Leksykalne formacje hybrydalne funkcjonujące w rosyjskiej gwarze staroobrzędowców z ośrodka suwalsko-augustowskiego
Abstrakt
Staroobrzędowcy zamieszkują północno-wschodnią część Polski, a ich największe skupisko znajduje się w ośrodku suwalsko-augustowskim. Najbardziej zwarte wsie staroobrzędowe to Gabowe Grądy i Bór, pozostali mieszkają w miastach Augustów, Suwałki, Sejny, a po kilka rodzin mieszka na wsiach. Rosyjska gwara staroobrzędowców jest gwarą wyspową i nie ma terytorialnego kontaktu ze swym językiem ogólnonarodowym. W gwarze zachowały się liczne pskowskie cechy dialektalne, np. silnie jakanie, formy stopnia wyższego z sufiksem -oše, zbieżność form celownika i narzędnika liczby mnogiej rzeczowników i inne. Gwara podlega silnemu wpływowi ze strony języka polskiego na wszystkich poziomach. Wpływ polszczyzny jest szczególnie widoczny w leksyce, frazeologii, składni i fonetyce. Zapożyczenia z języka polskiego podlegają adaptacji fonetycznej, morfologicznej, słowotwórczej i akcentuacyjnej. Oprócz zapożyczeń w gwarze funkcjonują również kalki językowe i formacje hybrydalne. Przez formację hybrydalną rozumiana jest jednostka leksykalna, powstała w wyniku połączenia się jednostek różnojęzycznych, tzn. leksemu należącego do rosyjskiej gwary i leksemu należącego do języka polskiego (w odmianie gwarowej bądź literackiej).
Słowa kluczowe
staroobrzędowcy, leksykalna formacja hybrydalna, dwujęzyczność, zapożyczenie językowe, region suwalsko-augustowski
Bibliografia
Grek-Pabisowa, Iryda. Rosyjska gwara starowierców w województwach olsztyńskim i białostockim. Wrocław–Warszawa–Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich PAN, 1968.
Grek-Pabisowa, Iryda. Słownictwo rosyjskiej wyspy gwarowej staroobrzędowców mieszkających w Polsce. Rozwój i stan dzisiejszy. Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo PAN, 1983.
Grek-Pabiskowa, Iryda, Maryniakowa, Irena. Słownik gwary starowierców mieszkających w Polsce. Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1980.
Grupa-Dolińska, Magdalena. „Frazeologiczne kalki, półkalki i hybrydy w mowie dwujęzycznej społeczności staroobrzędowców mieszkających w Polsce”. LingVaria 2019, Rok XIV, 1(27): 249–258 https:/doi.org/10.12797/LV.14.2019.27.16
Grzybowski, Stefan. „Z badań gwary staroobrzędowców w Polsce (archaizmy i innowacje dialektalne)”. Święte księgi judaizmu, chrześcijaństwa i islamu w słowiańskim kręgu kulturowym. Prace dedykowane Profesorowi Czesławowi Łapiczowi. T. 3 Słowiańscy chrześcijanie Wschodu i Zachodu. Język – Dialekt – Piśmiennictwo. Red. Krajewska, Monika, Kulwicka-Kamińska, Joanna i Szulc, Arleta. Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2016. 261–273.
Gzhibovskiy, Stefan. „Materialy dlya sravnitel'nogo analiza leksiki russkogo govora staroobryadtsev v Pol'she (leksicheskiye sootnosheniya russkogo govora staroobryadtsev v Pol'she s russkimi govorami v Rossii i v Pribaltike, a takzhe s belorusskimi, pol'skimi otchastiukrainskimi yazykami)”, (nepublikovannyye materialy) [Гжибовский, Стефан. „Материалы для сравнительного анализа лексики русского говора старообрядцев в Польше (лексические соотношения русского говора старообрядцев в Польше с русскими говорами в России и в Прибалтике, а также с белорусскими, польскими отчасти украинскими языками)”, (непубликованные материалы)]
Karłowicz, Jan. Słownik gwar polskich. T. 1–6. Kraków: Akademia Umiejętności 1900–1911.
Kunin, Aleksandr, Vladimirovich. „O frazeologicheskoy interferentsii”. Metody bilingvisticheskikh issledovaniy. Red. Baskakov, Nikolay, Aleksandrovich, Mikhal'chenko, Vida, Yuozovna. Moskva: Izd. Instituta yazykoznaniya SSSR, 1976. 123–160 [Кунин, Александр, Владимирович. „О фразеологической интерференции”. Методы билингвистических исследований. Ред. Баскаков, Николай, Александрович, Михальченко, Вида, Юозовна. Москва: Изд. Института языкознания АН СССР, 1976. 123–160.]
