Michaił Bułhakow i słowiańska mitologia
Abstrakt
Artykuł pokazuje, że w mitologicznym podtekście dzieł Bułhakowa najważniejsze miejsce zajmują motywy słowiańskiej mitologii (zarówno w wersji pogańskiej, jak i chrześcijańskiej). Jako przykład rozważane jest funkcjonowanie dyskursu "wąż-kurczak" w powieści "Fatalne jaja", opowiadaniach i dramatach. Analiza mitologicznych aluzji znacząco wpływa na interpretację dzieł Bułhakowa i pozwala wyjaśnić strukturę jego artystycznego świata.
Słowa kluczowe
Bułhakow; mitologia; Kijów
Bibliografia
Afanas’yev, Aleksandr. Poeticheskiye vozzreniya slavyan na priroduv trekh tomakh [Поэтические воззрения славян на природу в трех томах]. 307–08. Moskva: Ladomir, 1994.
Agapkina, Tat’yana, and Levkiyevskaya, Yelena. “Golos” [“Голос”]. Slavyanskiye drevnosti: Etnolingvisticheskiy slovar’ v pyati tomakh [Славянские древности: Этнолингвистический словарь в пяти томах]. Vol. 1. Moskva: Mezhdunarodnyye otnosheniya, 2004.
Agapkina, Tat’yana. “Molchaniye” [“Молчание”]. Slavyanskiye drevnosti: Etnolingvisticheskiy slovar’ v pyati tomakh [Славянские древности: Этнолингвистический словарь в пяти томах]. Vol. 3. Moskva: Mezhdunarodnyye otnosheniya, 2004.
Bulgakov, Mikhail. Sobraniye sochineniy v vos’mi tomakh [Собрание сочинений в восьми томах]. Vol. 7. 10–11. Moskva: Astrel’, 2011.
Bushkevich, Sergey. “Kurica” [“Курица”]. Slavyanskiye drevnosti: Etnolingvisticheskiy slovar’ v pyati tomakh [Славянские древности: Этнолингвистический словарь в пяти томах]. Vol. 3. Moskva: Mezhdunarodnyye otnosheniya, 2004.
Dal’, Vladimir. Tolkovyy slovar’ zhivogo velikorusskogo yazyka v chetyrekh tomakh [Толковый словарь живого великорусского языка в четырех томах]. Vol. 2. Sankt-Peterburg–Moskva: Izdaniye Tovarishchestva M.O. Vol’f, 1903.
Entsiklopedicheskiy slovar’ F.A. Brokgauza i I.Ye. Yefrona v 86 polutomakh. Vol. 38. Sankt-Peterburg: Tipolitografiya I.Ye. Yefrona, 1903.
Epshteyn, Mikhail. “Mifologizm v literature XX v. ” [“Мифологизм в литературе XX в.”]. Literaturnyy entsiklopedicheskiy slovar’ [Литературный энциклопедический словарь]. Moskva: Sovetskaya entsiklopediya, 1987.
Frank-Kamenetskiy, Izrail’. “Otgoloski predstavleniy o materi-zemle v bibleyskoy poezii” [“Отголоски представлений о матери-земле в библейской поэзии”]. Yazyk i literatura [Язык и литература]. Vol. 8. Leningrad: Izdatel’stvo AN SSSR, 1932.
Frunze, Mikhail. “Pamyati Perekopa i Chongara” [“Памяти Перекопа и Чонгара”]. Perekop i Chongar [Перекоп и Чонгар]. Moskva: Gosudarstvennoye voyennoye izdatel’stvo, 1933.
Gal’kovskiy, Nikolay. Bor’ba khristianstva s ostatkami yazychestva v Drevney Rusi [Борьба христианства с остатками язычества в Древней Руси]. Vol. 1. Khar’kov: Yeparkhial’naya tipografiya, 1916.
Gasparov, Boris. Literaturnyye leytmotivy. Ocherki russkoy literatury XX veka [Литературные лейтмотивы. Очерки русской литературы XX века]. Moskva: Nauka–Izdatel’skaya firma Vostochnaya literatura, 1994.
