Rosyjska etykieta grzecznościowa na zajęciach z języka rosyjskiego jako obcego poza granicami Rosji
Abstrakt
W artykule została przestawiona analiza użycia form adresatywnych oraz formuł powitań i pożegnań używanych w kontaktach między nauczycielami a osobami uczącymi się języka rosyjskiego jako obcego poza granicami Rosji. Badanie zostało przeprowadzone drogą ankietowania 100 wykładowców języka rosyjskiego jako obcego z 30 krajów świata. W artykule przytaczamy przykłady użycia zwrotów grzecznościowych w korpusach równoległych i sprawdzajamy informację o ich pragmatyce w artykułach słownikowych. Autorzy dochodzą do wniosku, że podczas aktów mowy wpływają na siebie różne językowe obrazy świata i normy grzeczności językowej nauczycieli i uczniów. W trakcie badań dostrzeżono uwarunkowaną kulturowo lakunarność form adresatywnych i przypadki substytucji zwrotów grzecznościowych. Uzyskane wyniki badania można wytłumaczyć dynamicznym rozwojem rosyjskich zwrotów grzecznościowych i brakiem stabilnych norm, które można zaproponować uczniom w procesie nauczania.
Słowa kluczowe
lakunarność, substytucja, zwroty grzecznościowe, korpus równoległy, formy adresatywne
Bibliografia
J.L. Austin, How to Do Things with Words, Harvard University Press, Cambridge 1962.
F. Braun, Terms of Address: Problems of Patterns and Usage in Various Languages and Cultures, De Gruyter Mouton, Berlin 1988.
P. Brown, S.C. Levinson, Politeness. Some universals in language usage (17ª ed.), Cambridge University Press, Cambridge 2008.
M. Jaskot, W. Sosnowski, Категория обращения как пример безэквивалентной лексики // Русский язык и литература в пространстве мировой культуры, МАПРЯЛ, Гранада 2015, c. 511–515.
C. Kerbrat-Orecchioni, Le discours en interaction, Armand Colin, Paris 2005.
R. Rathmayr, Nominale Anrede im gesprochenen Russischen, Serbokroatischen und Tschechischen // T. Reuhter (ред.), Slavistische Linguistik 1991, München 1992, c. 265–309.
W. Sosnowski, Forms of Address and their Meaning in Contrast in Polish and Russian Languages, “Cognitive Studies | Études cognitives” 2013, vol. 13, c. 225–235.
W. Sosnowski, Forms of address as discrete modal operators, “Cognitive Studies | Études cognitives” 2016, vol. 16, c. 23–32.
W. Sosnowski, Formy adresatywne: aspekt językowy i socjologiczny // Semantyka a konfrontacja językowa, Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, Warszawa 2015, с. 319–332.
W. Sosnowski, Kategoria adresatywności w bułgarskich, polskich i rosyjskich opracowaniach leksykograficznych. Problemy i rozwiązania // B. Borkowska-Kępska, G. Gwóźdź (ред.), LSP Perspectives 2. Języki specjalistyczne – nowe perspektywy 2, Wyższa Szkoła Biznesu w Dąbrowie Górniczej, Dąbrowa Górnicza 2017, с. 129–140.
E. Tomiczek, System adresatywny współczesnego języka polskiego i niemieckiego: socjolingwistyczne studium konfrontatywne, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 1983.
K. Wieczorek, O tak zwanych pośrednich aktach mowy, “Edukacja Filozoficzna” 1997, vol 24, с. 215–226.
K. Wieczorek, Skuteczność komunikacji w perspektywie teorii aktów mowy, maszynopis pracy doktorskiej, Katowice 1999.
A. Zwicky, Hey, whats your name!, “Chicago Linguistics Society”, 1974, nr 10, c. 787–801.
Korpusy:
https://kontext.clarin-pl.eu
Ю.Д. Апресян, Перформативы в грамматике и в словаре, “Известия РАН. Серия литературы и языка”, 1986, Т. 45 № 3, с. 208–223.
А.А. Акишина, Н.И. Формановская, Этикет русского письма, Ленанд, Москва 2005.
А.Г. Балакай, Словарь русского речевого этикета, АСТ-ПРЕСС, Москва 2001.
В.С. Виноградов, Лексические вопросы перевода художественной прозы, Издательство Московского университета, Москва 1978.
В.В. Высоцкая, Система русских обращений в историческом аспекте: конкурирующие тенденции // Л.Л. Федорова (ред.), Конкуренция в языке и коммуникации, Российский государственный гуманитарный, Москва 2017, с. 76–91.
В.Е. Гольдин, Обращение: теоретические проблемы, Издательство Саратовского университета, Саратов 1987.
В. Е. Гольдин, Речь и этикет, Просвещение, Москва 1983.