Kuznetsov, Sergey, Aleksandrovich. Bol'shoy tolkovyy slovar'. Sankt-Peterburg: Norint. [Кузнецов, Сергей, Александрович. Большой толковый словарь. Санкт-Петербург: Норинт.]
Obara, Jerzy. „Hybrydy i półkalki na tle innych jednostek językowych obcego i rodzimego pochodzenia”. Formacje hybrydalne w językach słowiańskich. Rozprawy Slawistyczne. T. 1. Red. Warchoł, Stefan. Lublin: Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, 1986. 60–73.
Obara, Jerzy. Teoretyczne problemy kalkowania. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 1989.
Paśko, Dorota. „Hybrydy językowe w rosyjskiej gwarze staroobrzędowców w ośrodku augustowskim”. Nowe języki. Studia z zakresu kreolizacji języków i kultur. Red. Kuligowski, Waldemar. Wrocław: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, 2010. 95–102.
Paśko, Dorota, „Pol'skiy ostrovnoy govor zhiteley der. Vershina v Sibiri”. Russko-pol'skiye yazykovyye, literaturnyye ikul'turnyye kontakty. Red. Gzhibovskiy Stefan, Khorev Viktor Alekssandrovich, Volos Maryush. Moskva2011: Kvadriga. 72–80. [Пасько, Дорота „Польский островной говор жителей дер. Вершина в Сибири”. Русско-польские языковые, литературные и культурные контакты. Ред. Гжибовский Стефан, Хорев Виктор Алекссандрович, Волос Марюш. Москва: Квадрига, 2011. 72–80.]
Paśko-Koneczniak, Dorota. Wpływ polszczyzny na zasób leksykalny rosyjskiej gwary staroobrzędowców mieszkających w Polsce. Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2011.
Paśko-Koneczniak, Dorota. „Problematyka akcentuacji w rosyjskiej gwarze staroobrzędowców (region suwalsko-augustowski)”. Acta Baltico-Slavica 2013, vol. 37: 277–286 DOI:10.11649/abs.2013.018
Paśko-Koneczniak, Dorota. „Białoruskie elementy językowe w rosyjskiej gwarze staroobrzędowców mieszkających w regionie suwalsko-augustowskim”. Acta Baltico-Slavica 2014, vol. 38: 207–218 DOI:10.11649/abs.2014.022.
Paśko-Koneczniak, Dorota. Słownik zapożyczeń polskich w rosyjskiej gwarze staroobrzędowców z regionu suwalsko-augustowskiego. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2016.
Paśko-Koneczniak, Dorota, „Imiesłowy funkcjonujące w rosyjskiej gwarze staroobrzędowców mieszkających na Suwalszczyźnie”. Slavistica Vilnensis 2017, vol. 62: 173–188 DOI:10.15388/SlavViln.2017.62.11689.
Pas'ko-Konechnak, Dorota. „Aktsentuatsiya zaimstvovannykh prilagatel'nykh v russkom govore staroobryadtsev prozhivayushchikh v Pol'she”. Trudy Instituta russkogo yazyka im. V.V. Vinogradova 2021, no. 2 (28): 329–339 DOI: 10.31912/pvrli-2021.2.0. [Пасько-Конэчняк, Дорота. „Акцентуация заимствованных прилагательных в русском говоре старообрядцев проживающих в Польше”. Труды Института русского языка им. В.В. Виноградова 2021, нo. 2 (28): 329–339 DOI: 10.31912/pvrli-2021.2.0]
Polański, Kazimierz. „Kontaminacja”. Encyklopedia Językoznawstwa Ogólnego. Red. Polański Kazimierz. Wrocław–Warszawa–Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1999, 313.
