ПРАВДА И ФЕЙК В АКСИОЛОГИЧЕСКОМ РАКУРСЕ (НА ПРИМЕРЕ ЦИФРОВОГО МЕДИАРЕСУРСА)
Abstrakt
PRAWDA I FAŁSZ W AKSJOLOGICZNEJ PERSPEKTYWIE
(NA PRZYKŁADZIE CYFROWYCH ZASOBÓW MEDIALNYCH)
Streszczenie
Artykuł poświęcony jest analizie stosunku aksjologicznych kategorii prawdy i fałszu (fake, mistyfikacji) w cyfrowej przestrzeni informacyjnej. Ewolucja mediów internetowych zakwestionowała podstawowe zasady dziennikarstwa, przede wszystkim jego orientację na obiektywność i wiarygodność w przekazywaniu treści. Prowokacyjność i symulacyjność nie tylko zyskały status ekspresji epoki postmodernizmu, ale stały się również uniwersalnym algorytmem zachowań społecznych. Artykuł dotyczy takich wektorów funkcjonowania fałszywych informacji, jak clickbait, wiralna reklama, fejkowe aplikacje i programy, witryny do generowania fałszywych informacji, cyfrowe algorytmy służące do audiowizualnego fałszowania treści. Badanie wykazało, że intersemiotyczna architektura przestrzeni cyfrowej umożliwia aktualizację nieprawdziwych toposów wydarzeń i kreowanie sfałszowanych informacji, przekształcając Internet w narzędzie programowania ideologicznego.
Słowa kluczowe
fake; prawda Internet; media
Bibliografia
“Andrzej Duda zmarł dziś”. Ekspert: To nie pierwszy raz, kiedy rosyjscy hakerzy zaatakowali w polskiej sieci. <https://wiadomosci.dziennik.pl/polityka/artykuly/522102,andrzej-duda-zmarl-dzis-ekspert-to-nie-pierwszy-raz-kiedy-rosyjscy-hakerzy-zaatakowali-w-polskiej-sieci.html>.
Things you Need to Know About Clickbait. <https://www.commonplaces.com/blog/5-things-you-need-to-know-about-clickbait/>.
Alternative Face v1.1. https://www.youtube.com/watch?v=af_9LXhcebY.
Aszdziennik. Informacje. <https://www.facebook.com/pg/ASZdziennik/about/?ref=page_internal>.
Bąk, Aneta. “Serwisy społecznościowe — efekt Facebooka i nie tylko.” 134–146. Media i społeczeństwo, 2016, no. 3.
Grupa naTemat kończy 5 lat i... znowu bije rekordy. I te małe, i te duże. 10,5 mln unikalnych użytkowników. <https://nietylko.natemat.pl/200473,grupa-natemat-konczy-5-lat-i-znowu-bije-rekordy-i-te-male-i-te-duze-105-mln-unikalnych-uzytkownikow>.
https://youtu.be/HoUXt6pVeQ8 (12.06.2019).
Język epoki postprawdy: fałsz, manipulacja, clickbait; Internauci nabrali się na “Polish boy wanted” i krytykują Reserved. <https://www.wirtualnemedia.pl/artykul/reserved-polish-boy-wanted-krytyka-wyjasnienie-lpp>.
Kang, Min Jeong et al. “The Wick in the Candle of Learning. Epistemic Curiosity Activates Reward Circuitry and Enhances Memory.” 963–973. Psychological Science 2009, no. 20(8).
Loewenstein, George. “The Psychology of Curiosity: A review and reinterpretation.” 75–98. Psychological Bulletin 1994, no. 116(1).
Pariser, Eli. The Filter Bubble: What The Internet Is Hiding From You. New York: Penguin Press, 2011.
Pisarek, Walery. “Język w mediach, media w języku.” 9–18. Język w mediach masowych, Bralczyk, Jerzy. Mosiołek-Kłosińska, Katarzyna. Warszawa: Upowszechnianie Nauki — Oświata “UN-O”, 2000.
Pisarek, Walery. Nowa retoryka dziennikarska. Kraków: Universitas, 2002.
Puzynina, Jadwiga. “Jak pracować nad językiem wartości.” 129–137. Język a kultura. Puzynina, Jadwiga. Bartmiński, Jerzy. T. 2. Zagadnienia leksykalne i aksjologiczne. Wrocław: Wydawnictwo Wiedza o Kulturze, 1991.