Gete, Iogann. Faust [Фауст]. Transl. Boris Pasternak. Moskva: Gosudarstvennoye izdatel’stvo khudozhestvennoy literatury, 1955.
Gete, Iogann. Faust [Фауст]. Transl. Valeriy Bryusov. Moskva–Leningrad: Gosudarstvennoye izdatel’stvo, 1928.
Gura, Aleksandr, and Uznaeva, Yelena. “Petukh” [“Петух”]. Slavyanskiye drevnosti: Etnolingvisticheskiy slovar’ v pyati tomakh [Славянские древности: Этнолингвистический словарь в пяти томах]. Vol. 4. Moskva: Mezhdunarodnyye otnosheniya, 2004.
Gura, Aleksandr. Simvolika zhivotnykh v slavyanskoy narodnoy traditsii [Символика животных в славянской народной традиции]. Moskva: Indrik, 1997.
Ivanov, Vyacheslav and Toporov, Vladimir. Issledovaniya v oblasti slavyanskikh drevnostey [Исследования в области славянских древностей]. 243–58. Moskva: Nauka, 1974.
Kabakova, Galina. Antropologiya zhenskogo tela v slavyanskoy traditsii [Антропология женского тела в славянской традиции]. Moskva: Ladomir, 2001.
Kant, Immanuil. Kritika prakticheskogo razuma [Критика практического разума. Sankt-Peterburg: Izdaniye V.I. Yakovenko, 1908.
Kireyevskiy, Petr. Sobraniye narodnykh pesen v dvukh tomakh [Собрание народных песен в двух томах]. Vol.2. Leningrad: Nauka, 1986.
Mify narodov mira v dvukh tomakh [Мифы народов мира в двух томах]. Vol. 1. Moskva: Sovetskaya entsiklopediya, 1991.
Narodnyye russkiye skazki A.N. Afanas’yeva v trekh tomakh [Народные русские сказки А.Н. Афанасьева в трех томах]. Vol. 1. Moskva: Nauka 1984.
Petrukhin, Vladimir. “Kuznets” [“Кузнец”]. Slavyanskiye drevnosti: Etnolingvisticheskiy slovar’ v pyati tomakh [Славянские древности: Этнолингвистический словарь в пяти томах]. Vol. 3. Moskva: Mezhdunarodnyye otnosheniya, 2004.
Platon. Sobraniye sochineniy v chetyrekh tomakh [Собрание сочинений в четырех томах]. Vol. 2. Moskva: Mysl’, 1993.
Polnyy pravoslavnyy bogoslovskiy entsiklopedicheskiy slovar’ v dvukh tomakh [Полный православный богословский энциклопедический словарь в двух томах]. Vol. 2. Sankt-Peterburg: Izdatel’stvo P.P. Soykina, 1913.
Potebnya, Aleksandr. “O mificheskom znachenii nekotorykh obryadov i poveriy. 1. Rozhdestvenskiye obryady” [“О мифическом значении некоторых обрядов и поверий. 1. Рождественские обряды”]. Chteniya v Imperatorskomobshchestve istorii i drevnostey rossiyskikh pri Moskovskom universitete,kniga vtoraya [Чтения в Императорском Обществе истории и древностей российских при Московском университете, книга вторая]. 49–51. Moskva: Universitetskaya tipografiya, 1865.
Proffer, Ellendea. Bulgakov: Life and Work. Ann Arbor: Ardis, 1984.
Propp, Vladimir. Istoricheskiye korni volshebnoy skazki [Исторические корни волшебной сказки]. Leningrad: Izdatel’stvo LGU, 1986.
Pushkin, Aleksandr. Polnoye sobraniye sochineniy v semnadtsati tomakh [Полное собрание сочинений в семнадцати томах]. Vol. 8. Book 1. Moskva: Voskresen’ye, 1995.
Russkiye narodnyye byliny [Русские народные былины]. 26–36. Moskva: Izdaniye Tovarishchestva I.D. Sytina, 1904.
Senderovich, Saveliy. Georgiy Pobedonosets v russkoy kul’ture: stranitsy istorii [Георгий Победоносец в русской культуре: страницы истории]. Moskva: Agraf, 2002.