Polyakov, Dmitriy, Kirilovich. „Pereselencheskiy govor v inoyazytskhnom okruzhenii kak gibridnyy tekst”. Kategorii i mekhanizmy slavyanskoy kul'tury. Gibridnyye formy v slavyanskikh yazykakh. Red. Zlydneva, Naliya, Vital'yevna, Korol'kova, Polina, Vladimirovna i Polyakov, Dmitriy, Kirilovich. Moskva: Institut Slavyanovedeniya RAN, 2014. 132–141. [Поляков, Дмитрий, Кирилович. „Переселенческий говор в иноязычном окружении как гибридный текст”. Категории и механизмы славянской культуры. Гибридные формы в славянских языках. Ред. Злыднева, Налия, Витальевна, Королькова, Полина, Владимировна и Поляков, Дмитрий, Кирилович. Москва: Институт Славяноведения РАН, 2014. 132–141.]
Potašenko, Grigorij. „Staroobrzędowcy”. Kultura Wielkiego Księstwa Litewskiego. Analizy o obrazy. Red. Akišauskas, Vytautas, Jovaiša, Liudas, Paknys, Mindaugas, Petrauskas, Rimvydas, Raila, Eligijus. Kraków: Universitas, 2006. 673–696.
POS. Pskovskiy Oblastnoy Slovar'. Vyp. 1–8. Leningrad: Izdatel'stvo Leningradskogo Universiteta, 1967–1990. Vyp. 9–27, Sankt-Peterburg: Izdatel'stvo S-Peterburgskogo Universiteta, 1994–2017. [Псковский Областной Словарь. Вып. 1–8. Ленинград: Издательство Ленинградского Университета, 1967–1990. Вып. 9–27, Санкт-Петербург: Издательство С-Петербургского Университета, 1994–2017.]
SRNG. Slovar'russkikh Narodnykh Govorov. Vyp. 1–2. Moskva–Leningrad: Izdatel'stvo Nauka1965–1966. Vyp. 3–26. Leningrad: Izdatel'stvo Nauka,1968–1991. Vyp. 27–43. Cankt-Peterburg: Izdatel'stvo Nauka,1992,–2010. [Словарь Русских Народных Говоров. Вып. 1–2. Москва–Ленинград: Издательство Наука 1965–1966. Вып. 3–26. Ленинград: Издательство Наука, 1968–1991. Вып. 27–43. Cанкт-Петербург: Издательство Наука, 1992–2010.]
Smułkowa, Elżbieta. „Integracja języków na pograniczu białorusko-polsko-litewskim i jej konsekwencje dla teorii zapożyczeń”. Biuletyn Polskiego Towarzystwa Języ-koznawczego, LXVI, 2010. 98–109.
Stroganova, Tat'yana, Yur'yevna. „Zapadnyye srednerusskiye govory”. Obrazovaniye severnorusskogo narechiya i srednerusskikh govorov. Red. Orlova, Varvara, Georgiyevna. Moskva: Izdatel'stvo Nauka, 1970. 392–452 [Строганова, Татьяна, Юрьевна. „Западные среднерусские говоры”. Образование севернорусского наречия и среднерусских говоров. Ред. Орлова, Варвара, Георгиевна. Москва: Издательство Наука, 1970. 392–452.]
Vaynraykh, Uriyel'. Yazykovyye kontakty. Sostoyaniye i problemy issledovaniya. Blagoveshchensk: Blagoveshchenskiy Gumanitarnyy Kolledzh im. I. A. Boduena de Kurten·e, 2000. [Вайнрайх, Уриель. Языковые контакты. Состояние и проблемы исследования. Благовещенск: Благовещенский Гуманитарный Колледж им. И. А. Бодуэна де Куртенэ, 2000.]
Witkowski, Wiesław. Nowy słownik zapożyczeń polskich w języku rosyjskim. Kraków: Universitas, 2006.
Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu Polska
https://orcid.org/0000-0002-9832-9992
DOROTA PAŚKO-KONECZNIAK
Dr, adiunkt w Katedrze Języków Słowiańskich Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. Absolwentka filologii rosyjskiej i filologii słowiańskiej (język bułgarski) na UMK. Zainteresowania naukowe: zjawiska socjolingwistyczne w rosyjskiej gwarze staroobrzędowców mieszkających w Polsce i w polskiej gwarze mieszkańców Wierszyny na Syberii, problematyka akcentuacji w języku rosyjskim i w gwarze staroobrzędowców. Autorka monografii Wpływ polszczyzny na zasób leksykalny rosyjskiej gwary staroobrzędowców na Suwalszczyźnie (Toruń 2011) i słownika Słownik zapożyczeń polskich w rosyjskiej gwarze staroobrzędowców z regionu suwalsko-augustowskiego (Toruń 2016).
Kontakt: dorpas@umk.pl
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