Rosyjski MON: Nasze zachodnie granice powinny mieć kształt twarzy Władimira Putina. <https://natemat.pl/119553,niespodzianka-armii-na-urodziny-putina-zachodnie-granice-powinny-miec-ksztalt-profilu-naszego-prezydenta>.
Szpunar, Magdalena. “Internet jako pole poszukiwania i konstruowania własnej tożsamości.” 378–403. Konstruowanie jaźni i społeczeństwa. Europejskie warianty interakcjonizmu symbolicznego. Hałas, Elżbieta. Konecki, Krzysztof. Warszawa: Scholar, 2005.
Trump, Donald. Fake News — A Total Political Witch Hunt! <https://twitter.com/ realDonaldTrump/status/818990655418617856>.
Bartysh, Radislav. “Klikbeyt v SMI ina Youtube: kak privlech’ auditoriyu, razzhigaya lyubopytstvo?” Burzhuasia 2017, no. 13. <http://burguasia.com/chto-takoe-klikbejt-primery-i-opisaniya/> [Бартыш, Радислав. “Кликбейт в СМИ и на YouTube: как привлечь аудиторию, разжигая любопытство?”. BurЖuasia 2017, no. 13. <http://burguasia.com/chto-takoe-klikbejt-primery-i-opisaniya/>].
Belovodskaya, Anastasiya. “Vlast’ simulyakra v epokhu novykh media: k voprosu ob izuchenii informatsionnykh anomaliy v tsifrovommediaprostranstve.” 168–172. Perswazja jezykowa w różnych dyskursach, Sładkiewicz, Żanna. Klimkiewicz, Aleksandra. Noińska, Marta. (Eds.). T. 3. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, 2019 [Беловодская, Анастасия. “Власть симулякра в эпоху новых медиа: к вопросу об изучении информационных аномалий в цифровом медиапространстве.” 168–172. Perswazja językowa w różnych dyskursach. Sładkiewicz, Żanna. Klimkiewicz, Aleksandra. Noińska, Marta. T. 3. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, 2019].
Bodriyyar, Zhan. Simulyakry i simulyatsiya/J. Baudrillard, Simulacres et simulation [orig. izd. 1981]. Per. O. Pechenkina. Tula: Tul’skiy poligrafist, 2013 [Бодрийяр, Жан. Симулякры и симуляция/J. Baudrillard, Simulacres et simulation [ориг. изд. 1981]. Пер. О. Печенкина. Тула: Тульский полиграфист, 2013].
Boleye 20 mln chelovekispol’zuyut fal’shivyye blokirovshchiki reklamy. <https://xakep.ru/2018/04/20/fake-adblockers/> [Более 20 млн человек используют фальшивые блокировщики рекламы. <https://xakep.ru/2018/04/20/fake-adblockers/>].
Vartanova, Yelena. “SMI i zhurnalistika v prostranstve postindustrial’nogo obshchestva.” Mediaskop. 2009, no. 2 <http://www.mediascope.ru/сми-и-журналистика-в-пространстве-постиндустриального-общества> [Вартанова, Елена. “СМИ и журналистика в пространстве постиндустриального общества.” Медиаскоп. 2009, no. 2 <http://www.mediascope.ru/сми-и-журналистика-в-пространстве-постиндустриального-общества>].
Vol’skaya, Nadezhda. “Klikbeyt kak sredstvosozdaniya lozhnoy informatsii v internet-kommunikatsii.” Mediaskop 2018, no. 2 <http://www.mediascope.ru/2450> [Вольская, Надежда. “Кликбейт как средство создания ложной информации в интернет-коммуникации.” Медиаскоп 2018, no. 2. <http://www.mediascope.ru/2450>].
Vrublevskiy, Stanislav. Ispol’zovaniye klikbeytinga v SEO. <http://great-world.ru/ispolzovanie-klikbejtinga-v-seo/> [Врублевский, Станислав. Использование кликбейтинга в SEO. <http://great-world.ru/ispolzovanie-klikbejtinga-v-seo/>].
Galkovskiy, Stanislav. Feykovyye akkaunty stanovyat·sya neot’’yemlemoy chast’yu virtual’nogo prostranstva. <https://www.sb.by/articles/boytes-falshivogo-druga-v-seti.html> [Галковский, Станислав. Фейковые аккаунты становятся неотъемлемой частью виртуального пространства. <https://www.sb.by/articles/boytes-falshivogo-druga-v-seti.html>].
