the complete issue of the quarterly 2019 no. 3

strona tytułowa

strona redakcyjna

spis treści

Wprowadzenie do tematycznego bloku 

Artykuł pokazuje, że w mitologicznym podtekście dzieł Bułhakowa najważniejsze miejsce zajmują motywy słowiańskiej mitologii (zarówno w wersji pogańskiej, jak i chrześcijańskiej). Jako przykład rozważane jest funkcjonowanie dyskursu "wąż-kurczak" w powieści "Fatalne jaja", opowiadaniach i dramatach. Analiza mitologicznych aluzji znacząco wpływa na interpretację dzieł Bułhakowa i pozwala wyjaśnić strukturę jego artystycznego świata. 

Punktem wyjścia dla rozważań, których celem jest przybliżenie badaczom i czytelnikom kwestii kanonu tekstowego "Mistrza i Małgorzaty", jest problem obecności lub braku słynnego fragmentu o Mogaryczu w rozdziale trzynastym powieści. Starałem się wykazać, że obecność tego fragmentu w pierwszym polskim tłumaczeniu Ireny Lewandowskiej i Witolda Dąbrowskiego, a także jego pominięcie w drugim tłumaczeniu Andrzeja Drawicza, są tekstologicznie uzasadnione. Wynika to z faktu, że tłumacze wykorzystywali różne wydania oryginalne jako podstawę swojej pracy. Moje opracowanie, które jest pierwszym z planowanego dłuższego cyklu, kończy się omówieniem najnowszej wersji tekstu "Mistrza i Małgorzaty", zaproponowanej w latach 2014–2015 przez niestrudzoną badaczkę archiwum Bułhakowa – Jelenę Kołyszewą.

W artykule został przedstawiony fakt użycia nazwiska Michaiła Bułhakowa w gazetowej dyskusji okresu pieriestrojki, kiedy w roku 1987 grupa estońskich intelektualistów przeciwstawiła się pomysłowi ufundowania w Tallinie tablicy pamiątkowej Wsiewołodowi Wiszniewskiemu, byłemu apologecie władzy komunistycznej. Istnienie cenzury uniemożliwiało jeszcze wtedy bezpośrednie wyrażenie argumentacji w tej sprawie, więc estońscy pisarze zastosowali eufemistyczny chwyt, argumentując ten protest działaniami Wiszniewskiego związanymi z prześladowaniem Michaiła Bułhakowa. Omówienie publikowanych później w estońskiej i centralnej prasie artykułów polemicznych wobec tego protestu ujawnia mechanizm przeniesienie sporu politycznego na pole literatury. W nowej sytuacji społeczno-politycznej nazwisko pisarza Michaiła Bułhakowa, prześladowanego w latach 20.–30., staje się silnym wsparciem dla protestu skierowanego przeciwko decyzjom politycznym.

Artykuł prezentuje krytyczną analizę najnowszego, wydanego w 2018 roku przekładu powieści Michaiła Bułhakowa Mistrz i Małgorzata na język polski. Przekładowi dokonanemu przez Barbarę Dohnalik towarzyszą dwa posłowia samej tłumaczki. Oba zawierają wiele spornych i niepotwierdzonych dokumentalnie informacji o życiu pisarza i losie jego powieści, również zaproponowane przez Dohnalik interpretacje niektórych motywów występujących w utworze budzą wiele kontrowersji. Jednak najpoważniejsze wątpliwości budzi sam przekład, w którym występują fragmenty nigdy nie napisane przez Bułhakowa, a najprawdopodobniej wprowadzone zostały przez samą tłumaczke w celu udowodnienia jej własnej interpretacji utworu. W artykule omówione zostały najbardziej kuriozalne przykłady ingerencji w tekst powieści, które pozwalają uznać przekład Dohnalik za skandaliczną manipulację

Artykuł poświęcony jest sposobom przenoszenia słów i zwrotów określających rzeczy, zjawiska i przedmioty typowe dla życia, codziennej rutyny i kultury mieszkańców Moskwy w pierwszych dekadach władzy radzieckiej, które posłużyły do przetłumaczenia powieści "Mistrz i Małgorzata" na języki południowosłowiańskie (bułgarski, serbski, chorwacki, słoweński). Złożoność struktury artystycznej powieści, połączenie kilku tradycji kulturowych, historycznych i religijnych, warstw stylistycznych i językowych, sprawiają, że to bardzo trudne zadanie dla tłumaczy. Jednym z warunków koniecznych do jego rozwiązania jest obecność w przetłumaczonym wydaniu komentarzy referencyjnych, wyjaśniających trudne fragmenty.

W 1977 roku w Paryżu został opublikowany almanach literacki «Аполлон-77» („Apollo-77”), którego redaktorem był rosyjski malarz i rzeźbiarz emigracyjny Michaił Szemiakin. Wśród wielu utworów literatów zakazanych w Rosji sowieckiej, znalazło się w nim 20 wierszy „klasyka leningradzkiego nonkonformizmu” – Władlena Gawrilczika (1929–2017). Niniejszy artykuł stanowi próbę ich analizy. Opublikowane w paryskim almanachu wiersze Gawrilczika świadczą o podążaniu przez poetę drogą awangardowej tradycji literackiej. Dowodzą, że twórca obficie czerpie z folkloru dziecięcego, umiejętnie posługuje się skazem, ironią i sztuką parodii, wywołując śmiech czytelników.

Autor rozważa wpływ postmodernizmu na współczesne nauki humanistyczne, zwłaszcza na językoznawstwo. Główną tezę pracy można sformułować następująco: postmodernizm przyczynia się do tego, że w językoznawstwie rozpowszechniają się takie tendencje, jak niedookreślenie przedmiotu badań, rezygnacja z dyrektyw systemu języka, unieważnienie wymogów stylu naukowego, łamanie wymogu sprawdzalności twierdzeń, łamanie zasady kooperacji, symulacja interdyscyplinarności, pseudoglobalizm, powierzchowność. Autor analizuje obecność postmodernizmu w językoznawstwie na przykładzie kilku jego współczesnych kierunków: lingwokulturologii, etnolingwistyki, semantyki kognitywnej, dyskursologii.

Рецензия на книгу "Михаил Булгаков и славянская культура". Отв. ред. Е.А. Яблоков. Москва: Совпадение 2017, 384 с.

Recenzja książki K. Korcz, Cień Wolanda nad PRL. Mistrz i Małgorzata Michaiła
Bułhakowa w Polsce w latach 1969-1989. Obecność. Recepcja. Odzew, Bonami, Poznań 2019

noty