Miłosne nieporozumienia w świetle teorii umysłu, na materiale wczesnej prozy Antoniego Czechowa
Abstrakt
Любовные недоразумения с точки зрения теории разума, на материале раннего творчества Антона Чехова
В настоящей статье обращаемся к одной из главных тем чеховедения последних лет, т.е. к теме коммуникации. Для Чехова коммуникация является не только простым обменом мнений, но сама становится предметом интереса и тщательных наблюдений. Оттуда возникает вполне реалистический – учитывающий разные ошибки – образ человеческого общения в прозе Чехова, который, в свою очередь, поддается анализу с учетом разных методов. Мы предлагаем посмотреть на проблему недоразумений героев (в области любви) с точки зрения ошибочной теории разума. Мы присматриваемся нескольким текстам раннего творчества писателя (м.проч. Нервы, Верочка), в которых недоразумения являются эффектом именно неправильного понимания чужого сознания, эмоций и чувств. Чехов, таким образом, создал настоящий образ человеческой коммуникации, в которой язык является лишь одним из многих явлений, решающих о успехе в межчеловеческом общении.
Love misunderstanding in the light of theory of mind, based on Anton Chekhov’s early prose
In this article we endeavour to draw the attention to one of the most essential themes in the research on Chekhov’s literary works, being the problem of communication. For Chekhov communication is not only a simple exchange of points, but it itself becomes the matter of interest and in-depth observations. Hence, its entirely realistic – bearing in mind various errors – picture of human contacts in Chekhov’s prose, which in turn can be analysed by diverse methodologies. As a tool for observation of the misunderstandings between the heroes (in the area of love), there is the defective theory of mind employed. And a few texts from early stage of Chekhov’s career fall here under scrutiny (e.g. “Nervers’, ‘Verochka’). In these short stories, misunderstandings emerge from inaccurate reading of consciousness, emotions and feelings of others. In this way, the writer creates the real picture of communication, in which the language is only one of many phenomena determining the success in human relationships.
Słowa kluczowe
Czechow; miłość; komunikacja; teoria umysłu
Bibliografia
Bibliografia
Bauer, Joachim. Empatia. Co potrafią lustrzane neurony. Transl. Guzowska-Dąbrowska, Małgorzata. Warszawa: PWN, 2008.
Chekhov, Anton. Polnoye sobraniye sochineniy i pisem v 30-ti tomakh. Sochineniya v 18-ti tomakh. Moskva: Naukа, 1974–1982 [Чехов, Антон. Полное собрание сочинений и писем в 30-ти томах. Сочинения в 18-ти томах. Москва: Наука, 1974–1982].
Erenburg, Ilia. “Nad Czechowem.” Transl. Bogdański, Aleksander. Czechow w oczach krytyki światowej. Ed. Krzeczkowski, Henryk. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1971. 7–82.
Fast, Jakub. “Język, racjonalność i „inne umysły.” Założenie o racjonalności a nieredukowalność języka psychologicznego w filozofii Donalda Davidsona.” Kognitywistyka. O umyśle umyślnie i nieumyślnie. Ed. Szymanik, Jakub. Zajenkowski, Marcin. Warszawa: Koło Filozoficzne przy MISH, 2004. 29–40.
Gärdenfors, Peter. “Ewolucyjne i rozwojowe aspekty intersubiektywności.” Transl. Kruczkowska, Patrycja. Płuciennik, Jarosław. Kognitywistyka 3. Empatia, obrazowanie i kontekst jako kategorie kognitywistyczne. Ed. Kardela, Henryk. Muszyński, Zbysław. Rajewski, Maciej. Lublin: Wydawnictwo UMCS, 2012. 17–44.
Gärdenfors, Peter. Jak Homo stał się sapiens. O ewolucji myślenia. Transl. Pańkowski, Tomasz. Warszawa: Wydawnictwo Czarna Owca, 2010.
Hogan, Patrick Colm. What Literature Teaches Us about Emotion, Cambridge: Cambridge University Press, 2011.
Jędrzejkiewicz, Anna. Opowiadania Antoniego Czechowa – Studia nad porozumiewaniem się ludzi, Warszawa: IR UW, 2000.