Deleuz, Giles. Logika smysla. Moskva: Akademiya, 1995 [Делёз, Жиль. Логика смысла. Москва: Академия, 1995].
Zhurnalist Der Spiegel i laureat mnogikh premiygodami vydumyval materialy. Yego poymali na feykakh i uvolili <https://tjournal.ru/news/82594-zhurnalist-der-spiegel-i-laureat-mnogih-premiy-godami-vydumyval-materialy-ego-poymali-na-feykah-i-uvolili> [Журналист Der Spiegel и лауреат многих премий годами выдумывал материалы. Его поймали на фейках и уволили <https://tjournal.ru/news/82594-zhurnalist-der-spiegel-i-laureat-mnogih-premiy-godami-vydumyval-materialy-ego-poymali-na-feykah-i-uvolili>].
Zobova, Alena. “Provokativnost’mediaprostranstva: aksiologicheskiy aspekt.” 434–438. Vestnik Nizhegorodskogo universiteta im. N.I. Lobachevskogo 2014, no. 1–2 [Зобова, Алена. “Провокативность медиапространства: аксиологический аспект.” 434–438. Вестник Нижегородского университета им. Н. И. Лобачевского 2014, no. 1–2].
Issers, Oksana. “Mediafeyki: mezhdu pravdoy imistifikatsiyey.” 113–115. Kommunikativnyye issledovaniya 2014, no. 2 [Иссерс, Оксана. “Медиафейки: между правдой и мистификацией.” 113–115. Коммуникативные исследования 2014, no. 2].
Kazimyanets, Yelena. “Etot “bezumnyy, bezumnyy,bezumnyy mir” v “strannykh” zagolovkakh elektronnykh SMI.” 269–281. Slavistica Vilnensis 2018, no. 63 [Казимянец, Елена. “Этот “безумный, безумный, безумный мир” в “странных” заголовках электронных СМИ.” 269–281. Slavistica Vilnensis 2018, Т. 63].
“Kazhdoye moye slovo budet ispol’zovano protiv menya”: lechashchiy vrach Alibasova iz Sklifa boit·sya rasskazyvat’ o yego sostoyanii <https://www.kp.ru/daily/26995/4056594/> [“Каждое мое слово будет использовано против меня”: лечащий врач Алибасова из Склифа боится рассказывать о его состоянии <https://www.kp.ru/daily/26995/4056594/>].
Kalmykov, Aleksandr. Interaktivnaya gipertekstovaya zhurnalistika v sisteme otechestvennykh SMI. Moskva: Izdatel’stvo IPK rabotnikov TV i RV, 2009 [Калмыков, Александр. Интерактивная гипертекстовая журналистика в системе отечественных СМИ. Москва: Издательство ИПК работников ТВ и РВ, 2009].
Kiklevich, Aleksandr. “Segmentatsiya teksta kaksredstvo persuazivnosti v informatsionnykh servisakh interneta.” 305−334. Aleksandr Kiklevich. Prityazheniye yazyka 4: Yazykovaya deyatel’nost’: semanticheskiye i pragmaticheskiye aspekt. Olsztyn: Centrum Badań Europy Wschodniej, 2016 [Киклевич, Александр. “Сегментация текста как средство персуазивности в информационных сервисах интернета”. 305−334. Александр Киклевич. Притяжение языка 4: Языковая деятельность: семантические и прагматические аспекты. Olsztyn: Centrum Badań Europy Wschodniej, 2016].
Kolesnikova, Mariya. “Spetsificheskiye priznaki internet-kommunikatsiy — interaktivnost’, gipertekst, mul’timedia.” 79–96. Akopov, Aleksandr (Ed.). Zhurnalistika elektronnykhsetey. Voronezh: Voronezhskiy gos. un-t, 2007 [Колесникова, Мария. “Специфические признаки интернет-коммуникаций — интерактивность, гипертекст, мультимедиа”. 79–96. Акопов, Александр. Журналистика электронных сетей. Воронежский гос. ун-т, 2007].
