providing for the designation of the third week of July as “Captive Nations” Week” .
“Sevastopol’”. Entsyklopediya istoriyi Ukrayiny, t . 9: Pryl–S. Kyyiv: Naukova dumka, 2012 [“Севастополь”. Енциклопедія історії України, t. 9: Прил–С. Київ: Наукова думка, 2012].
“Ukaz Prezidiuma Verkhovnogo Soveta O Peredachekrymskoy oblasti iz sostava RSFSR v sostav USSR” [“Указ Президиума Верховного Совета О передаче Крымской области из состава РСФСР в состав УССР”] .
“Vystupleniye Prezidenta Ukrainy Leonida Kuchmy na prezentatsii knigi "Ukraina - ne Rossiya" v Moskve”, 03.09.2003 [Выступление Президента Украины Леонида Кучмы на презентации книги "Украина - не Россия" в Москве, 03.09.2003] .
„Ukrainskiye ‘demokraty’ vystupili protiv Aleksandra Solzhenitsyna. Zhurnal „Kommersant”' Vlast’”, 24.09.1990 [Украинские „демократы” выступили против Александра Солженицына. Журнал „Коммерсантъ Власть”, 24.09.1990] .
Dokumenty ob osvoboditelnoy voyne ukrainskogo naroda 1648–1654. Kiyev: Naukova Dumka, 1965 [Документы об освободителной войне украинского народа 1648–1654. Киев: Наукова Думка, 1965].
Hrycak, Jarosław. Ukraina. Wyrwać się z przeszłości. Przeł. Kotyńska Katarzyna, Majewska-Grabowska, Joanna, Kraków: Międzynarodowe Centrum Kultury, 2023.
Kuchma, Leonid. Ukraina – ne Rossiya. Moskva: Vremya [Кучма, Леонид. Украина – не Россия, Москва: Время, 2003].
Mediamera.“Putin: “Krusheniye Sovet·skogo Soyuza bylo krupneyshey geopoliticheskoy katastrofoy veka” (2005)” [МедиаМера. “Путин: Крушение Советского Союза было крупнейшей геополитической катастрофой века (2005)”] .
Obshchestvo Memorial. Kruglyy stol iz tsikla Paralleli: Dissidenty i Imperiya [Общество Мемориал. Круглый стол из цикла Параллели: Диссиденты и Империя] .
Plokhy, Serhii. The Gates of Europe. A History of Ukraine. New York: Basic Books, 2017.
Soljénitsyne, Alexandre. Comment réaménager notre Russie? Reflexions dans la mesure de mes forces. Trad. du russe Johannet, Geneviève et Johannet José. Paris: Fayard, 1990.
Sołżenicyn, Aleksander. Archipelag GUŁag 1918–1956. Próba analizy literackiej. T. 1–3. Przeł. Kaniowski, Michał [Pomianowski, Jerzy]. Paryż: Instytut Literacki, 1974–1978.
Sołżenicyn, Aleksander. Archipelag GUŁag 1918–1956. Próba dochodzenia literackiego. T. 1–3. Autoryzowany przekład z języka rosyjskiego Pomianowski, Jerzy (Kaniowski, Michał). Poznań: Dom Wydawniczy Rebis, 2010.
Sołżenicyn, Aleksander. Rosja w zapaści. Przeł. z rosyjskiego Zychowicz, Juliusz. Warszawa: Politeja 1999.
Sołżenicyn, Aleksander. “List do przywódców Związku Radzieckiego”. Aneks 1974, nr 7–8.
Solzhenitsyn, Aleksandr. Rebuilding Russia. Reflections and Tentative Proposals. Transl. and annotated Klimoff, Alexis. New York: Farrar, Straus and Giroux, 1991.
Solzhenitsyn, Aleksandr Isayevich. “Kak nam obustroit’ Rossiyu. Posil’nyye soobrazheniya”. Komsomol’skaya pravda. Spetsial’nyy vypusk. Broshyura v gazete. Moskva, 18 sentyabrya 1990 [Солженицын, Александр Исаевич. “Как нам обустроить Россию. Посильные соображения”. Комсомольская правда. Специальный выпуск. Брошюра в газете. Москва, 18 сентября 1990].
Solzhenitsyn, Aleksandr. “25 millionov «nezhelatel’nykh inostrantsev»”. Iz interv’yu dlya zhurnala «Forbes», Kavendish, 16 aprelya 1994. Solzhenitsyn, Aleksandr. Rossiya. Zapad. Ukraina. Sost. Solzhenitsyna, Nataliya. Moskva: Kolibri, Azbuka-Attikus [Солженицын, Александр. “25 миллионов «нежелательных иностранцев»”. Из интервью для журнала «Forbes», Кавендиш, 16 апреля 1994. Солженицын, Александр. Россия. Запад. Украина. Сост. Солженицына, Наталия. Москва: КоЛибри, Азбука-Аттикус, 2018].
Solzhenitsyn, Aleksandr. “Konferentsii po russko-ukrainskim otnosheniyam”. Solzhenitsyn, Aleksandr. Sobraniye sochneniy. T. 10: Publitsistika. Obshchestvennyye zayavleniya, interv’yu, presskonferentsii, Vermont – Parizh: YMCA-Press, 1983 [Солженицын, Александр.“Конференции по русско-украинским отношениям”. Солженицын, Александр. Собрание сочинений. T. 10: Публицистика. Общественные заявления, интервью, прессконференции. Вермонт – Париж: YMCA-Press, 1983].
Solzhenitsyn, Aleksandr. “Otvet Svyatoslavu Karavanskomu”, 27 oktyabrya 1990. Solzhenitsyn, Aleksandr. Rossiya. Zapad. Ukraina. Sost. Solzhenitsyna, Nataliya. Moskva: Kolibri, Azbuka-Attikus [Солженицын, Александр. “Ответ Святославу Караванскому”, 27 октября 1990. Солженицын, Александр. Россия. Запад. Украина. Сост. Солженицына, Наталия. Москва: КоЛибри, Азбука-Аттикус, 2018].