Katayev, Vladimir. Ed. A. P. Chekhov, Entsiklopediya. Moskva: Prosveshcheniye, 2011 [Катаев, Владимир. Ред. А. П. Чехов, Энциклопедия. Москва: Просвещение, 2011].
Kiczuła, Anna. “Deficyt teorii umysłu w autyzmie: przegląd aktualnych badań”, Sztuka Leczenia 2007, XIV, no. 1–2: 47–58.
Ksenicz, Andrzej. Antoni Czechow i świat jego dzieła, Zielona Góra: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej im. Tadeusza Kotarbińskiego, 1992.
Łebkowska, Anna. Empatia. O literackich narracjach przełomu XX i XXI wieku, Kraków: Universitas, 2008.
Oatley, Keith., “Theory of Mind and Theory of Minds in Literature.” Theory of Mind and Literature. Ed. Leverage, Paula. Mancing, Howard. Schweickert, Richard. William, Jennifer Marston. Purdue University Press, 2011. 13–26.
Palmer, Alan. “Social Minds in ‘Little Dorrit’.” Theory of Mind and Literature. Ed. Leverage, Paula. Mancing, Howard. Schweickert, Richard. William, Jennifer Marston. Purdue University Press, 2011. 27–40.
Poczobut, Robert. “O samej relacji podobieństwa. Na marginesie sporu o uniwersalia.” Kognitywistyka 2. Podobieństwo. Ed. Kardela, Henryk. Muszyński, Zbysław. Rajewski, Maciej. Lublin: Wydawnictwo UMCS 2006. 11–24.
Przybysz, Piotr. O poznawaniu innych umysłów. Wokół kognitywistycznych badań nad poznaniem społecznym. Poznań: Bogucki Wydawnictwo Naukowe, 2014.
Rembowska-Płuciennik, Magdalena. Poetyka intersubiektywności. Kognitywistyczna teoria narracji a proza XX wieku. Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK, 2012.
Stepanov, Andrey. Problemy kommunikatsii u Chekhova. Moskva: Yazyki slavyanskoy kul'tury, 2005 [Степанов, Андрей. Проблемы коммуникации у Чехова. Москва: Языки славянской культуры, 2005].
Stockwell, Peter. Texture. A Cognitive Aesthetics of Reading. Edinburgh: Edinburgh University Press, 2012.
Tomasello, Michael. Kulturowe źródła ludzkiego poznawania. Transl. Rączaszek, Joanna. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 2002.
Tsilevich, Leonid. Syuzhet chekhovskogo rasskaza. Riga: Izdatel'stvo “Zvaygzne,” 1976 [Цилевич, Леонид. Сюжет чеховского рассказа. Рига: Издательство «Звайгзне», 1976].
Tyupa, Valeriy. “Kommunikativnaya strategiya chekhovskoy poetiki.” Chekhovskiye chteniya v Ottave: Sbornik nauchnykh trudov. Ed. Domanskiy, Yuriy. Kl·eyton, Daglas. Tver'–Ottava: Liliya Print, 2006. 17–32 [Тюпа, Валерий. “Коммуникативная стратегия чеховской поэтики.” Чеховские чтения в Оттаве: Сборник научных трудов. Ред. Доманский, Юрий. Клэйтон, Даглас. Тверь–Оттава: Лилия Принт, 2006. 17–32].
Zunshine, Lisa. Why We Read Fiction: Theory of Mind and the Novel. Ohio: The Ohio State University Press, 2006.
UMCS Polska
https://orcid.org/0000-0003-1365-8496
Asystent w Zakładzie Literatury i Kultury Rosyjskiej w Instytucie Filologii Słowiańskiej UMCS. Autor artykułów naukowych publikowanych w Polsce (m.in. „Slavia Orientalis”, „Zagadnienia Rodzajów Literackich”) i za granicą (Czechy, Rosja, Ukraina). Redaktor językowy w czasopismach naukowych „Acta Humana”, „Res Historica”. Zainteresowania naukowe: twórczość Antoniego Czechowa, poetyka i narratologia kognitywna.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