Luchinskiy, Yuriy. ““Pravitel’stvo lzhi”: fenomen “postpravdy” Stiva Tesicha”. 322–323. Vek informatsii 2018, no. 2(1) [Лучинский, Юрий. “‘Правительство лжи’: феномен ‘постправды’ Стива Тесича”. 322–323. Век информации 2018, no. 2(1)].
Lyutsinskiy, Kazimezh. “O slove feyk i o tom, chto za nim stoit.” 89–99. Respetus Philologicus 2015, no. 28(33) [Люцинский, Казимеж. “О слове фейк и о том, что за ним стоит”. 89–99. Respetus Philologicus 2015, no. 28(33)].
Mal’kevich, Aleksandr. Skandal s instsenirovkoy·ubiystva zhurnalista Arkadiya Babchenko <http://www.prisp.ru/analitics/672-malkevich-babchenko-0406> [Малькевич, Александр. Скандал с инсценировкой убийства журналиста Аркадия Бабченко <http://www.prisp.ru/analitics/672-malkevich-babchenko-0406>].
Manyapova, Tat’yana. “Sistemoobrazuyushchiye osnovaniya intertekstual’nosti.” 78–84. Vestnik PGU 2010, no. 2 [Маняпова, Татьяна. “Системообразующие основания интертекстуальности.” 78–84. Вестник ПГУ 2010, no. 2].
Miroshnikov, Boris. Setevoy faktor. Internet i obshchestvo. Moskva: Kuchkovo pole, 2015 [Мирошников, Борис. Сетевой фактор. Интернет и общество. Москва: Кучково поле, 2015].
Nabiyeva, Yelena. “Chteniye v epokhu informatsionnykh tekhnologiy.” 38–41. Chelovek v mire kul’tury 2014, no. 1 [Набиева, Елена. “Чтение в эпоху информационных технологий”. 38–41. Человек в мире культуры 2014, no. 1].
“Nam za eto absolyutno ne stydno”: Syn Alibasova zarabotal na otravlenii ottsa 26 millionov <https://www.kp.ru/daily/26996.7/4056910/?utm_referrer=https%3A%2F%2Fzen.yandex.com> [“Нам за это абсолютно не стыдно”: сын Алибасова заработал на отравлении отца 26 миллионов <https://www.kp.ru/daily/26996.7/4056910/?utm_referrer=https%3A%2F%2Fzen.yandex.com>].
Nikolayeva, Anastasiya. “Klikbeyt: k opredeleniyu ponyatiya.” 146−151. Aktual’nyye problemy stilistiki 2017, no. 3 [Николаева, Анастасия. “Кликбейт: к определению понятия.” 146−151. Актуальные проблемы стилистики 2017, no. 3].
Ot·stavka Lukashenko: Putin prinyal zhestkoye resheniyeo sud’be Bat’ki. <https://dni.ru/polit/2019/6/25/426489.html> [Отставка Лукашенко: Путин принял жесткое решение о судьбе Батьки. <https://dni.ru/polit/2019/6/25/426489.html>].
Povoraznyuk, Svetlana. Khleba i feykov. Samyye gromkiye zhurnalist·skiye obmany <https://lenta.ru/articles/2015/04/24/pravdynet/> [Поворазнюк, Светлана. Хлеба и фейков. Самые громкие журналистские обманы. <https://lenta.ru/articles/2015/04/24/pravdynet/>].
Postpravda poyavilas’ tysyacheletiya nazad <https://journonline.msu.ru/articles/note/postpravda-poyavilas-tysyacheletiya-nazad-/> [Постправда появилась тысячелетия назад <https://journonline.msu.ru/articles/note/postpravda-poyavilas-tysyacheletiya-nazad-/>].
Pocheptsov, Georgiy. “Feyki sotsmedia:konstruirovaniye, transformatsiya, vnedreniye v massovoye soznaniye.” RELGA 2018, no. 17(350) [Почепцов, Георгий. “Фейки соцмедиа: конструирование, трансформация, внедрение в массовое сознание.” RELGA 2018, no. 17(350). <http://www.relga.ru/Environ/WebObjects/tgu-www.woa/wa/Main?textid=5635&level1=main&level2=articles>].
Raspopova, Svetlana. Bogdan, Yelena. Feykovyye novosti: Informatsionnaya mistifikatsiya. Moskva: AspektPress, 2018 [Распопова, Светлана. Богдан, Елена. Фейковые новости: Информационная мистификация. Москва: АспектПресс, 2018].