Solzhenitsyn, Aleksandr. “Poslaniye (K referendumu na Ukraine)”, 7 oktyabrya 1991. Solzhenitsyn, Aleksandr. Rossiya. Zapad. Ukraina. Sost. Solzhenitsyna, Nataliya. Moskva: Kolibri, Azbuka-Attikus [Солженицын, Александр. “Послание (К референдуму на Украине)”, 7 октября 1991. Солженицын, Александр. Россия. Запад. Украина. Сост. Солженицына, Наталия. Москва: КоЛибри, Азбука-Аттикус, 2018].
Solzhenitsyn, Aleksandr. “Postoyannaya gorech’ i bol’”. Iz interv’yu dlya yezhenedel’nika «Moskovskiye novosti». Aprel’ 2006. Solzhenitsyn, Aleksandr. Rossiya. Zapad. Ukraina. Sost. Solzhenitsyna, Nataliya. Moskva: Kolibri, Azbuka-Attikus, 2018 [Солженицын, Александр. “Постоянная горечь и боль”. Из интервью для еженедельника «Московские новости», Апрель 2006. Солженицын, Александр. Россия. Запад. Украина. Сост. Солженицына, Наталия. Москва: КоЛибри, Азбука-Аттикус, 2018].
Solzhenitsyn, Aleksandr. “Russkiy vopros k kontsu XX veka”. Novyy mir 1994, no 7 [Солженицын, Александр. “Русский вопрос к концу ХХ века”. Новый мир 1994, no 7].
Solzhenitsyn, Aleksandr. “Ugodilo zërnyshko promezh dvukh zhernovov. Ocherki izgnaniya”. Chast’ pervaya (1974–1978). Prodolzheniye. Novyy mir no 11 [Солженицын, Александр. “Угодило зёрнышко промеж двух жерновов. Очерки изгнания”. Часть первая (1974–1978). Продолжение. Новый мир 1998, no 11].
Solzhenitsyn, Aleksandr. Arkhipelag Gulag 1918–1956. Opyt khudozhestvennogo issledovaniya. T. 1–3. Paris: YMCA-Press 1973–1975 [Солженицын, Александр. Архипелаг Гулаг 1918–1956. Опыт художественного исследования. T. 1–3. Paris: YMCA-Press 1973–1975].
Solzhenitsyn, Aleksandr. Arkhipelag Gulag 1918–1956. Opyt khudozhestvennogo issledovaniya. T. 1–3. Solzhenitsyn, Aleksandr. Sobraniye sochneniy. T. 5–7, Vermont – Paris: YMCA-Press 1980 [Солженицын, Александр. Архипелаг Гулаг 1918–1956. Опыт художественного исследования. T. 1–3. Солженицын, Александр. Собрание сочинений. T. 5–7. Вермонт: Париж: YMCA-Press 1980].
Solzhenitsyn, Aleksandr. “Paskhal’noye obrashcheniye k kanadskim ukraintsam”, 3 maya 1976. Solzhenitsyn, Aleksandr. Sobraniye sochineniy. t. 10: Publitsistika. Obshchestvennyye zayavleniya, interv’yu, presskonferentsii. Vermont – Parizh: YMCA Press, 1983 [Солженицын, Александр. “Пасхальное обращение к канадским украинцам”, 3 мая 1976. Солженицын, Александр. Собрание сочинений. t. 10: Публицистика. Общественные заявления, интервью, прессконференции, Вермонт: Париж: YMCA-Press, 1983].
Solzhenitsyn, Aleksandr. Pis’mo vozhdyam Sovetskogo Soyuza. Parizh: YMCA-Press, 1978 [Солженицын, Александр. Письмо вождям Советского Союза. Париж: YMCA-Press, 1978].
Sacharow, Andriej. Mój kraj i świat. Przeł. z języka rosyjskiego Kaniowski, Michał [Pomianowski, Jerzy]. Posłowie: Kołakowski, Leszek. Paryż: Instytut Literacki, 1975
Solzhenitsyn, Aleksandr. Publitsistika v trekh tomakh. Yaroslavl’: Verkhne-Volzhskoye Knizhnoye Izdatel’stvo [Солженицын, Александр. Публицистика в трех томах. Ярославль: Верхне-Волжское Книжное Издательство, 1995–1997].
Solzhenitsyn, Aleksandr. Rossiya. Zapad. Ukraina. Sost. Solzhenitsyna, Nataliya. Moskva: Kolibri, Azbuka-Attikus [Солженицын, Александр. Россия. Запад. Украина. Сост. Солженицына, Наталия. Москва: КоЛибри, Азбука-Аттикус, 2018].
Solzhenitsyn, Aleksandr. “Maloimperskoye myshleniye”. Iz interv’yu so Stanislavom Govorukhinym dlya telekanala «Ostankino», Kavendish, 28 aprelya 1992. Solzhenitsyn, Aleksandr. Rossiya. Zapad. Ukraina. Sost. Solzhenitsyna, Nataliya. Moskva: Kolibri, Azbuka-Attikus [Солженицын, Александр. “Малоимперское мышление”. Из интервью со Станиславом Говорухиным для телеканала «Останкино», Кавендиш, 28 апреля 1992. Солженицын, Александр. Россия. Запад. Украина. Сост. Солженицына, Наталия. Москва: КоЛибри, Азбука-Аттикус, 2018].
Solzhenitsyn, Aleksandr. S Ukrainoy budet chrezvychayno bol’no. Sost. Solzhenitsyna, Nataliya. Moskva: Izdatel’stvo AST, 2022 [Солженицын, Александр. С Украиной будет чрезвычайно больно. Сост. Солженицына, Наталия. Москва: Издательство АСТ, 2022].
Vossoyedineniye Ukrainy s Rossiyey. Dokumenty i materialy v trekh tomakh. Moskva: Izdatel’stvo Akademii Nauk SSSR, 1953 [Воссоединение Украины с Россией. Документы и материалы в трех томах. Москва: Издательство Академии Наук СССР, 1953].
Solzhenitsyn, Aleksandr. Rossiya v obvale. Moskva: Russkiy put’, 1998 [Солженицын, Александр. Россия в обвале. Москва: Русский путь, 1998].
Pobierz

