„Co robić?” Nikołaja Czernyszewskiego. Próba „nierewolucyjnej interpretacji”
Abstrakt
Geneza powieści Co robić? jest ściśle powiązana z faktem, w jaki sposób sam Czernyszewski pojmował rolę literatury w procesie historycznym. Literatura, jego zdaniem, winna być pośredniczką między nauką a życiem, wypełniając poniekąd rolę „służki nauki i historii”. Artystyczna fabuła stanowiła zatem dla autora jedynie punkt wyjścia do demonstracji idei z zakresu etyki i ekonomii. W sferze etycznej nauczycielami Czernyszewskiego byli myśliciele francuskiego Oświecenia i Niemiec Ludwig Feuerbach, którzy głosili idee „rozumnego egoizmu”. W dziedzinie ekonomicznej Czernyszewski szedł śladami dwóch kontynuatorów francuskiego Oświecenia – Ch. Fouriera i K. Owena, którzy w drugiej połowie XIX w. głosili i wcielali w życie zasady socjalistycznych stowarzyszeń. Wszyscy zaś powyżsi myśliciele, których Czernyszewski uważał za swoich nauczycieli, byli przeciwnikami walki klas i społecznych buntów. I właśnie w takim duchu rozumnego egoizmu i utopijnego socjalizmu, a jednocześnie w duchu nierewolucyjnym myślą i działają wszyscy czterej główni bohaterowie Co robić?: Wiera Pawłowna, Kirsanow, Łopuchow i Rachmietow. Jak mówił sam Czernyszewski, „komu podoba się furieryzm, temu komunizm się nie spodoba”. Czernyszewski jako „oświeciciel”, występując przeciwko wszelkiej ideologicznej stagnacji i rutynie, głosząc nowe antropologiczne, etyczne i ekonomiczne idee, nigdy wszelako nie pragnął wcielać w ich w życie przy pomocą „egoizmu” klasowego”, ani tym bardziej „walki klas”.
Słowa kluczowe
Nikołaj Czernyszewski; powieść; socjalizm utopijny; polemika z rewolucjonizmem; rozumny egoizm
Uniwersytet Jagielloński Polska
http://orcid.org/0000-0001-9581-0214
Filolog rusycysta i historyk idei, wieloletni dyrektor instytutu Filologii Wschodniosłowiańskiej UJ, od 2005 kierownik Katedry Kultury Słowian Wschodnich UJ. Rektor Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej im. Stanisława Pigonia w Krośnie. Autor ponad 350 publikacji, w tym dziewięciu książek na temat kultury i historii Rosji, Ukrainy i Białorusi, także ich związków z Polską. W 1991 uhonorowany Nagrodą Polcul za „współpracę polsko-rosyjską w walce o demokrację”. Ostatnia książka — Между Краковом, Римом и Москвой. Русская идея в новой Польше (Moskwa 2013). W 2016 wraz z żoną Leokadią Anną i synem Igorem opublikował przekład Mistrza i Małgorzaty z filologicznym komentarzem. Odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (2015), Medalem Gloria Artis (2018).
Kontakt: gregp6@gmail.com.
ORCID: http://orcid.org/0000-0001-9581-0214
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