Rukavishnikova, Irina. “Simulyativnost’ kul’tury postmoderna.” 61−66. Magister Dixit 2011, no. 3 [Рукавишникова, Ирина. “Симулятивность культуры постмодерна”. 61−66. Magister Dixit 2011, no. 3].
Sladkevich, Zhanna. “Deformatsiya faktual’noyinformatsii v novostnykh veb-resursakh s klikbeyt-zagolovkami.” 127−148. Publichnaya politika 2019, no. 3(1) [Сладкевич, Жанна. “Деформация фактуальной информации в новостных веб-ресурсах с кликбейт-заголовками.” 127−148. Публичная политика 2019, no. 3(1)].
Sladkevich, Zhanna. “Zagolovki-anonsy v setevykh mediaservisakh: mezhdu informirovaniyem i klikbeytingom.” Medialingvistika 2019, no. 3 (in print) [Сладкевич, Жанна. “Заголовки-анонсы в сетевых медиасервисах: между информированием и кликбейтингом.” Медиалингвистика 2019, no. 3 (в печати)].
Sovremennyy russkiy <http://www.oshibok-net.ru/about> [Современный русский. <http://www.oshibok-net.ru/about>].
Sukhodolov, Aleksandr. “Fenomen ‘feykovykh novostey’ v sovremennom mediaprostranstve.” 89–94. Sukhodolov, Aleksandr (Ed.). Yevroaziat·skoye sotrudnichestvo: gumanitarnyye aspekty. Irkut·sk: Baykal’skiy gosudarstvennyy universitet, 2017 [Суходолов, Александр. “Феномен ‘фейковых новостей’ в современном медиапространстве.” 89–94. Евроазиатское сотрудничество: гуманитарные аспекты. Суходолов, Александр (Ed.). Иркутск: Байкальский государственный университет, 2017].
Feykstival’ 2012. Luchshiye raboty <http://nibler.ru/amazing/13381-feykstival-2012-luchshie-raboty.html> [Фейкстиваль 2012. Лучшие работы <http://nibler.ru/amazing/13381-feykstival-2012-luchshie-raboty.html>].
Chanysheva, Zul’fira. “Informatsionnyye tekhnologiismyslovykh iskazheniy v klikbeyt-zagolovkakh.” 54−62. Vestnik PNIPU 2016, no. 4 [Чанышева, Зульфира. “Информационные технологии смысловых искажений в кликбейт-заголовках.” 54−62. Вестник ПНИПУ 2016, no. 4].
Shmeleva, Tat’yana. “Mediatizatsiya kak fenomen sovremennoy kul’tury i ob’’yekt issledovaniya.” 145–148. Vestnik Novgorodskogo gosudarstvennogo universiteta 2015, no. 90. <https://cyberleninka.ru/article/n/mediatizatsiya-kak-fenomen-sovremennoy-kultury-i-obekt-issledovaniya> [Шмелева, Татьяна. “Медиатизация как феномен современной культуры и объект исследования”. 145–148. Вестник Новгородского государственного университета 2015, no. 90. <https://cyberleninka.ru/article/n/mediatizatsiya-kak-fenomen-sovremennoy-kultury-i-obekt-issledovaniya>].
Uniwersytet Gdański. Wydział Filologiczny. Instytut Filologii Wschodniosłowiańskiej Polska
http://orcid.org/0000-0001-7237-5328
Dr hab., prof. UG, Dyrektor Instytutu Rusycystyki i Studiów Wschodnich Uniwersytetu Gdańskiego, kierownik Zakładu Pragmatyki Komunikacji i Dydaktyki Języka. Kierownik Pracowni Badań nad Perswazją Językową; zastępca redaktora nacz. rocznika „Studia Rossica Gedanensia”, członek PTJ i PTR. Opublikowała ponad 100 prac z zakresu komunikologii, dyskursologii pragmalingwistyki, socjolingwistyki, frazeologii i glottodydaktyki. Autorka monografii: Политический фельетон в свете теории речевого воздействия (Gdańsk 2013), Здоровье превыше всего. Коммуникативная ситуация оправдания в дидактическом дискурсе: прагматический и межкультурный аспект (Gdańsk 2019, we współaut.); podręcznika Ćwiczenia z fonetyki języka rosyjskiego dla początkujących (Gdańsk 2014, we współaut.), redaktorka dziesięciu monografii.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