Shvets, Natal’ya. Slovar’ drevneyegipet·skoy mifologii [Словарь древнеегипетской мифологии]. Moskva: ZAO Tsentrpoligraf, 2008.
Smelyanskiy, Anatoliy. Mikhail Bulgakov v Khudozhestvennom teatre [Михаил Булгаков в Художественном театре]. Moskva: iskusstvo, 1989.
Sumtsov, Nikolay. Simvolika slavyanskikh obryadov [Символика славянских обрядов]. Moskva: Vostochnaya literatura, 1996.
Tolstaya, Svetlana. “Zvukovoy kod traditsionnoy narodnoy kul’tury” [“Звуковой код традиционной народной культуры”]. Mir zvuchashchiy i mir molchashchiy: Semiotika zvuka i rechi v traditsionnoy kul’ture slavyan [Мир звучащий и мир молчащий: Семиотика звука и речи в традиционной культуре славян]. Moskva: Indrik, 1999.
Usacheva, Veronika. “Len” [“Лен”]. Slavyanskiye drevnosti: Etnolingvisticheskiy slovar’ v pyati tomakh [Славянские древности: Этнолингвистический словарь в пяти томах]. Vol. 3. Moskva: Mezhdunarodnyye otnosheniya, 2004.
Uspenskiy, Boris. Filologicheskiye razyskaniya v oblasti slavyanskikh drevnostey: relikty yazychestva v vostochnoslavyanskom Kul’te Nikolaya Mirlikiyskogo [Филологические разыскания в области славянских древностей: реликты язычества в восточнославянском культе Николая Мирликийского]. Moskva: Izdatel’stvo Moskovskogo universiteta, 1982.
Veresayev, Vikentiy. Polnoye sobraniye sochineniy v shestnadtsati tomakh [Полное собрание сочинений в шестнадцати томах]. Vol. 10. Moskva: Izdatel’skoye tovarishchestvo “Nedra”, 1930.
Veselovskiy, Aleksandr. Razyskaniya v oblasti russkikh dukhovnykh stikhov [Разыскания в области русских духовных стихов]. Part 2. Sankt-Peterburg: Tipografiya Imperatorskoy Akademii nauk, 1880.
Yablokov, Yevgeniy. Khudozhestvennyy mir Mikhaila Bulgakova [Художественный мир Михаила Булгакова]. Moskva, Yazyki slavyanskoy kul’tury, 2001.
Yablokov, Yevgeniy. Motivy prozy Mikhaila Bulgakova [Мотивы прозы Михаила Булгакова]. 12–48. Moskva: Izdatel’skiy tsentr RGGU, 1997.
Zabelin, Ivan. Domashniy byt russkikh tsarits v XVI i XVII stoletiyakh [Домашний быт русских цариц в XVI и XVII столетиях]. Moskva: Tipografiya Gracheva i Ko, 1869.
Zavadovskiy, Mikhail. Stranitsy zhizni. Istoriya odnogo issledovaniya [Страницы жизни. История одного исследования]. Moskva: Izdatel’stvo MGU, 1991.
Rosyjska Akademia Nauk Federacja Rosyjska
доктор филологических наук, ведущий научный сотрудник Института славяноведения РАН. Автор книг «Мотивы прозы Михаила Булгакова» (1997), «Роман Михаила Булгакова “Белая гвардия”» (1997), «На берегу неба: Роман Андрея Платонова “Чевенгур”» (2001), «Художественный мир Михаила Булгакова» (2001), «Текст и подтекст в рассказах М. Булгакова: “Записки юного врача”» (2002), «Нерегулируемые перекрестки: О Платонове, Булгакове и многих других» (2005), «Роман Александра Грина “Блистающий мир”» (2005), «Михаил Булгаков и мировая культура: справочник-тезаурус» (2011), «А.С. Грин в жизни и творчестве» (2012), «Хор солистов: Проблемы и герои русской литературы первой половины XX века» (2014), «Подвал мастера. М.А. Булгаков: поэтика и культурный контекст» (2018) и других литературоведческих работ.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
