Jednostka, społeczeństwo, demokracja w archetypie kultury polskiej. Jest problem czy go nie ma?
Abstrakt
U podstaw kultury europejskiej tkwi myśl Sokratesa, iż zasady życia społecznego muszą być tworzone w oparciu o „istotę rzeczy”. U progu czasów nowożytnych następuje zmiana tego paradygmatu. Jest to myśl Kartezjusza; cogito. Tu punktem wyjścia jest Ja, jednostka podejmująca działalność ekonomiczną Th. Hobbes; J. Locke). Jednak rynek to nie wszystko (J.J. Rousseau, I. Kant). W archetypie kultury polskiej jest inaczej. Istnieje potrzeba uwzględnienia “wartości”. I to jest imperatyw każdej jednostki; i jednocześnie wszystkich. Jest to, jak to ujął J. Lelewel, “taniec polski”; “tłum”. I to jest archetyp kultury polskiej. Polska jest “wieczną czułością” (Y. Haenel). Czy jest to stanowisko – w refleksji nad dziejami Polski – przekonywujące, to kwestia cały czas otwarta.
Słowa kluczowe
Sokrates; cogito; Th. Hobbes; J. Locke; J.J. Rousseau; I. Kant; Oświecenie; S. Brzozowski; S.I. Witkiewicz; W. Gombrowicz; Y. Haenel
Bibliografia
Adamus J., (1958). Polska teoria rodowa. Łódź–Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Baczko B. (1964). Rousseau. Samotność i wspólnota. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Brzozowski, S. (1983). Legenda Młodej Polski; reprint wydania II z 1910 roku, Kraków–Wrocław: Wydawnictwo Literackie.
Gombrowicz, W. (1992). Dziennik 1967–1969. Rozmowy z Dominikiem de Roux. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Gombrowicz, W. (2013). Dziennik 1953–1969. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Haenel, Y. (2010). Jan Karski. Przeł. M. Kamińska-Maurugeon. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Hobbes Th., (1954). Lewiatan. Przeł. C. Znamierowski. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Kant, I. (1953). Uzasadnienie metafizyki moralności. Przeł. M. Wartenberg. Przekł. przejrzał R. Ingarden. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Kant, I. (1993a). Prolegomena do wszelkiej przyszłej metafizyki, która będzie mogła wystąpić jako nauka. Przekł. B. Bornsteina na nowo oprac. J. Suchorzewska. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Kant, I. (1993b). Religia w obrębie samego rozumu. Przeł. A. Bobko. Kraków: „Znak”.
Kant, I. (1995). Co to jest oświecenie ? W: Idem, Przypuszczalny początek ludzkiej historii i inne pisma historiozoficzne. Przeł. M. Żelazny, I. Krońska, A. Landman. Toruń: Comer.
Kant, I. (2002). Krytyka praktycznego rozumu. Przeł. B. Bornstein. Kęty: „Antyk”.
Kołakowski L., (1990). Horror metaphysicus. [Przeł. M. Panufnik]. Warszawa: Res Publica.
Kołakowski, L. (1988). Główne nurty marksizmu. Powstanie – rozwój – rozkład. Londyn: Wydawnictwo Aneks.
Ksenofont, (1967). Wspomnienia o Sokratesie. W: Idem, Pisma sokratyczne. Przeł. i wstępem poprzedził L. Joachimowicz. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Lelewel, J. (1855). Uwagi nad dziejami Polski i ludu jej. W: Polska, dzieje i rzeczy jej rozpatrywane. Poznań: J. K. Żupański.
Lelewel, J. (1964). Dzieła. T. 2 (2). Pisma metodologiczne, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Lelewel, J. (1864). Mowy i pisma polityczne. Poznań: J. K. Żupański.
Locke, J. (1992). Dwa traktaty o rządzie. Przeł. [z ang.], wstępem i komentarzem opatrzył Z. Rau; przekł. przejrzał A. Czarnota. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Manent, P. (1994). Intelektualna historia liberalizmu. Przeł. M. Miszalski. Kraków: „Arcana”.
Marks, K. (1968). Posłowie do wydania drugiego. W: Idem, Dzieła. T. 23: Kapitał. Warszawa: Książka i Wiedza.
Rousseau, J.J. (1956). Rozprawa o pochodzeniu i podstawach nierówności między ludźmi. W: Idem, Trzy rozprawy o filozofii społecznej. Przeł. H. Elzenberg. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Rousseau, J.J. (2002). Umowa społeczna. Przeł. A. Peretiatkowicz. Kęty: „Antyk”.
Tischner, J. (1970). Chochoł sarmackiej melancholii. Znak, 196.
Walicki, A. (1966). Marksizm i skok do królestwa wolności. Dzieje komunistycznej utopii, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Witkiewicz, S.I. (1979). Niemyte dusze. W: Idem, Narkotyki; Niemyte dusze. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Wyższa Szkoła Ekonomiczno-Humanistyczna w Bielsku-Białej Polska
https://orcid.org/0000-0002-5092-7117
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