Д.О. Добровольский, Русские обращения в параллельных корпусах (к вопросу культурной специфики некоторых лексических классов) // Die Welt der Slaven. Internationale Halbjahresschrift für Slavistik, Sagner, München/Berlin 2014, с. 1–21, http://www.ruscorpora.ru/old/rus_ger_papers/russian_vocatives_in_parcor.htm (28.08.2019).
С.Г. Ильенко, Коммуникативно-структурный синтаксис современного русского языка, Издательство РГПУ им. А.И. Герцена, Санкт-Петербург 2009.
Л.В. Кожухова, Речевой акт обращения // Вестник Ставропольского государственного университета, Вып. 48, Ставрополь 2007, с. 80–85.
М.А. Кронгауз, Обращения как способ моделирования коммуникативного пространства // Н.Д. Арутюнова, И.Б. Левонтина (ред.), Логический анализ языка. Образ человека в культуре и языке, Индрик, Москва 1999.
М. Кронгауз, Русский язык на грани нервного срыва, Издательство АСТ, Москва 2015.
М.А. Кронгауз, Русский речевой этикет на рубеже веков, “Russian Linguistics” 2004a, № 28, с. 163–178.
М.А. Кронгауз, Речевой этикет: внешняя и внутренняя типология, “Доклады международной конференции Диалог”, 2004b, http://www.dialog-21.ru/media/2538/krongauz.pdf (28.08.2019).
Ю.А. Москвин, Большой словарь иностранных слов, Издательство Центрполиграф, Москва 2003.
Л.П. Рыжкова, Обращение как компонент коммуникативного акта: Автореферат дис. к.ф.н., Москва 1982.
А.А. Сименюк, И.А. Городецкая, Лексические трудности русского языка, Русский язык, Москва 1999.
Н.И. Формановская, Русский речевой этикет: Лингвистический и методические аспекты, Изд. 5-е, ЛЕНАНД, Москва 2015.
Справочно-информационный портал, http://new.gramota.ru (28.08.2019).
Национальный корпус русского языка, http://www.ruscorpora.ru (28.08.2019).
Instytut Slawistyki PAN Polska
https://orcid.org/0000-0001-9299-4505
doktor nauk humanistycznych w zakresie językoznawstwa slawistycznego, adiunkt w Instytucie Slawistyki Polskiej Akademii Nauk i w Szkole Języków Obcych Uniwersytetu Warszawskiego, wykładowca języka rosyjskiego w dziale Languages and Intercultural Dialogue Kolegium Europejskiego w Natolinie. Członek Rady Programowej czasopisma „Języki Obce w Szkole”, recenzent egzaminów z języka rosyjskiego w Centralnej Komisji Egzaminacyjnej. Opublikował ponad 40 artykułów naukowych i rozdziałów w monografiach z zakresu językoznawstwa, leksykografii, korpusologii i metodyki nauczania języków obcych. Współautor korpusów z językami bułgarskim, polskim, rosyjskim i ukraińskim CLARIN.PL, "Leksykonu odpowiedniości semantycznych w języku rosyjskim, bułgarski i polskim” (Warszawa, 2016), „Leksykonu aktywnej frazeologii polskiej i ukraińskiej” (Warszawa, 2018), trzytomowego cyklu pt. „Учитесь с нами (B1, B2, C1)” (Warszawa 2013, 2017) oraz książek „С Россией на «ты»” (Moskwa, 2014), „Polskich czytanek” (cz. 1 i 2) (Warszawa 2017, 2018).
Goethe-Universität Frankfurt Niemcy
https://orcid.org/0000-0001-8052-9323
doktor nauk humanistycznych w zakresie językoznawstwa slawistycznego w Uniwersytecie Johanna Wolfganga Goethego we Frankfurcie nad Menem oraz Petersburskim Uniwersytecie Państwowym. Zajmuje się składnią indoeuropejską oraz komparatystyką korpusową; wykłada język rosyjski i staro-cerkiewno-słowiański oraz prowadzi seminaria z zakresu przeglądu języków słowiańskich w Instytucie Językoznawstwa Empirycznego Uniwersytetu Johanna Wolfganga Goethego we Frankfurcie nad Menem. Zajmuje się badaniami w dziedzinie zmian językowych na podstawie danych korpusowych, zastosowaniem metod lingwistyki korpusowej w nauczaniu języka rosyjskiego i staro-cerkiewno-słowiańskiego, metodyką nauczania języków słowiańskich w oparciu o język ojczysty. Autorka publikacji: “Tokens and Types Distribution in TITUS - Thesaurus of indoeuropean texts“ (St. Petersburg, 2013), “Old Church Slavonic Concordances in Language Teaching and Learning”( Sofia, Izhewsk, 2014), “The post-positive particle -to in tales from Novgorod region: a corpus-based investigation” (Tartu 2018, Moscow 2018).
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