Opublikowane : 2024-04-19


PrzebindaG. (2024). Sołżenicyn wobec Ukrainy. Przegląd Rusycystyczny, (2 (186), 7-40. https://doi.org/10.31261/pr.17155

Grzegorz Władysław Przebinda  gregp6@gmail.com
Uniwersytet Jagielloński  Polska
https://orcid.org/0000-0001-9581-0214

Filolog rusycysta i historyk idei, wieloletni dyrektor instytutu Filologii Wschodniosłowiańskiej UJ, od 2005 kierownik Katedry Kultury Słowian Wschodnich UJ. W latach 2012–2020 rektor Karpackiej Państwowej Uczelni im. Stanisława Pigonia w Krośnie. Redaktor naczelny rocznika „Studia Pigoniana”. Autor ponad 350 publikacji, w tym dziewięciu książek na temat kultury i historii Rosji, Ukrainy i Białorusi. W 1991 uhonorowany Nagrodą Polcul za „współpracę polsko-rosyjską w walce o demokrację”. Ostatnia książka — Между Краковом, Римом и Москвой. Русская идея в новой Польше (Moskwa 2013). W 2016 wraz z żoną Leokadią Anną i synem Igorem opublikował przekład Mistrza i Małgorzaty z filologicznym komentarzem. Ostatnio współredagował — wraz z Bartoszem Gołąbkiem i Wojciechem Gruchałą — zbiorową monografię Gustaw Herling-Grudziński. Między Wschodem a Zachodem (Krosno 2020).






Creative Commons License

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.

Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.

1. Licencja

Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.

2. Oświadczenie Autora

Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.

Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.

UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).

3. Prawa użytkownika

Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.

4. Współautorstwo

Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.

Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).