Abstrakt

Celem badawczym w artykule jest ukazanie wpływu (znaczenia) czynnika geopolitycznego w stosunkach Polski z Federacją Rosyjską (Rosją) i Republiką Federalną Niemiec (Niemcami) w okresie pozimnowojennym, w tym przede wszystkim na stopień zbieżnych i rozbieżnych (sprzecznych) interesów z tymi państwami oraz na dylematy z tym związane dla polityki zagranicznej i bezpieczeństwa Polski. Główna teza badawcza zawiera się w stwierdzeniu, że czynnik geopolityczny, mimo zmian zachodzących w ostatnich dziesięcioleciach w systemie międzynarodowym (np. przyspieszenie procesów globalizacji), jest nadal jedną z głównych determinant stosunków Polski z Rosją i Niemcami. Jednakże w okresie pozimnowojennym rzutował on zdecydowanie bardziej negatywnie na stosunki Polski z Rosją niż na relacje Polski z Niemcami. W omawianym okresie w polityce zagranicznej Polski znacznie zmalało znaczenie problemu niemieckiego, w jego tradycyjnym rozumieniu źródeł zagrożenia, rosło natomiast znaczenie problemu rosyjskiego. Niemcy były postrzegane przez decydentów polskiej polityki zagranicznej przede wszystkim jako partner i sojusznik (w ramach NATO), natomiast Rosja, jako główne zagrożenie dla bezpieczeństwa Polski, w tym także jako zagrożenie militarne (zagrożenie bezpośrednią napaścią zbrojną). Mając na uwadze zagadnienia bardziej szczegółowe, w opracowaniu wyeksponowane zostały m.in. kwestie dotyczące istoty czynnika geopolitycznego w polityce zagranicznej państw, niektóre uwarunkowania geopolitycznego usytuowania Polski w okresie pozimnowojennym, główne etapy i ich cechy charakterystyczne w stosunkach Polski z Niemcami i Rosją w tym czasie, główne obszary rozbieżnych interesów w stosunkach Polski z Niemcami i Rosja w drugiej dekadzie XXI w., podobieństwa i różnice w polityce Polski wobec Niemiec i Rosji w okresie pozimnowojennym oraz główne dylematy polityki zagranicznej Polski pod koniec drugiej dekady XXI w. wynikające z geopolitycznego usytuowania Polski między Rosją a Niemcami. Jeden z głównych wniosków sformułowanych na podstawie przeprowadzonych rozważań zawiera się w stwierdzeniu, że geopolityczne położenie Polski między Rosją i Niemcami nie oznacza, że mając na uwadze związane z tym zaszłości historyczne, stosunki Polski z tymi państwami skazane są na konfrontacyjny charakter. Czynnik geopolityczny nie ma bowiem charakteru samodzielnej siły sprawczej, determinizmu geopolitycznego, automatycznie eliminującego możliwości wpływu kolejnych polskich rządów na zmianę geopolitycznej sytuacji Polski. Geopolityczne usytuowanie nie determinuje ani wiecznych wrogów ani wiecznych przyjaciół. Z tego samego położenia geopolitycznego Polski można bowiem wyprowadzić różne koncepcje, programy i cele polityki zagranicznej.